Rukapisy nie harać. Jazep Voŭk-Levanovič
6 listapada 2011 spaŭniajecca 120 hadoŭ z dnia naradžeńnia biełaruskaha movaznaŭcy Iosifa Vasiljeviča Voŭka-Levanoviča (1891–1943).
Bolš zdymkaŭ hladzi TUT.
I.V. Voŭk-Levanovič naradziŭsia ŭ vioscy Kopča Śvisłackaj vołaści Babrujskaha pavieta (ciapier Asipovicki rajon Mahiloŭskaj vobłaści) u sialanskaj siamji. U aŭtabijahrafii Voŭk-Levanovič pisaŭ, što ŭ 10 hod baćki ŭładkavali jaho ŭ Babrujskuju himnaziju tamu, što zamužniaja siastra, jakaja žyła ŭ horadzie, zmahła dać jamu biaspłatnuju kvateru i charčavańnie. Za vydatnyja pośpiechi ŭ vučobie byŭ vyzvaleny ad apłaty. U 1911 hodzie skončyŭ himnaziju ź siarebranym miedalom.
U tym ža hodzie Voŭk-Levanovič pastupiŭ u Pieciarburhski ŭniviersitet na historyka-fiłałahičny fakultet. Padčas vučoby naviedvaŭ sieminary akademika A. Šachmatava, prafiesara I. Baduena de Kurtene, słuchaŭ lekcyi pa starasłavianskaj movie, historyi i dyjalektałohii ruskaj movy akademika Ja. Karskaha. Na žyćcio zarablaŭ pryvatnymi ŭrokami.
Pieršaja suśvietnaja vajna na doŭhija hady spyniła vučobu junaka. U 1914 hodzie, skončyŭšy try kursy ŭniviersiteta, jon pa ŭłasnym žadańni pajšoŭ na front. Z 1914 pa 1918 h. słužyŭ u armii. U 1918 hodzie paśla niekalkich ranieńniaŭ i ciažkoj chvaroby byŭ pryznany nieprydatnym da dalejšaj vajskovaj słužby i viarnuŭsia da baćkoŭ. Amal dva hady vykładaŭ ruskuju i łacinskuju movy ŭ Babrujskaj pryvatnaj himnazii Hadyckaha-Ćvirki i Kleckaj hramadskaj himnazii.
Z 1920 pa 1922 hod słužyŭ u Čyrvonaj Armii, apošni hod słužby byŭ štatnym vykładčykam ruskaj movy na 81-ch Minskich kamandnych kursach. Tolki praz vosiem hadoŭ, ŭvosień 1922 hoda, Voŭk-Levanovič narešcie zmoh uznavić vučobu va ŭniviersitecie i ŭ mai 1923 hoda atrymaŭ dypłom ab jaho zakančeńni. Jak talenavitamu i pierśpiektyŭnamu vypuskniku jamu prapanoŭvajuć miesca vykładčyka na kafiedry ruskaj movy, ale Voŭk-Levanovič admaŭlajecca i viartajecca na radzimu.
Pracuje ŭ Minsku vykładčykam biełaruskaj movy i litaratury ŭ polskim i jaŭrejskim piedahahičnym technikumach. U 1924 hodzie jaho zaličajuć asistentam na kafiedru historyi biełaruskaj movy Biełaruskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta, a praz try hady Voŭk-Levanovič atrymlivaje zvańnie dacenta.
Peŭnnyja vykładčyckija zdolnaści ŭ spałučeńni z šyrokaj erudycyjaj vyłučali jaho siarod vykładčykaŭ. Univiersiteckija kursy Voŭka-Levanoviča pa historyi biełaruskaj movy, ruskaj movy, movaznaŭčyja sieminary zaŭsiody vyklikali vialikuju cikavaść siarod studentaŭ.
Ale Voŭk-Levanovič nie abmiažoŭvaŭsia tolki vykładčyckaj dziejnaściu. U im arhanična spałučalisia i piedahoh, i navukoviec. Hałoŭnymi abjektami jaho navukovych daśledvańniaŭ byli historyja biełaruskaj movy i biełaruskaja dyjalektałohija. U 1925 hodzie vučony drukuje svaju pieršuju navukovuju pracu «Histaryčnaje vyvučeńnie biełaruskaj movy ŭ słavianskaj mifałohii», a ŭ 1926 hodzie vyjšaŭ z druku jaho historyka-dyjalektałahičny narys «Biełaruskaje akańnie».
Jak vynik vyvučeńnia movy skarynaŭskich vydańniaŭ źjaviŭsia artykuł, padrychtavany da 400-hodździa biełaruskaha druku, «Mova vydańniaŭ Franciška Skaryny» (1925).
U 1927 hodzie vučony vydaŭ na ŭłasnyja srodki litahrafičnym sposabam «Lekcyi pa historyi biełaruskaj movy», jakija byli zaćvieržany Narodnym kamisaryjatam aśviety BSSR jak vučebny dapamožnik (pieravydadzieny ŭ Minsku ŭ 1994 hodzie).
U tym ža 1927 hodzie pry Instytucie biełaruskaj kultury była stvorana kamisija pa ŭkładańni histaryčnaha słoŭnika biełaruskaj movy, Voŭk-Levanovič byŭ pryznačany jaje navukovym sakratarom. Na čarhovym pasiadžeńni kamisii jon vystupiŭ z dakładam «Ab pryncypach i mietadach układańnia histaryčnaha słoŭnika biełaruskaj movy». Mnohimi pałažeńniami dakłada paźniej jak svajeasablivaj instrukcyjaj karystalisia navukoŭcy ŭ pracy nad słoŭnikam.
Na praciahu 1928–1930-ch hadoŭ vychodziać z druku takija daśledavańni I.V. Voŭka-Levanoviča, jak «Važniejšyja rysy havorki vioski Tatarkavičy i havorak vakoličnych viosak», «Važniejšije čierty v konsonantiźmie dierievni Tatarkoviči Bobrujskoho okruha», «Jeŝio k voprosu o “lašskich” čiertach v biełorusskoj fonietikie» i inš.
Vystupleńnie vučonaha ŭ 1929 hodzie ŭ Akademii navuk BSSR z dakładam «Pra niekatoryja važniejšyja niedachopy biełaruskaj litaraturnaj movy» było nieadnaznačna sustreta ŭ navukovym asiarodździ, vyzvała šyrokuju dyskuśsiju siarod movaznaŭcaŭ, jakija ličyli mnohija pałažeńni dakłada pamyłkovymi, a samoha vučonaha abvinavačvali navat u nieetyčnych pavodzinach.
U skłaŭšychsia abstavinach u 1930 hodzie Voŭk-Levanovič byŭ vymušany pierajechać u Sarataŭ. Tam vykładaŭ va ŭniviersitecie, zajmaŭsia navukovaj pracaj pa ahulnym movaznaŭstvie i ruskaj movie.
U 1934 hodzie Voŭk-Levanovič byŭ aryštavany, ale nieŭzabavie vyzvaleny, paśla čaho pierajechaŭ u Arenburh, dzie zahadvaŭ kafiedraj ruskaj movy i litaratury ŭ Piedahahičnym instytucie. U vieraśni 1937 hoda vučony byŭ iznoŭ aryštavany i sasłany ŭ łahier na Poŭnač. Tam, 19 žniŭnia 1943 hoda, abarvałosia žyćcio adnoho sa šmatlikich biezpadstaŭna abvinavačanych pradstaŭnikoŭ biełaruskaj tvorčaj intelihiencyi.
Rukapisny archiŭ Iosifa Vasiljeviča Voŭka-Levanoviča zachoŭvajecca ŭ CNB NAN Biełarusi pad № 34 i składajecca z 171 adzinki zachavańnia. Materyjały padrychtavali T. Žuk, M. Lis, navukovyja supracoŭniki adździeła redkich knih i rukapisaŭ biblijateki.
