Jak u 1919 hodzie ŭ Homieli stvarali «Ruskuju narodnuju respubliku»
Naiŭna śćviardžać, što ŭsie achviary stalinskich represij byli spres hodnymi i vartymi pavahi ludźmi. Vir Kastryčnickaha pieravarotu vynies na pavierchniu proćmu palityčnych avanturystaŭ, prajdziśvietaŭ, maradzioraŭ i prosta kryminalnikaŭ. Śpiarša Saviety stavilisia da takoj publiki pabłažliva, a ź niekatorymi navat uvachodziła ŭ palityčnyja chaŭrusy. Takija chaŭruśniki aficyjna nazyvalisia «spadarožnikami Savieckaj ułady».
Ale ž z manapalizacyjaj ułady balšavikami, ad padazronych «spadarožnikaŭ» vyrašyli pazbavicca. Asabliva – kali jany choć raz vystupali suprać Savieckaj ułady.
U archivach ukrainskich śpiecsłužbaŭ, adkrytych dla daśledvańnia, jość i spravy na «spadarožnikaŭ» z našych ziemlakoŭ.
U sakaviku 1919 hoda dva pałki Čyrvonaha vojska, nabranych u Razani i ŭ Tule, byli adpraŭlenyja vajavać suprać Ukrainskaj Narodnaj Respubliki pad Oŭruč. Kamandzirami tam byli pieravažna levyja esery – na toj čas «spadarožniki balšavikoŭ». Ale vajavać rasiejcam nie chaciełasia. Vajskoŭcy samavolna źnialisia z pazicyj i papnulisia rabavać Homiel, kab źjechać z narabavanym u Rasieju.
Śviedčańnie Ramanavaj Maryi Sazontaŭny, 1908 h. n., uradženki Homiela, vidavočcy tych padziejaŭ.
«Čyrvonaarmiejcy adrazu zładzili ŭ našym horadzie pahrom. Ceły dzień my bajalisia vychodzić na vulicu, nazirali za pahromnikami z voknaŭ.
Dobra pamiataju, jak sałdaty pabili vitrynnaje škło ŭ cyrulni i vyciahnuli vialikija butelki z adekałonam. Adekałon jany vypili, a cyrulniu padpalili.
Śpiarša pahromniki zabivali tolki jaŭrejaŭ, a potym – usich, kaho bačyli na vulicach. Kolki našych susiedziaŭ paviesili na lichtarach la vakzału. Na druhi dzień na hałovach mierćviakoŭ siadzieli krumkačy i dziaŭbli im vočy. Bačyła tych pahromnikaŭ na ŭłasnyja vočy: brudnyja baradatyja, padpityja dziadźki, jakija ŭvieś čas čuchalisia, by tyja śvińni…»
Homielskija čekisty i kamisary začynilisia byli ŭ hateli «Savoj», Ale ž miaciežniki rasstralali budynak z harmataŭ, a acalełych pazabivali. Nieŭzabavie rabaŭniki pieradumali viartacca ŭ Rasieju, vyrašyli nazaŭsiody atabarycca ŭ Homieli i navat stavaryć tam «Ruskuju narodnuju respubliku». U Homieli znajšłosia niamała palityčnych marhinałaŭ, jakija adkryta padtrymali «RNR». Razam z Uładzimiram Strakapytavym, kamandziram pahromnikaŭ, jany impetna rabavali i zabivali hamialčanaŭ.
Adnym z takich ludziej byŭ Uładzimir Sierada.
«Uhołovnoje dieło № 106440, Upravlenije NKVD po Čiernihovskoj obłasti. Sierieda Vładimir Andriejevič, biełorus, pisaŕ voinskoho prisutstvija. Urožieniec dierievni Jałovka Hrodnienskoj obłasti*. V 1918 hodu vstupił v partiju esierov i sostojał tam členom ispołnitielnoho komitieta. Takžie javlajetsia aktivnym učastnikom po rukovodstvu Striekopytovskim vosstanijem…»
*Ciapier – Padlašskaje vajavodstva, hmina Michałova, Polšča
«Ruskaja narodnaja respublika» praisnavała ŭ Homieli 5 dzion. Da horada padyjšli elitnyja častki ČK i bronieciahnik z kitajskimi najmitami, jakija słužyli Savietam. Pahromniki i maradziory chaatyčna paciahnulisia za Sož.
Razam ź imi ŭciok i Uładzimir Sierada…
Pa chutkim časie Sierada znoŭ źjaviŭsia ŭ Homieli, dzie vypraviŭ sabie novyja dakumienty. Ale ž ČK raspačało palavańnie na ŭsich udzielnikaŭ miacieža, i tamu Sierada zmušany byŭ uciačy va Ukrainu. U nievialikim horadzie Pryłuki ŭciakač uładkavaŭsia finansavym inśpiektaram i prapracavaŭ tak ažno da 1938 hoda.
U pole zroku NKVD jon patrapiŭ vypadkova. Padnačalenaha Sierady złavili na kradziažy. Na dopycie, kab ablehčyć prysud, toj pryhadaŭ, što jahony načalnik nibyta niezadavoleny savieckaj zarpłataj. Śledčyja zacikavilisia ścipłaj asobaj finansavaha inśpiektara i nieŭzabavie vyśviatlili i pra jahony ŭdzieł u partyi eseraŭ, i pra Strakapytaŭski miaciež… A ŭžo stvaryć «masštabnuju antysavieckuju arhanizacyju» było tolki spravaj śledčaj techniki.
«Uhołovnoje dieło № 106440, 1938 hod. Iz protokoła pokazanij obviniajemoho Karnaucha Hieorhija Aleksandroviča.
…v biesiedie ja okončatielno ubiediłsia, čto Sierieda javlajetsia antisovietskim čiełoviekom i riešił zavierbovať jeho v antisovietskuju orhanizaciju. Ja rasskazał jemu o naličii antisovietskoj ukrainskoj nacionalističieskoj orhanizacii i priedłožił jemu primknuť k niej, na čto Sierieda dał svoje sohłasije. Zaručivšiś sohłasijem, ja dał jemu zadanije provodiť vierbovku…»
Ujavić prychilnika «Ruskaj narodnaj respubliki» va ŭkrainskaj nacyjanalistyčnaj arhanizacyi prosta niemahčyma. Ale ž sud nie źviarnuŭ na hetuju akaličnaść uvahi. Sierada atrymaŭ 5 hadoŭ pazbaŭleńnia voli. Dalej ślady jaho hublajucca. Nie vyklučajecca, što jon ci zahinuŭ u łahiery, ci byŭ zabity kryminalnikami, ci atrymaŭ novy termin.
Ci zrazumieŭ pierad śmierciu Sierada, što i «Ruskaja narodnaja respublika», prychilnikam katoraj jon byŭ, i Savieckaja ŭłada, jakaja jaho pakarała, byli dla jaho, biełarusa, adnolkava čužynskimi?
* * *
Archivy ŭkrainskich śpiecsłužbaŭ raskazvajuć nie tolki pra trahiedyi i dramy. U tahačasnych kryminalnych spravach možna znajści i trahikamičnyja historyi. U tym liku – i z udziełam našych ziemlakoŭ.
Radyjo Racyja dziakuje Archivu SB Ukrainy ŭ Čarnihaŭskaj vobłaści za pradstaŭlenyja materyjały, archiŭnaja sprava «P-15218»
