«Raskidvali ŭlotki, kab mianie ačarnić, u susiedniuju kamieru pasadzili syna». Pradprymalnica źjechała ad represij i pradaje kvietki ŭ Vilni
Pradprymalnica sa Žłobina pierajechała ŭ Vilniu z-za represij i adkryła tam kvietkavuju kramu. Spravy ŭ žančyny išli niavažna, ale dapamahła salidarnaść biełarusaŭ, jakija chacieli jaje padtrymać — ciapier jany składajuć bolšaść klijentaŭ Lijany. Raskazvajem kranalnuju historyju.
Lijanie Šuba 55 hadoŭ. My hutarym ź joj 15 lutaha, na nastupny dzień paśla Dnia śviatoha Valancina — kali ž, jak nie ŭ hety dzień, nabyvać i daryć kvietki? Žančyna prosić pačać hutarku sa słovaŭ padziaki svaim asnoŭnym klijentam:
«Učora takaja padtrymka była, pałova ŭčarašnich klijentaŭ — biełarusy. Było šmat litoŭcaŭ, bo šmat kamu na śviata treba kvietki, ale biełarusy prosta pakazvajuć salidarnaść najvyšejšaha ŭzroŭniu — i prychodzili, i rabili zamovy».
Hetaja salidarnaść — toje, što ciapier padtrymlivaje Lijanu, jakaja adna sprabuje zbudavać u Vilni novaje žyćcio.
«Centr horada, u piaci chvilinach milicyja i vykankam, a my tut staim z usimi mahčymymi ściahami»
Lijana Šuba rodam z Puchavickaha rajona, u Žłobin pierajechała, kali joj było 14 hadoŭ. 17 hadoŭ žyćcia žančyna addała pradprymalnictvu. Pačynała z knih, a kali na rynku źjavilisia elektronnyja vydańni, stała pradavać kancylarskija tavary, a paźniej u dadatak da ich i tavary dla śviataŭ: roznyja šary, śviečki, elemienty karnavalnych kaściumaŭ, paryki.
Potym stały pastaŭščyk žančyny prapanavaŭ joj pryvieźci kvietki dla prodažu, i niekalki hadoŭ jana pradavała ich pierad 8 sakavika — ružy, hvaździki, archidei.
Tut i dalej — zdymki ź vilenskaj kramy Lijany. Adras kramy — Geležinkelio, 6.
Žančyna zaŭsiody ich lubiła: «U mianie doma było 56 vazonaŭ z kvietkami, i ja ich navat asabliva nie pierasadžvała — mahła časam papyrskać vadoj, abrezać sapsavanyja parastki. Ale, napeŭna, jany adčuvajuć, što ja ich lublu, dyk i žyvuć sami sabie.
Maje siabry viedali, što ja lublu kvietki. U dzień naradžeńnia mianie zabirali z pracy, dyk tam była poŭnaja mašyna kvietak — kazali, byccam u Ały Puhačovaj! U mianie kvietki zaŭsiody doŭha žyli, navat zrezanyja: staviła ich u čarački, usie vazački zapaŭniała.
Za toje, što ŭ mianie kvietki doŭha žyvuć i ružy puskajuć parastki, mianie siabry nazyvali viadźmarkaj — maŭlaŭ, ja niešta pra kvietki viedaju. Kazała im, što ničoha nie viedaju, prosta ich lublu».
Ledź nie pałovu žyćcia Lijana zajmałasia hramadzianskim aktyvizmam — da prykładu, była adnoj z udzielnic ruchu «Maci 328» i ŭdzielničała ŭ haładoŭcy.
Uviesnu 2020-ha jana ŭvajšła ŭ inicyjatyŭnuju hrupu Siarhieja Čeračnia. Razam ź inšymi žłobinskimi aktyvistami prosta la svajoj kramy ładziła pikiety pa zbory podpisaŭ za alternatyŭnych kandydataŭ:
«Krama pracavała da 16, potym my prosta na vulicy vystaŭlali stały i štendary z ahitacyjnymi materyjałami i źbirali podpisy. Centr horada, u piaci chvilinach milicyja i vykankam, a my tut staim z usimi mahčymymi ściahami. Kali arhanizoŭvali pieršy vialiki pikiet, spračalisia, kolki budzie ludziej, ci buduć jany stajać u čarzie — tak i atrymałasia, čarha na ceły kvartał.
Nadvorje było žudasnaje, vielmi mocny viecier, časam išoŭ doždž. Ja siadžu za stałom i pišu, a asadka ad choładu nie trymajecca ŭ rukach, i ludzi padajuć mnie pašparty sinimi rukami. Tym nie mienš, jany stajali i čakali».
Paśla hetaha da Lijany stali prychodzić siłaviki: to zładziać prafiłaktyčnuju hutarku, to pakličuć na razmovu ci apytańnie. Paśla zatrymańnia Siarhieja Cichanoŭskaha Lijana pajechała ŭ Homiel na mitynh i rabiła adtul strym. Za heta žančyna atrymała svaju pieršuju palityčnuju administratyŭku — tady jašče «litaścivuju», kaža jana, 10 bazavych vieličyń.
Razmovy i vykliki da siłavikoŭ praciahnulisia, kiraŭnik RAUS zabaraniŭ žančynie handlavać BČB-simvolikaj. A potym pad abmiežavańnie trapili navat biełyja, čyrvonyja i sinija šaryki — heta kolery žłobinskaha chakiejnaha kłuba «Mietałurh».
«14 hadoŭ ja handlavała hetymi šarykami pierad chatnimi hulniami kamandy: prynosiła łateksnyja šaryki, nadzimała ich nasosam i nadziavała na pałačku. Skazali, što kali na trybunie pabačać choć adzin taki šaryk, spyniać matč i pakarajuć mianie, bo heta ja ich pradaju», — zhadvaje Lijana.
Na vybarach-2020 žančyna była niezaležnaj naziralnicaj, jaje zatrymlivali, a potym vyklikali na prafiłaktyčnyja hutarki.
U miascovym dziaržaŭnym miedyja vyjšaŭ artykuł, što Lijana praz padman zarabiła na zbory podpisaŭ — byccam kazała, što źbiraje podpisy za Cichanoŭskuju, a nasamreč źbirała za Čeračnia, i tak byccam zarabiła hrošy na adpačynak. Pa paštovych skryniach u jaje padjeździe raskidvali ŭlotki, što jaje čarnili, ale niechta z susiedziaŭ uziaŭ takuju listoŭku i napisaŭ na joj vyrazanymi adniekul litarami: «Słuchaj svajo serca, heta pravakacyja». I prykleiŭ skotčam u padjeździe.
Dalej žančynu, zdavałasia, pakinuli ŭ spakoi. Źjazdžać joj nie chaciełasia — zanadta šmat sił układziena ŭ biznes, dy i kudy jechać, navošta?
«U mianie pačalisia halucynacyi, ja čuła, byccam syna ŭnačy vyvodziać źbivać»
U lutym 2022-ha Lijana pajšła na refierendum pa źmienach u Kanstytucyi.
Spačatku ŭsio było spakojna: kali jana zajšła na vybarčy ŭčastak, ź joj pavitaŭsia kiraŭnik kamisii, jana pavitałasia ŭ adkaz pa-biełarusku, prahałasavała. A kali sychodziła, zatrymałasia la stenda z aficyjnymi ličbami jaŭki i źviarnuła ŭvahu — jana była čaćviortaj sa svajho padjezda, chto raśpisvaŭsia za vydadzieny biuleteń, a jaŭka na toj čas užo składała nibyta 65%. I pačuła, jak adzin naziralnik pytaŭsia ŭ inšaha, ci «im užo pazvanili». A potym žančynu zatrymali:
«Mianie čakaŭ siabar, i my ź im vyjšli na hanak škoły. Tam da nas padskočyli čaćviora amapaŭcaŭ. I ja ŭsio zrazumieła: kali ja pavitałasia pa-biełarusku, heta było sihnałam, kab mianie zatrymać, a naziralniki pytalisia adzin u adnaho, ci vyklikali ŭžo siłavikoŭ.
Mianie pryvieźli ŭ RAUS, kudy mianie i da taho šmat razoŭ pryvozili i zaprašali, tak što mianie tam užo viedaje bahata ludziej. Kažuć: «Mikałajeŭna, vy znoŭ da nas. A čamu vas pryvieźli?» Paprasili telefon i znajšli tam padpisku na niešta ekstremisckaje, ja za hetym užo i nie sačyła, bo mianie nichto nie čapaŭ. Adviali mianie ŭ adnu kamieru, majho siabra — u inšuju. Uviečary da mianie ŭ kamieru pryjšli jašče try žančyny — jany advažylisia vyjści na płošču z papierkaj «Nie vajnie».
Na nastupny dzień u Lijany byŭ sud. U siaredzinie sakavika žančyna źbirałasia pajechać u Minsk na apieracyju, tamu prasiła nie davać joj aryšt, ale ž atrymała 15 sutak i vyjšła na volu ŭviečary ŭ dzień apieracyi. Apieracyju, zamienu tazaściohnavaha sustavu, pieranieśli na maj, a ŭ kancy sakavika pa krainie prakacilisia zatrymańni artapiedaŭ-pratezistaŭ — tak žančyna zastałasia biez apieracyi.
Paśla pieršaha aryštu Lijana atrymała paviedamleńnie, što ź joj razryvajuć damovu ab arendzie pamiaškańnia kramy, pry tym što tolki za paŭhoda da taho damovu ŭpieršyniu padpisali na try hady. Pradprymalnica źbirałasia źjechać u siaredzinie maja, a taksama arandavać u toj ža arhanizacyi skład, kab pieravieźci tudy abstalavańnie i tavar. U arendzie składa joj taksama admovili, a potym žančynu aryštavali druhi raz:
«Niedzie 22-23 maja, kali ja była na handlovym punkcie ŭ brata, pa mianie pryjšli, paklikali mianie jak śviedku pa niejkaj kryminałcy. Pryjšła, a tam mnie pakazvajuć razdrukoŭki z maich sacsietak, dzie znajšli repost — zdajecca, intervju z rodnymi palitźniavolenaj Taćciany Kanieŭskaj. I mnie znoŭ pryznačyli 15 sutak.
Hetyja sutki mnie dalisia nadta ciažka, bo ŭ minuły raz u kamiery nas było troje, a tut ja była adna. Kali mianie zatrymali na refierendumie, ja była ŭ doŭhim puchavym palito, vykarystoŭvała jaho jak spalny miašok. A tut, kali mianie zabrali, ja była ŭ sukiency i kałhotkach».
Syn prynios žančynie ŭ pieradačcy vialiki łaźnievy rušnik — im možna było nakryvacca jak koŭdraj. Maleńki rušnik Lijana vykarystoŭvała jak praścinu, pad hałavu kłała krasoŭki i tualetnuju papieru, i spała na draŭlanaj padłozie, bo jana była ciaplejšaj za mietaličnyja nary.
Na piatyja sutki ŭ susiedniuju kamieru pamiaścili syna žančyny — jon niedzie vykłaŭ videa z matča sa słovami «Žyvie Biełaruś!» i «Słava Ukrainie!».
«Niejki čas ja čuła, što ź im adbyvajecca ŭ toj kamiery, bo tam mała inšych hukaŭ i čutnaść dobraja, dy i rabić niama čaho. A potym ja pierastała jaho čuć. Zachvareła — u mianie pačaŭsia hajmaryt, kanjuktyvit, baleła horła, potym i branchit pačaŭsia, i z-za hajmarytu byli prablemy z zubami, daviałosia vydalać.
U mianie pačalisia halucynacyi, ja čuła, byccam syna ŭnačy vyvodziać źbivać, ale ž nie viedała, što heta tolki halucynacyi. I ŭ karcary ja była, i haładoŭku abviaščała, u mianie byli isteryki», — zhadvaje Lijana.
Kali žančyna vyzvaliłasia, zrazumieła, što paśla troch palityčnych administratyvak žyć joj u horadzie budzie ciažka. I vyrašyła, što treba źjazdžać.
«Darahija biełarusy, kali vy da mianie zachodzicie, vitajciesia pa-biełarusku»
U červieni 2022-ha Lijana apynułasia ŭ Vilni i pačała šukać pracu. Razumieła, što musić handlavać, bo ničoha inšaha nie ŭmieje, i pažadała handlavać kvietkami.
Na pieršym miescy zamacavacca nie atrymałasia, i tady Lijana pajšła šukać inšuju pracu. Jana zhadvaje, što prosta zajšła ŭ kvietkavuju kramu, jakaja joj spadabałasia, i spytała: ci nie treba vam handlary? Tak i zastałasia tam pracavać. Ale na piaty dzień žančyna atrymała pracoŭnuju traŭmu i syšła na balničny, inšaja supracoŭnica taksama była na balničnym, i krama zastałasia biez handlara. Krama pracavała nierehularna, dla haspadaroŭ heta było stratna, i jany pryniali rašeńnie začyniacca.
Lijana vyrašyła vykupić ich kvietki i pasprabavać raspačać svaju spravu. Žančyna pierajechała ŭ Litvu biez svajakoŭ, nie maje tam padtrymki i vialikich hrošaŭ, ale nie zdajecca:
«Ja pradprymalnica, i ja niekalki razoŭ pačynała z nula. Spačatku pracavała pad naviesam, potym pabudavała paviljon, paźniej pierajšła ŭ adnu kramu, u inšuju. Pierachod u ramkach adnaho handlovaha abjekta na 50 mietraŭ — heta ŭžo novy punkt, klijenty hublajucca i treba raspačynać z nula. Razumieju, što toje ž samaje budzie i ciapier. Pracuju tut niedzie 5 miesiacaŭ, ale hetaha mała. Pa maim dośviedzie, treba hod, kab napracavać klijenturu».
Kab chutčej znajści klijentaŭ, Lijanie paraili źviarnucca da biełarusaŭ i zaprasić ich prychodzić u kramu pa kvietki, tym bolš što znachodžańnie ŭ kramy zručnaje — na placoŭcy la vilenskaha čyhunačnaha vakzała (Geležinkelio, 6). Žančyna kaža, było tryvožna hutaryć ź niezaležnymi miedyja, ale dapamoh unutrany pratest — maŭlaŭ, ja ŭžo ŭ svabodnaj krainie, čaho mnie jašče bajacca?
Ciapier u kramu da Lijany pajšli biełarusy, i jaje heta vielmi kranaje: «Razumieju, što navina chutka pierastaje być navinoj i pra mianie zabuduć, što kamuści niešta mahło nie spadabacca, u kahości mahli chutka pamierci kvietki, bo kvietki ŭsie roznyja. Zrazumieła, što sa 100 čałaviek, jakija pryjduć da mianie, zastaniecca 30 maich klijentaŭ, ale jany zastanucca. Spadziajusia, što kaliści ich budzie nie 30, a 300.
Darahija biełarusy, kali vy da mianie zachodzicie, vitajciesia pa-biełarusku, kab ja adrazu zrazumieła, što vy maje ziamlaki. Ja bolš kamunikuju ź litoŭcami, ale kali zachodzić čałaviek i ad dźviarej kaža «pryvitańnie», nasamreč raskvitaješ».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
U Žłobinie na padvorkach staviać rasijskija ściahi. Miascovyja siłaviki heta tolki vitajuć
Mastak Kuźmič raskazaŭ, navošta znoŭ viartaŭsia ŭ Biełaruś. Stryžak: Bolš vyvozić jaho nie budziem
