Pratasievič = Parfijanovič?
Aryšt staŭ dla jaho poŭnaj niečakanaściu. Zapeŭnivańnie ŭ zdradzie z boku «svaich», zmročnaja kamiera, psichałahičnyja katavańni dy ŭrešcie śledčy, jaki havaryŭ jamu pa-baćkoŭsku «ty jašče małady, u ciabie žyćcio napieradzie», zrabili svaju spravu: jon vydaŭ usio, što viedaŭ, dy navat bolš. Nie paškadavaŭ ni tych, kaho nazyvaŭ siabrami, ni navat rodnych. Taki košt «šansu ŭsio pačać z nula» — da kanca žyćcia nasić taŭro zdradnika. Tak było ź Vitoldam Parfijanovičam. Padobnaje stałasia z Ramanam Pratasievičam. Ale jak da hetaha dajšło? Dzie toj klučavy momant, jaki pradvyznačaje pieraŭvasableńnie buntara ŭ zdrajcu? Piša Uładzimir Suško.
I Raman, i Vitold, jakija navat padobnyja z tvaru, u abodvuch vysoki łob, — mienčuki, abodva ź siemjaŭ dziaržsłužačych: adzin — vajskoŭca, druhi — čynoŭnika, na baćkach los synoŭ adbiŭsia najhoršym čynam. Abodvuch u «revalucyjnuju dziejnaść» pryviali «zastupniki» — doktar Michał Askierka i žurnalist Uładzimir Čudziancoŭ. Tolki Askierka zastaŭsia viernym svaim pryncypam da apošniaha, nie vydaŭšy nikoha, navat užo zrazumieŭšy, što zdrada «vučnia» budzie kaštavać jamu žyćcia. 10 maja 1864 hoda Askierku rasstralali ŭ Mahilovie.
Abodva — i Raman, i Vitold — nie viedali ŭ žyćci sapraŭdnych ciažkaściaŭ, bo siamja i sacyjalnaje pachodžańnie ich ad hetaha achoŭvali.
Abodva paśpieli źmianić niekalki ŭniviersitetaŭ, u vypadku Parfijanoviča — Pieciarburhski i Kijeŭski, jon nie mieŭ vialikaj achvoty da navuki, zatoje maryŭ pakinuć svajo imia ŭ historyi, zrabicca hierojem. I z pačatkam paŭstańnia ŭ studzieni 1863 hoda takaja mahčymaść vyjaviłasia, tolki Vitold dla revalucyjnaj arhanizacyi, jak i Raman dla Nexta, zastavaŭsia na padchopie. Chaciełasia ž bolšaha, i ŭ vypadku Vitolda takaja mahčymaść vyjaviłasia ŭžo tady, kali ŭ paŭstanckim asiarodku praz šyrokija represii vybar kadraŭ byŭ istotna abmiežavany.
Vitold dziakujučy pašpartu studenta mieŭ mahčymaść padarožničać pa Rasiejskaj impieryi, i heta stała jaho propuskam na inšy ŭzrovień — paśla niekalkich paśpiachova vykananych zadańniaŭ, Kastuś Kalinoŭski na sustrečy ŭ Vilni pryznačyŭ jaho kiraŭnikom Mahiloŭskaha vajavodstva. Na vosień 1863 hoda heta ŭžo była tolki naminalnaja pasada, bo arhanizacyja była vyniščanaja represijami. Ale Vitolda vysokaje stanovišča ciešyła. U dadatak novyja zadańni, padčas adnaho ź jakich i byŭ atrymany słynny parol «Kaho lubiš? Lublu Biełaruś! Tak uzajemna!» Simvalična, što narodžany hety parol byŭ na Rastvo 25 śniežnia 1863 hoda.
I tady, kali jon paśla vykanańnia drobnych zadańniaŭ, budučy byccam na pabiahuškach, darvaŭsia da vyšejšych kołaŭ revalucyjnaha kiraŭnictva, nastupiŭ niečakany aryšt. Dzie tut nie pavieryš, što ciabie «źlili» svaje.
Raman Pratasievič pierakanany ŭ hetym (mo navat bačyŭ niejkija «dakumienty») i vykazvaŭsia, što jaho adrazu ž paśla aryštu pierapaŭniała «złość i nianaviść da mnohich ludziej». U vypadku Vitolda Parfijanoviča było toje samaje — pierakanańnie ŭ zdradzie i złość.
Papraŭdzie aryšt Parfijanoviča — łancuh vypadkovaściaŭ.
Spačatku aryštavali paŭstanckaha kiraŭnika Kovienščyny Ludviha Dzičkoŭskaha, toj pahadziŭsia pajści na supracu sa śledstvam i zdaŭ Citusa Daleŭskaha, sakratara revalucyjnaha ŭrada na čale z Kastusiom Kalinoŭskim.
Daleŭski dapamahać śledstvu admoviŭsia dy byŭ rasstralany ŭ Vilni na Łukišskaj płoščy i pachavany na Zamkavaj hary. Padčas pieratrusu ŭ Daleŭskaha znajšli pašpart na imia Parfijanoviča, paśla čaho pa ŭsioj Biełarusi i Litvie stali aryštoŭvać ludziej z takim proźviščam. Tamu Vitolda Parfijanoviča papraŭdzie schapili vypadkova, znajšoŭšy pry im hrošy i revalucyjnyja dakumienty, ale śledčyja zdoleli jaho pierakanać, što heta była zdrada. Ci jon pažadaŭ być pierakananym.
Chto jaho viedaje dakładna? Ale hetamu dapamahała kamiera ŭ sutareńniach siońniašniaha hatela «Manastyrski», jaki ŭ čas paŭstańnia vyhladaŭ nie tak šykoŭna, budučy pieratvorany ź biernardzinskaha klaštara na turmu.
Kaliści my daviedajemsia ŭvieś łancužok, jaki pryvioŭ da aryštu i Ramana Pratasieviča, jak i imia taho, chto i jak jaho ŭrešcie razhavaryŭ. U vypadku Parfijanoviča heta byŭ pałkoŭnik Alaksandr Łosieŭ, jaki da času paŭstańnia nasurjoz prapanoŭvaŭ carskim uładam zrabić staŭku ŭ baraćbie suprać šlachty na biełaruskich sialan i navat pašyrać užytak biełaruskaj movy praz uviadzieńnie jaje ŭ prychodskich škołach i druku.
Takoje sapraŭdy mieła miesca ŭ 1862 hodzie, jak ni dziŭna, ale kiravaŭsia pry hetym Łosieŭ zusim nie luboŭju da biełaruskich sialan, a tym, što bačyŭ, jak hety srodak prynosić plon «voraham» Impieryi — budučym paŭstancam.
Dziakujučy Parfijanoviču Łosieŭ vybudavaŭ vakoł svajoj postaci sapraŭdny mif pra kiemlivaha žandara (cikava, chto taki ŭ vypadku Pratasieviča?), jaki pry dapamozie «ślozaŭ spačuvańnia i pacałunkaŭ» zdoleŭ 28 studzienia 1864 hoda «ŭzłamać» Parfijanoviča. I toj vydaŭ usio: i miesca znachodžańnia Kalinoŭskaha pad imiem «Ihnat Vitaženiec» u Śviatajanskich murach Vilni, i 89 siabroŭ mienskaj revalucyjnaj arhanizacyi.
Parfijanovič svaju vinu pierad impieryjaj adkupiŭ u tym liku 28 majontkami, jakija byli adniatyja dziakujučy jamu ŭ aryštavanych. Kolki takich ludziej u vyniku apynulisia za kratami praz Ramana Pratasieviča, my jašče rana ci pozna daviedajemsia.
Zdavałasia, što Parfijanovič robić heta tolki dla taho, kab uratavać niešta bolšaje, jon navat za kratami, budučy pieraviedzieny ź Miensku ŭ Vilniu, abmiarkoŭvaŭ budučaje svajo vyzvaleńnie ź Ildefonsam Milevičam, adnym z kiraŭnikoŭ Hrodzienskaj revalucyjnaj arhanizacyi. Pierakanaŭ taho ŭ svaich najlepšych pamknieńniach i žadańni adnavić paŭstańnie paśla vyzvaleńnia, što dazvoliła atrymać źviestki pra jašče nie aryštavanych udzielnikaŭ antyimpierskaha padpolla. A paśla ŭsio heta zdaŭ śledstvu, u tym liku jašče adnaho Kalinoŭskaha — Juzafa, jaki byŭ asudžany na śmierć, zamienieny pažyćciovaj ssyłkaj i staŭ manacham (pad imiem Rafał), budučy kananizavanym papaju Iaanam Paŭłam II u 1991 hodzie.
Zdrada ŭratavała Vitoldu Parfijanoviču žyćcio, ale taŭro zdradnika było macniejšaje za pamiłavańnie, jakoje pryjšłosia adbyvać usio roŭna ŭ Sibiry, jak i tysiačam sasłanych kolišnich paŭstancaŭ: «A navošta mnie źjazdžać? Usio ž dobra».
Vitold vyrašyŭ, što stać «svaim» dla impieryi dapamoža pierachod na pravasłaŭje i źmiena imieni — na Iosifa. Ale taŭro niemahčyma zmyć.
Dumaŭ, što dapamoža žanićba na ŭdavie impierskaha vajskoŭca. Bo taŭro nie zmyvajecca tak lohka, navat kali ty sapraŭdy žadaješ stać «zvyčajnym hramadzianinam, siemjaninam, jakoha budzie turbavać dabrabyt ułasnaj siamji».
Moža dla ciabie, Raman, pasłužyć urokam i toj fakt, što Parfijanoviča čakali 8 hadoŭ pakutlivaha žyćcia ŭ Tomsku. Tut jon namahaŭsia ŭvieś čas dakazać, što ŭsiamu vinoj škodny ŭpłyŭ ažno sa školnaj łavy, što ŭłasna jon nie mieŭ nijakich pierakanańniaŭ, što jaho padmanuli i vykarystali, «kab u budučym padrychtavać ź mianie złačyncu». Ale siarod zvyčajnych ludziej heta nie dapamahała,
i kali tyja ž 8 hadoŭ mnohija paŭstancy adbyvali ŭ ssyłkach i viartalisia «z čystym sumleńniem» na radzimu, to ŭ Parfijanoviča takoj mahčymaści nie zastałosia, jak nie zastałosia i Radzimy.
«Pamiłavańnie» nie značyła daravańnie «złačynstva», bo ŭsie vakoł bačyli jaho taŭro: zdradziŭšy adnojčy, moža zdradzić iznoŭ.
Tamu Parfijanovič jak za łaskaj źviarnuŭsia za paŭtornym pamiłavańniem na imia impieratara Alaksandra II, raśpisaŭšy, što jon choča «ŭ novym žyćci ŭtapić usio minułaje». I jamu było znoŭ daravana. Adna umova — zrabicca horšym, čym najhoršy kat impieryi. Ci ŭ stanie na takoje Raman? Vitold, dakładniej Iosif, Parfijanovič zmoh, uładkavaŭšysia na pracu ŭ Ekśpiedycyju ssylnych, kab tam ździekavacca z tych, chto doŭhija hady praciahvaŭ zastavacca za kratami, tak i nie admoviŭšysia ad ułasnych pierakanańniaŭ. Parfijanovič spraviŭsia z hetym dy navat ŭznačaliŭ palicejskaje ŭpraŭleńnie ŭ Tabolsku. Ale taŭro zdradnika tak i zastałosia pry im. Raman, viedaj, što ciabie čakaje, bo inšaha šlachu dla zdradnika niama, akramia taho, na jakim Parfijanovič i Pratasievič zrobiacca sinonimami.
Nie ŭsim być mocnymi, jak Daleŭski, Askierka i Kalinoŭski, jak miljony biełarusaŭ. Adnak toje mahčyma. I prykład tamu — tysiačy biełarusaŭ, jakija za łukašenkaŭskimi kratami ratujuć honar i hodnaść svajho naroda.
Čytajcie taksama:
Pratasievič pryjšoŭ na intervju na kanał Sałaŭjova. U jaho spytali, ci zabiŭ by jon Puciłu
Pratasievič daŭ pakazańni na Safiju Sapiehu — «Baza»
«Šalona ŭdziačny krainie i asabista prezidentu». Raman Pratasievič pamiłavany
