Carkva na rostaniach
Jakuju darohu vybrać? Z błohu a. Alaksandra Šramka.
U suviazi z razvažańniami nakont nacyjanalnaj dy pamiesnaj carkvy zhadałasia mnie niekatoryja ŭražańni padčas majoj vandroŭki ŭ Francyi. U centry Paryžu niekalki pravasłaŭnych chramaŭ roznych jurysdykcyj, bolšaja častkaj vielmi skromnyja.
Siarod ich najbolš vydzialajecca sabor śviatoha Alaksandra Nieŭskaha, jaki naležyć jon da Ruskaha Ekzarchatu Kanstantynopalskaha Patryjarchatu. Znachodzicca jon, darečy, na vulicy, jakaja nosić imia Davu, napaleonaŭskaha hienerała, kamandujučaha francuzkim vojskam u vajnie suprać Rasiei. Koratka skažu, - moža chto nia viedaje, - što heta za jurysdykcyja takaja.
Jak viadoma ŭ vyniku balšavickaha teroru za miažoj apynułasia šmat emihrantaŭ z byłoj Rasiejskaj imperyi. Siarod ich i niamała pravasłaŭnych hierarchaŭ, jakija, zrazumieła, prynialisia ŭładkoŭvać carkoŭnaje žyćcio. Ale voś tut razumieńnie, jak heta lepš zrabić, było roznaje. Bolšaść pravasłaŭnych abjadnałasia vakoł tak zvanaj Rasiejskaj Pravasłaŭnaj Carkvy Za miažoj (RPCZ). Ale samačynnaje stvareńnie asobnaj jurysdykcyi šmat kamu zdavałasia niekananičnym. Tym bolš, što jość takoje mierkavańnie ŭ pravasłaŭnym śviecie, što pravasłaŭnyja, jakija apynulisia ŭ dyjaspary, a tym bolš jakija stracili suviazi sa svajoj mitrapolijaj, pavinny padparadkoŭvacca Ŭsialenskamu, h. zn. Kanstantynopalskamu patryjarchatu.
Taki šlach i vybraŭ mitrapalit Jeŭłohij, jaki pa daručeńniu patryjarcha Cichana byŭ pryznačany ŭznačalić rasiejskija prychody ŭ Zachodniaj Eŭropie. Hety jaho krok byŭ vielmi admoŭna pryniaty z boku RPCZ, što raskałoła pravasłaŭnych z Rasiei na «jeŭłahijan» i «karłaŭčan» (pa naźvie horadu Karłaŭcy ŭ Serbii, dzie stvaryłasia RPCZ). Adpaviedna, hetyja haliny rasiejskaha pravasłaŭja admietna adroźnivalisia adna ad odnaj svaimi idejnymi pryncypami. Pry tym, što i tam, i tam nastalhičnyja matyvy hrali značnuju rolu, usio ž kali ŭ «karłaŭčan» aryjentacyja była bolš na «rasiejskaje pravasłaŭje», na amal što kananizavanuju abaviazkovuju suviaź pravasłaŭja z rasiejskim nacyjanalizmam, pry čym mienavita manarchična‑imperskaha duchu, to ŭ «jeŭłahijan» — na ŭsialenskaje pravasłaŭje, na razumieńnie taho prostaha faktu, što ŭ Carkvie niama «ni Elina, ni Judeja, a ŭsio i ŭva ŭsim — Chrystos.» Miž inšym ŭ Paryžu byŭ stvorany Bahasłoŭski instytut, dzie vykładali i adkul vyjšli viadomyja filozafy i bahasłovy liberalnaha napramku. Voś takoje adkrytaje pravasłaŭje stała vielmi pryvabnym dla miascovych karaniovych zachodniaeŭrapiejcaŭ. Takim čynam pastupova Ruski Ekzarchat pieratvaraŭsia ŭ faktyčna francuzki ekzarchat ruskaj tradycyi. Usio ŭ bolš i bolš prychodach pačali vieści nabaženstva na francuzkaj movie, źjavilisia śviatary z «miascovych», jakija drenna ci zusim i nie vałodajuć rasiejskaj movaj.
Ale pryjšła raptoŭna pryjšła siudy takaja radaść, jak treciaja ci, jak jašče jaje nazyvajuć, «kaŭbasnaja» chvala emihracyi. Zachodniaja Eŭropa napoŭniłasia ludźmi, niedaśviedčanymi ŭ pravasłaŭnaj viery, ale vielmi samaŭpeŭnienymi ŭ svaich ŭjaŭleńniach ab Carkvie. Jany nia vielmi słuchajuć śviataroŭ, tamu što ličać siabie bolš ruskimi, a tamu i bolš pravasłaŭnymi. «Ruskaść» dla ich hałoŭny kryteryj pravasłaŭnaści, a chram usprymajecca jak niejki rasiejski klub. Pry tym, što ličycca narmalnym nia mieć elementarnych viedaŭ ab chryścijanskaj viery. Zrazumieła, što heta idzie napierakor tradycyi jak Ruskaha Ekzarchata, tak i sapraŭdnaha chryścijanstva. Tamu pačałosia davoli rezkaje raźmiežavańnie. I davoli jaskrava heta bačna na prykładzie saboru na Daru.
U sabory dva prychoda adpaviednych supraćlehłych napramkaŭ. «Ruskija» molacca na carkoŭnasłavianskaj movie ŭviersie, u hałoŭnaj častcy chramu. A «francuzy» — u nižniaj, na francuckaj. U Ruskim Ekzarchacie niama abaviazkovaha ahulnaha kalandarnaha stylu, a tamu pieršyja prytrymlivajucca, staroha, julijanskaha, a druhija — novaha, hryharyjanskaha. I ŭsio heta idzie adnačasova. Było ciažka ŭstrymacca i nie paraŭnać, jak idzie słužba tam i jak tam.
Dyk voś. Naviersie zvyčajnaja dla našych chramaŭ pampeznaść rytuału i adnačasova mituśnia, ludzi ŭvachodziać i vychodziać, na praciahu ŭsiej słužby padajuć zapiski, nabyvajuć śviečy.
Davoli vialikaja častka ludziej ź luboj nahody vychodziać z chramu, kab parazmaŭlać, «paabščacca». Voś tak vyhladaje miesca kala ŭvachodu:
U toj ža čas pravasłaŭnyja «francuzy» amal usie prychodziać spačatku, padajuć usie zapiski i nabyvajuć patrebnaje dla słužby pierad słužbaj. Potym stajać i zasiarodžana molacca, ŭvažliva słuchajuć. Abrad prosty, biez pampeznaści, ale vialikaja ŭvaha na źmiest słužby, na čytańnia, na kazań. Nijakaj mituśni, i pierad uvachodam bačym niešta zusim supraćlehłaje:
I heta ŭsio ŭ adnoj jurysdykcyi, navat u miežach adnaho chrama! Što ja chaču hetym skazać? Dumaju, heta zrazumieła. Sama pa sabie aŭtakiefalnaść nie tak šmat vyrašaje. Vyrašaje toje, jaki napramak budzie vybrany. I toje, jak ludzi navučany pravasłaŭnaj viery i jak jaje razumiejuć. Aŭtakiefalnaść pavinna vieści da ŭniversalnaj pamiesnaści, a nia być srodkam dla zamacavańnia nacyjanalnych, dziaržaŭnych i inšych takoha kštałtu idej. Toje, što ŭ carkvie zaraz vielmi mocnyja idei rasiejska-imperskija nia značyć, što supraćlehłaje im – idei biełaruska-niezaležnyja. Hałoŭnaje, kab Carkva była Chrystovaj, a astatniaje pryłožycca.
