Ścipły lekar z dušoj paeta — da stahodździa Maćvieja Smarščka
Pavažanyja spadary!
Kali ŭ minakoŭ na vulicy spytać: «Chto taki Maćviej Smarščok?», peŭna, usie tolki pacisnuć plačami. A na pytańnie: «Ci viedajecie što-niebudź pra Anatola Biarozku?», moža, 1 z 50 vykaža zdahadku, što heta litaratar, chutčej za usio — paet. I — bolš ničoha.
Što heta proźviščy adnoj asoby, uradženca Baranavickaha pavieta, jaki «ŭ amierykanskim miedyčnym śviecie najbolš vyznačyŭsia jak vydatny śpiecyjalist», stała viadoma u Biełarusi tolki ŭ 1985 hodzie, dziakujučy namahańniam piśmieńnika Barysa Sačanki i viadomaha dziejača biełaruskaha zamiežža Vitaŭta Kipiela. Hetaje paviedamleńnie asabliva zacikaviła mianie.
Narešcie vyśvietliŭ, što Maćviej Smarščok naradziŭsia 19.02.1915 hoda ŭ vioscy Padleśsie, vučyŭsia ŭ pačatkovaj škole ŭ rodnaj vioscy i ŭ Lachavičach. Zatym zakončyŭ himnaziju i licej u Baranavičach. Jak vynikaje ź jaho ž słovaŭ, jon «rana vyrašyŭ stać pieršym lekaram u siamji,» chacieŭ być karysnym, pamahać chvorym ludziam».
U 1934 hodzie M.Smarščok pastupiŭ na miedycynski fakultiet Vilenskaha ŭniviersiteta imia Stefana Batoryja. Zrabiŭsia aktyŭnym siabram studenckaha sajuzu. Vučyŭsia i adnačasova pracavaŭ amal uvieś čas vučobyy va ŭniviersitecie asistentam prafiesara kafiedry fizijałohii. I ŭ toj ža čas drukavaŭ svaje vieršy ŭ vilenskich pieryjadyčnych vydańniach pad psieŭdanimam Anatol Biarozka. Byŭ znajomy z Maksimam Tankam, jaki nie sumniavaŭsia, što «ź jaho vyras by cikavy i surjozny paet…», i padaravaŭ jamu svoj zbornik «Na etapach» z aŭtohrafam. Naohuł u 1939 hodzie (hodzie zakančeńnia vučoby va ŭniviersitecie) A. Biarozka nazyvaŭsia «vybitniejšym biełaruskim litarataram, jaki zastaŭsia ŭ Vilni». Toj ža chacieŭ «jak maha chutčej… atrymać lekarski dypłom». «Hałava maja, — uspaminaŭ jon, — była achutana ramantyčnymi dumkami pra słužbu siarod niadužaha dy niaščasnaha biełaruskaha sialanstva…»
Nastupnyja hroznyja padziei, jakija imkliva i dynamična adbyvalisia ŭ śviecie i na rodnaj ziamli, prymusili M.Smarščka zabyć pra paeziju, pieratvarycca ŭ vandroŭnika i prajavić siabie amal va ŭsich halinach lekarskaj spravy. Spačatku jon byŭ pryznačany na pracu lekaram Brest-Litoŭskaj čyhunki ŭ Ivacevičy, Janaŭ Paleski, a paśla — u Pinsk. U krasaviku 1941 hoda nakiravany ŭ Maskvu na śpiecyjalizacyju pa chvarobach vucha, nosa i horła, ale 22 červienia telehramaj adklikany nazad, u Pinsk. Dabraŭsia tolki da Oršy, dzie na praciahu dvuch tydniaŭ u čyhunačnym špitali lačyŭ ranienych. 3 akupavanaj niemcami Oršy viarnuŭjeja damoŭ,»hałoŭnym čynam, piechatoj». Pracavaŭ lekaram u Baranavickim špitali, niekatory čas zahadvaŭ adździajajeńniem zaraznych chvarob, kiravaŭ miedycynskaj škołaj, jakaja zabiaśpiečvała hety špital miedsiostrami i fielčarami. Uviesnu 1944 hoda miedškołu niemcy zakryli, i M.Smarščok vyrašyŭ dačakacca lepšych dzion u Poznani, u svajakoŭ. Adnak u Poznani adrazu ž byŭ aryštavany i adpraŭleny ŭ Ciurynhiju, u kancłahier «Nordhaŭzien». Tut jamu davia łosia 9 miesiacaŭ lačyć źniavolenych, da svajho asabistaha vyzvaleńnia. Da 1948 hoda zastavaŭsia ŭ Niamieččynie. Na žyćcio zarablaŭ pracaj, časam dalokaj ad miedycyny.
Spačatku davodziłasia byvać u takim ža stanoviščy i ŭ ZŠA, kudy jon pierajechaŭ. Kab mieć mahčymaść pracavać u Amierycy pa śpiecyjalnaści, M.Smarščku treba było vytrymać ekzamien «na prafprydatnaść» pa-anhlijsku. Na toj čas anhlijskuju movu jon viedaŭ jašče drenna. Tamu vyrašyŭ adkazvać pa-łacinsku. Hetaja sproba spracavała. 8 žniŭnia 1950 hoda biełarus M.Smarščok aficyjna pačaŭ lekavać žycharoŭ horada Mantysiel u štacie Miniesota. Jon zaŭsiody chacieŭ być lekaram u ahulnaj praktycy, adnak spačatku zajmieŭ reputacyju i aŭtarytet akušera. U 1952 hodzie ŭ koła lekarskich kłopataŭ M.Smarščka trapili pacyjenty Doma invalidaŭ (sastarełych) va ŭnivierieiteckim kliničnym kompleksie horada. U hetym domie jamu było nakanavana lekavać pacyjentaŭ až da 2000 hoda, da vychadu na piensiju». Tut u pounaj miery vyjaviŭsia jaho talent hieryjatra (z hreckaj litaralna — lekar starych). Jon rabiŭ svaju spravu z dobry humaram i vialikaj ścipłaściu,»— adznačali jaho byłyja supracoŭniki. Ale hady brali svajo. U 1984 hodzie M.Smarščku daviałosia spynić pracu va ŭniviersitecie. Praŭda, tady ž hramadstva horada Mantysiela nazvała jaho Hramadzianinam hoda.U 1986 hodzie novy Dom invalidaŭ (sastarełych) u honar svajho šmathadovaha patrona nabyŭ jaho imia.
U 1988 hodzie M.Smarščok pieranios skłaadanuju apieracyju na sercy. A ŭ nastupnym hodzie narešcie vyjšaŭ jahony zbornik «Adzinaccać vieršaŭ» z paralelnym tekstam na biełaruskaj i anhlijskaj movach. Na žal, usie vieršy ŭ zborniku byli z toj, 1930-ch hadoŭ, junackaj pary. Lekariekuju spravu M.Smarščok praciahvaŭ jašče 10 hadoŭ.
Dziakujučy vydaviectvu «Technaprynt», jakoje ŭ 2004 hodzie vypuściła da 90-hodździa M.Smarščka-A.Biarozki jaho «Vybranaje», žychary Biełarusi ŭsio ž zmahli paznajomicca z tvorčaściu hetaha paeta. Adnak nakład «Vabranaha» byŭ tolki 300 asobnikaŭ. Chočacca spadziavacca, što M.Smarščok daviedaŭsia pra takuju padzieju na svajoj Radzimie. Jon pamior u 2008 hodzie.
Ja vyrašyŭ nahadać čytačam «NN» pra los hetaha čałavieka, jaki 60 hod svajho žyćcia nios ludziam roznych krain i kantynientaŭ tolki dabro i dapamohu niamohłym. Čałavieka, jaki, niahledziačy na źmienlivaść losu, nie źnik, nie zhubiŭ svajoj admietnaści, zachavaŭ svaju movu i luboŭ da Baćkaŭščyny. Čałavieka, paetyčnyja zdolnaści jakoha adznačyli na radzimie, Biełarusi, a lekarski talent pryznali i za jaho ŭniosak u zdaroŭje ludziej adździačyli ŭ Amierycy. Vyrašyŭ nahadać, kab usie mieli mahčymaść addać naležnaje pamiaci našaha ziamlaka, ścipłaha lekara z dušoj paeta, z nahody jaho 100-hadovaha jubileju.
