Zabojstva emihranta: ukoł parasonam
Hieorhij Markaŭ. Fota: wikimedia.commons
«Nu što tam u nas?» — spytaŭ chirurh łondanskaj balnicy SentDžejms Biernard Rajli ŭ dźviuch maładzieńkich miedsiastryčak, vycirajučy staranna vymytyja z myłam ruki.
«Chutkaja pryviezła… Kaža, što jaho KHB zastreliŭ», — sa śmiecham adkazała starejšaja ź ich z namiokam, što tut treba dapamoha psichijatra, a nie chirurha.
Doktar Rajli prajšoŭ u pałatu. Pacyjent lažaŭ i stahnaŭ.
Hetym pacyjentam byŭ Hieorhij Markaŭ — samy značny z bałharskich piśmieńnikaŭ XX stahodździa.
16-ia respublika SSSR
Bałharyja ŭ 1970-ja była samym viernym satelitam SSSR. Vienhry buntavali ŭ 1956-m, čechi — u 1968-m. Bierlinskija rabočyja pratestavali ŭ 1953-m. Palaki ŭ roznych haradach padymalisia ŭ 1956-m, 1970-m i 1976-m, a paśla budzie i «Salidarnaść». U Rumynii Nikałaje Čaŭšesku vioŭ dvajnuju hulniu. Z adnaho boku, jon zastavaŭsia ŭ Varšaŭskaj damovie, a z druhoha — naładžvaŭ suviazi z Kitajem i krainami Zachadu. Rumynski dyktatar bajaŭsia apynucca na linii ahniu ŭ vypadku pačatku Treciaj suśvietnaj, chacieŭ atrymlivać zachodnija technałohii i navat aceńvaŭ mahčymaści pastavak zachodniaha ŭzbrajeńnia praź Juhasłaviju ŭ vypadku interviencyi SSSR. Niespakojny jon byŭ sajuźnik.
I tolki Bałharyja demanstravała absalutnuju viernaść «starejšamu bratu» i navat prasiłasia 16-j respublikaj u SSSR — jaje nie prymali, bo jak na toje pahladzić śviet?
Kiraŭnik Bałharyi Todar Žyŭkaŭ, bałkanski sielanin z chitrym pryžmuram vačej, smaktaŭ z Rasii naftu za bałharskija pierac i kietčup. Svabody ŭ Bałharyi było mienš, čym u Juhasłavii ci Vienhryi, ale trochi bolš, čym u SSSR. Zachodnija turysty na Złatnich Piasycach prynosili ćviorduju valutu.
Žyŭkaŭ byŭ čałaviek, pa sutnaści, prosty, ale z hadami staŭ ličyć siabie bohadaravanym kiraŭnikom i vialikim dabračyncam Bałharyi. Stolki pabudavaŭ, stolki raźviŭ! Niaŭdziačnaść niekalkich dysidentaŭ, jakija mieli nachabstva ŭciačy z krainy dy jašče i palivać dasiahnieńni Narodnaj Respubliki brudam zza miažy, Žyŭkaŭ usprymaŭ jak asabistuju zdradu.
Dvoje vyklikali asablivy hnieŭ Žyŭkava. Heta Ivan Kostaŭ — były ahient bałharskaj dziaržbiaśpieki ŭ Francyi, jaki paprasiŭ tam palityčnaha prytułku. I Hieorhij Markaŭ — piśmieńnik, jaki vyjechaŭ na Zachad, raspačaŭ pracu na Bibisi. «Zavočnyja spravazdačy pra Bałharyju» Markava čytali na radyjo «Svabodnaja Jeŭropa», jany mocna ranili samalubstva Žyŭkava. Heta była, mahčyma, samaja mocnaja bałharskaja kniha XX stahodździa. U hetym tvory vykryvalisia łžyvaść i hnil sacyjalistyčnaj sistemy — charyzmatyčny Markaŭ, lubimčyk dački Žyŭkava, Ludmiły, apiakunki kultury i amatarki akultyzmu adnačasova, viedaŭ sistemu jak nichto.
Mienavita Žyŭkaŭ zahadaŭ «vyrašyć pytańnie z hetymi dvuma».
Dla bałharskaj dziaržbiaśpieki źniščeńnie palitemihrantaŭ było składanaj zadačaj, ryzykoŭnaj. Tamu ministr unutranych spraŭ Bałharyi Dzimitar Stajanaŭ paprasiŭ u Maskvie «śpiecsrodki» — a mienavita jady.
Spačatku mierkavałasia zabić z dapamohaj hielu — namazać ručku mašyny Markava. Ale ad takoha varyjantu admovilisia, bo moh zahinuć chtości inšy. Razhladali ideju naniasieńnia hielu na cieła Markava padčas jaho adpačynku na Sardzinii — taksama admovilisia: niemahčyma było sprahnazavać čas źjaŭleńnia na plažy. Spynilisia na sposabie bolš nadziejnym.
Niby ŭkus, niby ŭkoł
Na pracu ŭ Bibisi Markaŭ dabiraŭsia zaŭsiody tym samym sposabam. Adnojčy, kali jon čakaŭ aŭtobusa na moście Vaterłoa ŭ Łondanie, jon adčuŭ niby ŭkus pčały zzadu ŭ ściahno ci ŭkoł, piakučy bol. Jon paviarnuŭsia i pabačyŭ čałavieka, jaki tolki što ŭpuściŭ na ziamlu parason. Toj padchapiŭ parason, kinuŭsia ŭ taksi, što stajała pobač, i pajechaŭ.
Zvyčajny parason. Fota: shutterstock.com
Epizod z ukołam byŭ dziŭny, i Markaŭ raskazaŭ pra jaho na pracy. I ŭžo na pracy Markavu stała niadobra. Doma jamu rabiłasia jašče horš. Vyklikali doktara — toj raspytaŭ i nie pryjechaŭ, pa simptomach heta spačatku było jak hryp. Pad viečar nastupnaha dnia stan staŭ niaścierpny. Terapieŭt narešcie ahledzieŭ Markava, piśmieńnik pakazaŭ jamu i ranu na nazie. Doktar zapadozryŭ słupniak.
Paśla hetaha Markava viazuć u balnicu SentDžejms. Šancaŭ u dysidenta, papraŭdzie, nie było. Atrucili jaho rycynam, na toj momant antydotu ŭ hetaha jadu nie było.
Chirurh Rajli, u adroźnieńnie ad miedsiostraŭ, słovam Markava pavieryŭ i paviedamiŭ pra dziŭnuju chvarobu Skotłand-Jardu. Ale da momantu, kali pryjechaŭ aficer palicyi, piśmieńnik užo straciŭ prytomnaść. Reanimavać i apytać jaho nie ŭdałosia.
Praniklivy patołahaanatam Rufus Kromptan zaŭvažyŭ, što limfavuzły na ciele Markava asabliva pavialičanyja ŭ rajonie pravaha ściahna. Jon nie rašyŭsia ŭskryvać cieła ŭ hetym miescy, kab nie źniščyć mahčymyja rečavyja dokazy.
Šaryk z płaciny i irydyju
Cieła adpravili ŭ łabaratoryju Portan-Daŭna — śpiecyjalizavanaha daśledčaha centra, jaki zajmajecca pytańniami bakteryjałahičnaj i chimičnaj zbroi. Atručeńniem Skrypaloŭ u budučyni budzie zajmacca hetaja ž łabaratoryja. I tolki tam pad miescam ukołu na nazie vyjavili mikraskapičny, pamieram 1,52 mm, šaryk z połaściu ŭ im.
Praz paru dzion u łabaratoryju budzie dastaŭlenaja z Francyi tkanka Uładzimira Kostava, suprać jakoha byŭ ździejśnieny taki ž zamach, ale niaŭdała. U hetym uzory tkanki renthien vyjavić najaŭnaść mietaličnaha šaryka identyčnaha typu. Šaryk byŭ vyrableny z 90% płaciny i 10% irydyju. U siaredzinie šara była połaść, ad jakoj da pavierchni viali dva kanały dyjamietram 0,35 mm.
Šaryk byŭ apracavany voskapadobnym rečyvam, im byli zapoŭnienyja i kanały. Pry traplańni ŭ arhanizm vosk rastaje, i paśla hetaha atruta traplaje ŭ kroŭ. Ale hiermietyk płavicca tolki pry peŭnych umovach i tempieraturach. Kali streł zrabić z bolšaj adlehłaści ci kali kula na šlachu da cieła prabivaje niešta ćviordaje, naprykład, partmaniet, to jana nie ŭvachodzić u arhanizm hłyboka i jad nie vyzvalajecca ŭ kroŭ. Tak zdaryłasia z Kostavym, kula zasieła ŭ samoj skury, jon acaleŭ.
Milimietrovaja kula dla zamaskiravanaha pad parason mikrapistaleta była viaršyniaj technałohij 1970-ch. Na siońnia, napeŭna, mahčymaje i stvareńnie anałahičnaj nanazbroi.
Pryznańni Kałuhina
Śviatło na spravu ŭ 1992 hodzie praliŭ ekshienierał KHB Aleh Kałuhin, dla hetaha jon śpiecyjalna naviedaŭ Safiju. Kiraŭnictva KHB SSSR nie chacieła dzialicca jadami z bałharami, raskazaŭ jon.
Maskva ŭvohule ŭ hety pieryjad nieachvotna karystałasia takimi srodkami, bo ŭ minułym heta časta pryvodziła da dyskredytacyi savieckaha režymu, a taksama nie chacieła śviacić svoj patencyjał śpiecsłužbam krain-satelitaŭ. Na kaniec 1970-ch užo było jasna, što siłaviki z sacłahiera biahuć na Zachad čaściej, čym savieckija, choć samyja hučnyja vypadki — ucioki kiraŭnika rumynskaj raźviedki Iona Pačepy i vysokapastaŭlenaha aficera Hienštaba Vojska Polskaha Ryšarda Kuklinskaha — buduć jašče napieradzie.
Ale ŭrešcie Maskva jady pieradała. Čamu? Kałuhin śćviardžaŭ, što admova mahła b asłabić pazicyju ministra Stajanava, jakoha ŭ KHB ličyli «svaim čałaviekam». Jany nie chacieli, kab Todar Žyŭkaŭ zamianiŭ Stajanava na kahości bolš samastojnaha, mienš prasavieckaha.
Jak skłaŭsia los arhanizataraŭ i vykanaŭcaŭ zabojstva Hieorhija Markava? Namieśnik kiraŭnika zamiežnaj raźviedki Uładzimir Todaraŭ paśla padzieńnia režymu Žyŭkava źniščyŭ dakumienty pa spravie Markava i schavaŭsia ŭ SSSR. Adnak paśla raspadu Sajuza Rasija vydała jaho Bałharyi, i jon adsiadzieŭ 10 miesiacaŭ za źniščeńnie daśje. Namieśnik ministra ŭnutranych spraŭ, hienierałlejtenant Stajan Savaŭ u 1992 hodzie zastreliŭsia na mahile svajho bajavoha tavaryša vajennych časoŭ. A na śled niepasredna kilera vyjšli tolki ŭ 2000-ch, im akazaŭsia italjaniec z dackim pašpartam Frančeska Hulina. Jon navat nie viedaŭ, kaho zabivaje — bałharskija śpiecsłužby jaho zavierbavali, kali złavili z kantrabandaj na miažy.
