Biełaruski dyzajn: jak stvarajucca novyja šryfty i jak prydumlaŭsia łahatyp «Našaj Nivy»
Sa školnych hadoŭ my ŭsie dobra viedajem Times New Roman, Arial i što vybar šryfta adnaznačna ŭpłyvaje na vizualnaje ŭsprymańnie tekstu.
Sumiesna ź niamieckim brendam prafiesijnych pryład dla piśma rOtring i aficyjnym dystrybjutaram brenda ŭ Biełarusi — kampanijaj Universal Press — my praciahvajem prajekt «Sučasny biełaruski dyzajn z rOtring».
My raspytali kalihrafaŭ Hienadzia Macura i Alaksieja Kovala pra zakony stvareńnia šryftoŭ, lubimyja i nielubimyja litary, a taksama pra toje, ci isnuje spradviečny biełaruski šryft.
Kalihrafiju treba adčuć
Imia Hienadzia Macura ŭ biełaruskaj kalihrafii zaŭvažnaje. Pieršyja svaje raboty, pryśviečanyja Mikole Husoŭskamu i Janku Kupału, jon vystaŭlaŭ jašče ŭ 1980 hodzie. Paśla — bieźlič azdoblenych im knih, šmat piersanalnych i zbornych vystaŭ, udzieł i pieramohi ŭ respublikanskich i mižnarodnych konkursach. Siońnia Hienadź Ivanavič pryznajecca, što amal adnolkava času idzie i na stvareńnie peŭnaj pracy, i na toje, kab prydumać joj nazvu.
«Nie chapaje słoŭnikavaha zapasu. U hałavie naradžajecca vobraz, pačućcio, a jak jaho na słovy pakłaści? Kalihrafija — heta ž nie toje, što možna pračytać. Heta toje, što treba adčuć».
Pra «Našu Nivu»
Z adnoj rabotaj Hienadzia Macura čytačy «Našaj Nivy» sutykajucca štodzionna. Firmovy šryft łahatypa — jaho praca.
«Hałoŭny redaktar pastaviŭ mnie zadaču zrabić łahatyp dla abnoŭlenaj haziety, jakaja musiła być novaj i pa źmieście, i pa vizualnym usprymańni. Ale zrabić heta ja musiŭ na histaryčnaj padłožcy».
Za asnovu łahatypu byŭ uziaty šryft «Humanist». «I šlacham sprob, udaskanaleńnia, transfarmacyj i roznych vidaŭ nakreśleńnia atrymałasia toje, što atrymałasia. I ciapier ja mahu śćviardžać, što atrymałasia hodna. Ja rady, što hety šryft staŭ dla «Našaj Nivy» vizualnym znakam. Vy možacie navat nie pračytać niejki tekst, ale, ubačyŭšy litary «NN», adrazu zrazumiejecie, da čaho adsyłka».
Kali zamoŭca šryfta stavić pierad taboj dakładnuju zadaču, pracavać praściej, kaža Hienadź Ivanavič.
«Unutry samoha zadańnia možna znajści stolki prastory dla tvorčaści! Naprykład, niejak azdablaŭ vokładku mikrabijałahičnaha słoŭnika. Voś jak zrazumieć, jakim šryftam padpisvać słoŭnik pa mikrabijałohii. Daviałosia razmaŭlać ź jaje aŭtaram, prafiesaram. Ja jamu zadavaŭ pytańni: a mikrabijałohija kruhłaja ci kvadratnaja, ćviordaja ci miakkaja, chałodnaja ci ciopłaja? Prafiesar spačatku dumaŭ, što ja ździekujusia ź jaho. Nasamreč, takija pytańni dapamahli mnie zrazumieć, jak rabić malunak».
Pra spradviečnaje biełaruskaje
Kali my kažam «niamieckaja hotyka» ci «arabskaja viaź», naša ŭjaŭleńnie adrazu maluje hetyja šryfty. A jaki šryft namaluje ŭjaŭleńnie, kali jon biełaruski?
«Nasamreč, sučasnaha takoha šryfta nie isnuje, — kaža Hienadź Macur. — My žyviom u tradycyi łacinskaha piśma. Francysk Skaryna pisaŭ vydatnaj biełaruskaj kirylicaj. A voś kali Piotr Pieršy ŭvioŭ hramadzianski šryft, vyjaviłasia, što jon u mnohim «źlizany» z łacinicy».
Kažuć, što hramadzianski šryft raspracoŭvaŭ naš ziamlak Illa Kapijevič, čałaviek absalutna zachodniaj kultury, adukacyi. Tamu ŭ jaho i atrymałasia, što šmat kiryličnych litar paŭtarajuć łacinskija. R u Kapijeviča pieratvaryłasia ŭ Ja.
Pačynajecca na A
Stvarać šryfty Hienadź Macur zaŭsiody pačynaje ź litary A. Jana, kaža, admietnaja i zadaje charaktar usiaho šryfta. Jość u kalihrafa Macura svaje lubimyja i nielubimyja litary.
«Litara B dla mianie ciažkaja, asabliva maleńkaja. Ja nie viedaju, jak jana pavinna vyhladać u ideale. Da składanaj litary Ž treba stavicca ź vialikaj pavahaj. Jana lehkadumstva nie daruje. Nie lublu litaru Ja. Jana niejkaja bieśsistemnaja. U sapraŭdnaj kirylicy byŭ znak Ja — spałučeńnie napisanych pobač litar I i A. Voś jany b pryhoža hladzielisia ŭ lubym šryfcie. Niezrazumiełaja litara Z. Čamu jana pišacca tak, što jaje błytaješ z trojkaj? Niepravilna heta z dyzajnierskaha pohladu».
Hienadź Macur uzhadvaje, što kali jon pačaŭ zajmacca šryftami, tady i słova «dyzajnier» nie było.
«Ja vučyŭsia ŭ Paŭła Siemčanki. Mienavita jon uvioŭ kalihrafiju ŭ prafiesijnaje biełaruskaje mastactva. Raniej my — hrafiki, kalihrafy — i mastakami nie ličylisia. My byli «pramysłovymi». Ciapier ža kalihrafaŭ Biełarusi viedajuć, paznajuć.
Jak nie paŭtaracca ŭ kalihrafii?
Hienadź Macur kaža, što heta ŭsio dośvied.
«Ja pieryjadyčna łaŭlu siabie na dumcy, što niešta takoje ŭžo rabiŭ, ale razumieju, što jano tolki byccam padobnaje, a nasamreč absalutna roznaje. Patłumaču: jość u vas lubimaja sukienka. Voś asabliva pryhožaja jana ŭ vas. I jak siadzić na vas, i jak da vačej pasuje, ale jana staraja. Treba kupić novuju. I vy viedajecie, što chočacie mienavita takuju sukienku. A kupicie ŭsio adno choć troški, ale inšuju. Tak i sa šryftami. Nie mohuć jany być adnolkavymi».
Pry hetym Hienadź Macur ličyć, što niama ničoha bolš daskanałaha, čym čysty arkuš papiery.
«I kali ty padnosiš da jaho pendzal z tuššu, to dakładna viedaješ, što sapsuješ jaho. Ale zadača mastaka sapsavać hety arkuš maksimalna pryhoža, kab toj, chto budzie hladzieć na jaho, zmoh pračytać navat toje, čaho tam napisana nie było».
«Šryft — majo dzicia. Mnie ciažka jaho adpuścić»
Alaksiej Koval zajmajecca šryftami bolš za dziesiać hadoŭ. Siońnia jaho «počyrk» možna paznać na šryftach Biełaruskaj čyhunki, firmovaje «Je» na łahatypie «Jeŭraopta» — taksama jaho rabota.
Čytajcie inšyja materyjały prajekta «Sučasny biełaruski dyzajn z rOtring»:
Biełaruski dyzajn: jak stvarajucca łahatypy i chto staić za «vokładkaj» našych brendaŭ
Vulica Brasil: jak dziakujučy fiestyvalu Minsk pierastaŭ być šerym
Žuraviny-pacałunki i lampački-žuki — jak u Biełarusi stvarajuć upakoŭki, jakija rvuć mižnarodnyja konkursy
«Biełaruskich knižnych ilustrataraŭ ceniać va ŭsim śviecie. Akramia Biełarusi». Chto robić najlepšyja knižnyja ilustracyi
Pieršy svoj šryft Alaksiej zrabiŭ jašče ŭ 2006 hodzie.
«Ja pastupiŭ u Akademiju kiravańnia na dzionnaje adździaleńnie, chutka zrazumieŭ, što paśla par mnie niecikava pić vino i marnavać čas z adnahrupnikami, staŭ dumać, čym ja chaču zajmacca. A ja ź dziacinstva šmat malavaŭ. Pastupova pryjšoŭ da łahatypaŭ, paśla — da šryftoŭ. Siadzieŭ na forumach, zadavaŭ pytańni bolš daśviedčanym dyzajnieram. Paśla daviedaŭsia, što ŭ Maskvie adbudziecca konkurs pa kalihrafii i šryfcie. Vyrašyŭ pajechać. Nie dziela taho, kab pieramahčy, a kab paznajomicca z roznymi ludźmi. Udzieł u hetym konkursie daŭ mnie značna bolš, čym ja moh padumać. U Minsk ja viarnuŭsia z dakładnym razumieńniem, što chaču rabić».
A ŭ 2008 hodzie Alaksiej Koval pieršy ź biełarusaŭ pačaŭ pradavać svaje šryfty na sajcie myfonts.com.
«Heta najbujniejšy ŭ śviecie sajt šryftoŭ. Kali ty pradaješsia tam, to pra ciabie pačynajuć daviedvacca za miežami krainy, ty stanovišsia paznavalnym».
Alaksiej napisaŭ list z prapanovaj svajho šryfta, jamu prapanavali zrabić niekalki testaŭ, kab pahladzieć, jak šryft budzie pracavać u roznych farmatach. I narešcie jon byŭ uzhodnieny.
«Na sajcie zarobak zaležyć ad taho, kolki razoŭ spampavali tvoj šryft. Adna spampoŭka kaštuje ad 15 da 50 jeŭra. Raspracoŭščyk atrymlivaje 10 adsotkaŭ ad hetaj sumy. Ale, kab źniać hrošy, nieabchodna, kab na rachunku było nie mienš za 200 dołaraŭ. Tamu svoj pieršy zarobak za šryfty ja atrymaŭ tolki praz try hady».
Ciapier Alaksiej Koval amal adziny, chto zajmajecca šryftami ŭ Biełarusi i robić ich ličbavyja fajły.
«Tolki ja i Dzianis Sierabrakoŭ vypuskajem šryfty, jakija možna ŭstalavać na kampjutar. Jość jašče 5-6 čałaviek, jakija skončyli Akademiju mastactvaŭ, stvaryli niebłahija rukapisnyja šryfty, ale pracu da łahičnaha zaviaršeńnia nie daviali, bo mała chto z zamoŭcaŭ budzie apłačvać 10 000 pracoŭnych hadzin nieviadomamu dyzajnieru, a mienavita stolki prykładna doŭžycca praca nad šryftom».
Alaksiej dastaje z papki šryft, padpisany jak «skarynaŭski tytulny». Zamoviła jaho Alaksieju siamiejnaja para z Hiermanii, jakaja zachacieła adnavić šryft da 500-hodździa pieršaj drukavanaj knihi Francyska Skaryny.
Na razdrukavanym šryfcie — praŭki.
«Nie tak składana prydumać šryft, jak potym davieści jaho da łahičnaha zaviaršeńnia. Šryft — heta ž majo dzicia, jaho vielmi ciažka adpuścić ad siabie, ty ŭvieś čas jaho ŭdaskanalvaješ. Kali raspracoŭvaŭ šryft Biełaruskaj čyhunki, tam była papka taŭščynioj z encykłapiedyju».
Skarynaŭski šryft, kaža dyzajnier, vielmi važny padmurak dla razumieńnia naohuł taho, jakimi pavinny być biełaruskija kiryličnyja šryfty.
«U 1991 hodzie kalihraf №1 u Biełarusi Pavieł Siemčanka pieraasensoŭvaŭ šryft Skaryny i vydaŭ aŭtarskuju viersiju. Maja zadača zrabić ličbavuju rekanstrukcyju aryhinalnych form, kab imi mahli karystacca… Hladzicie, skarynaŭski šryft, kali kazać pra jaho praktyčnaje vykarystańnie, moža zamianić usie «starasłavianskija» ałfavity vyklučna našym, spradviečnym».
Alaksiej Koval kaža, što pracuje pieravažna z kiryličnymi šryftami. I na toje jość pryčyna.
«Kali z kiryličnym napisańniem usio atrymajecca, to ŭ łacincy dakładna budzie pracavać».
Jak stvarajecca šryft?
«Spačatku važna zrazumieć, u jakich metach jon budzie vykarystoŭvacca. Kali ŭziać, naprykład, tuju ž čyhunku, to ŭ šryft treba było zakłaści chutkaść, zručnaść, sučasnaść. Zvyčajnyja ludzi, mahčyma, i nie raźbirajucca ŭ šryftach, ale adčuvajuć ich».
Paśla pačynajecca etap stvareńnia. I tut taksama jość svaje chitryki. Šryft nikoli nie stvarajecca ŭ ałfavitnym paradku. Spačatku malujucca litary O, Je, N, K, S. Tak možna pravieryć, jak budzie hladziecca maksimalna zakrytaja i adkrytaja litary, maksimalna šyrokaja, maksimalna kruhłaja.
Paśla pačynajecca doŭhi, ale tvorčy praces. Kambinujecca roznaje spałučeńnie litar, paśla robiacca testavyja razdrukoŭki, padhaniajecca adlehłaść pamiž litarami, radkami. Nu i zakančvajecca ŭsio teściroŭkaj, jak budzie pavodzić siabie šryft u roznych prahramach, dadatkach.
Alaksiej Koval pryznajecca, što navat paśla taho, jak jaho pracy stali zapatrabavanymi, zornaja chvaroba nie pryjšła.
«Ja mahu raspracavać łahatyp i dla ramontu abutku, hałoŭnaje — kab heta było cikava i niezvyčajna».
Dzie nabyć rOtring?
- Aficyjny dystrybjutar rOtring — kampanija Universal Press. Absłuhoŭvańnie karparatyŭnych klijentaŭ i dyleraŭ.
- Razdrobny prodaž i kansultacyi pryvatnych klijentaŭ —studyja kalihrafii Calligraphy.
