Vakcyny nie dapamahajuć? Izrail, što byŭ lidaram vakcynacyi, sutyknuŭsia z novaj chvalaj kavidu
Doŭhi čas Izrail byŭ u avanhardzie baraćby z karanavirusnaj infiekcyjaj: dziaržava znachodziłasia siarod lidaraŭ vakcynacyi, a taksama zadavała trendy ŭ antykavidnych zachadach. U krasaviku zdavałasia, što kraina całkam pieramahła karanavirus, ale pačynajučy ź siaredziny leta Izrail sutyknuŭsia z ašałamlalnym rostam novych vypadkaŭ kavidu, a ŭ pačatku vieraśnia ŭ krainie ŭvohule byŭ pabity kavidny rekord. Raźbirajemsia, ci ŭsio tak kiepska ŭ Izraili i ci śviedčyć novaja chvala pra nieefiektyŭnaść vakcyny.
Fota: The Times of Israel.
Što zdaryłasia?
Dziaržava Izrail adnoj ź pieršych u śviecie raspačała masavuju vakcynacyju svajho nasielnictva ad kavidu. Jana damahłasia na pieršych etapach pośpiechaŭ i stała etałonam dla inšych u pytańni baraćby ź im.
Z kanca 2020 hoda blizkaŭschodniaja kraina vakcynavała svaich hramadzian ašałamlalnymi tempami, i pad kaniec sakavika 2021 hoda dabiłasia taho, što bolš za pałovu izrailician mieli pryščepki.
Šparkaja vakcynacyja supała ź imklivym padzieńniem kolkaści novych vypadkaŭ kavidu ŭ Izraili. Na 1 krasavika ŭ 9-miljonnaj krainie zafiksavali tolki 351 novy vypadak kavidu — u dziasiatki razoŭ mienš, čym na piku epidemii ŭ studzieni i lutym. Ludzi spadziavalisia, što šyrokaja kampanija vakcynacyi dazvolić viarnucca da narmalnaha, dakavidnaha žyćcia.
Zdavałasia, prahresiŭny Izrail pakazaŭ usiamu śvietu prykład, i kavid amal pieramahli. Ale radaść była niadoŭhaj. Ź siaredziny leta ŭ krainie pačaŭ pašyracca štam «Delta», kolkaść chvorych pačała imkliva raści. Byli pabityja ŭsie mahčymyja rekordy.
Naprykład, užo 3 vieraśnia ŭ Izraili było zafiksavana 11 210 novych vypadkaŭ. Situacyja vyhladaje dziŭnaj na fonie susiedniaj Iardanii, dzie vakcynavali našmat mienš ludziej, ale takoha rostu nie nazirajecca. Kab spynić novuju chvalu, urad pačaŭ aktyŭna zaklikać hramadzian da treciaj, «bustarnaj» dozy vakcyny.
Viartańnie kavidu ŭ vakcynavany Izrail stała pažyŭnym sokam dla antyvakcynataraŭ i skieptykaŭ vakcyn, novaja chvala kavidu dadała im kozyraŭ. Asabliva časta tyražujucca źviestki pra toje, što istotnaja častka zachvareŭšych — vakcynavanyja.
Ale ci možna śćviardžać, što vakcynacyja akazałasia całkam nieefiektyŭna i pazbaŭlenaj sensu? Nie. Daviedziena, što vakcyna zastajecca efiektyŭnym sposabam baraćby z kavidam i jahonymi ŭskładnieńniami.
Śmiarotnych vypadkaŭ i ciažkich ciačeńniaŭ kavidu istotna pamienieła
Padčas papiaredniaj chvali kavidu, jakaja była zimoj, u Izraili ad chvaroby pamirali pa 50—60 čałaviek štodzień. Zaraz ža pakazčyki śmiarotnaści istotna mienšyja — pa 20—30 śmierciaŭ štodzień, niahledziačy na bolšuju kolkaść chvorych.
Bolšaść pamierłych — nie vakcynavanyja
Pavodle źviestak izrailskaha Minzdaroŭja na 6 vieraśnia, z pačatku miesiaca ad kavidu pamierli 122 čałavieki. 53% ź ich (65 čałaviek) nie byli vakcynavanyja. 42 čałavieki nie paśpieli atrymać treciuju pryščepku (34%). 15 čałaviek (12%) pamierli, niahledziačy na toje, što mieli ŭsie try pryščepki.
Pryščepka istotna pavyšaje šaniec na vyžyvańnie pry zaražeńni karanavirusam, asabliva kali havorka idzie ab maładych ludziach.
Okiej, ale ž vakcynavanyja ŭsio roŭna chvarejuć i pamirajuć, i ich niamała. Čamu tak?
U Izraili 60% špitalizavanych pacyjentaŭ — vakcynavanyja. Hetaja situacyja nazyvajecca «paradoksam vakcynacyi»: u vysokavakcynavanych hramadstvach bolšaść vypadkaŭ chvaroby budzie mienavita ŭ vakcynavanych.
Reč u tym, što vakcynavanych ludziej našmat bolš, čym nievakcynavanych (siarod hramadzian, starejšych za 60 hadoŭ, vakcynavanych ŭ dziasiatki razoŭ bolš, čym nievakcynavanych). Tamu treba paraŭnoŭvać nie absalutnuju kolkaść ciažkich vypadkaŭ i śmierciaŭ, a adnosnuju kolkaść.
Adnosnaja latalnaść (adnosiny kolkaści pamierłych ad COVID-19 da kolkaści zaražanych) siarod niepryščeplenych šmatrazova pieravyšaje adnosnuju latalnaść siarod tych, chto atrymaŭ chacia b adnu dozu vakcyny.
Siarod darosłych izrailician nievakcanavanymi zastajucca 20%, ale ciapier jany składajuć pałovu ŭsich surjoznych vypadkaŭ zachvorvańnia na COVID-19 u krainie.
Interpretavać statystyčnyja danyja možna tolki z ulikam kantekstu.
Ryzyka ŭźniknieńnia ciažkich simptomaŭ pavialičvajecca z uzrostam jak dla vakcynavanych, tak i dla nievakcynavanych ludziej, ale najbolš ryzyka ŭzrastaje mienavita siarod nievakcynavanych.
Dla asob va ŭzroście ad 60 da 69 hadoŭ siarod nievakcynavanych naličvajecca 71,8 vypadku na 100 000 čałaviek i tolki 8,7 vypadku dla całkam vakcynavanych. Hetaja kolkaść ŭzrastaje da 208 i 20 vypadkaŭ adpaviedna dla asob va ŭzroście 70—79 hadoŭ i da 266 i 47 dla asob va ŭzroście 80—89 hadoŭ.
Takuju situacyju ŭ statystycy nazyvajuć «paradoksam Simpsana», kali ŭsie danyja razam časta vyhladajuć absalutna inakš, čym suma ich asobnych častak. U vypadku Izraila dziŭnyja ličby špitalizacyi vakcynavanych tłumačacca ŭ asnoŭnym uzrostam vakcynavanych ludziej.
Vakcynavana ŭžo kala 80% darosłaha nasielnictva. Kali b usie izrailicianie byli vakcynavany, to ŭsie špitalizavanyja ad karanavirusa ludzi byli b vakcynavany — i heta, vidavočna, nie aznačała b, što vakcynacyja nieefiektyŭnaja.
Maleńki prykład: letaś u Biełarusi absalutnaja bolšaść avaryj była z udziełam ćviarozych kiroŭcaŭ. Ale ž nichto nie kaža, što davajcie napjomsia i ruch budzie biaśpiečniejšy. Vidavočna, što pjany stan istotna pavialičvaje vašy šancy trapić u avaryju i mahiłu. Hety prykład pakazvaje, nakolki prymityŭnyja arhumienty ŭ antyvakcynataraŭ.
Siarod vakcynavanych — bolš starych i ludziej z hrupy ryzyki
Kavid istotna pamaładzieŭ. Usio bolš vypadkaŭ chvaroby pačało fiksavacca siarod moładzi. Štam «Delta» zaraźniejšy za papiarednija, dy i pačałosia masavaje testavańnie školnikaŭ i studentaŭ na kavid.
Pavodle spravazdačy minzdaroŭja Izraila, 43% zaražanych karanavirusam ŭ krainie — va uzrostavaj katehoryi 0—19 hadoŭ. I tolki 8% — starejšyja za 60 hadoŭ. Pry hetym 72% ciažkachvorych — starejšyja za 60 hadoŭ.
Važna, što moładź, jakoj zaraz tak šmat siarod chvorych, była najmienš vakcynavanaj. Nahadajem, u pieršuju čarhu vakcynavali mienavita starych.
Na 5 vieraśnia va ŭzrostavaj katehoryi 90+ pieršuju dozu vakcyny atrymali 94% hramadzian, vakcynavany dźviuma dozami 91%, tryma dozami — 73%, u katehoryi 80-89 — 95%/92%/78%, 70-79 — 96%/94%/82%, 60-69 — 92%/88%/68%, 50-59 — 91%/86%/54%, 40-49 — 88%/82%/39%, 30-39 — 85%/79%/25%, 20-29 — 81%/73%/16%, 16-19 — 82%/71%/10%, 12-15 — 49%/33%.
Pakolki vakcynavali ŭ pieršuju čarhu starych ludziej, bolš schilnych da śmierci i ŭskładnieńniaŭ, całkam naturalna, što vakcynavanych budzie nie mała siarod śmiarotnych i ciažkich vypadkaŭ.
Kali amal usio nasielnictva ŭ hrupach ryzyki vakcynavana, to, naturalna, u balnicy buduć traplać u tym liku ludzi, jakija byli vakcynavany.
Naprykład, siarod ciažka chvorych u katehoryi 60+ nievakcynavanych — 218, całkam vakcynavanych — 210. Zdavałasia b, amal adnolkavaja kolkaść. Ale kali my pahladzim na pracent ciažka chvorych siarod vakcynavanych i nievakcynavanych, my pabačym bolš nahladnyja ličby.
Siarod hramadzian va ŭzrostavaj katehoryi 60+ ciažkachvorych i niepryščeplenych — 286/100 tysiač, ciažkachvorych i tych, što atrymali adnu pryščepku, — 41/100 tysiač, ciažkachvorych i pryščeplenych całkam — 16/100 tysiač.
Vyniki daśledavańnia navukoŭcaŭ Ijerusalimskaha ŭniviersiteta pakazvajuć, što na siońnia ŭzrovień ciažkich ciačeńniaŭ kavidu siarod niepryščeplenych hramadzian va ŭzroście 60 hadoŭ i starejšych amal u 14 razoŭ vyšejšy, čym siarod vakcynavanych.
Rana źniali abmiežavańni
Možna pačuć paraŭnańni Izraila z susiedniaj Iardanijaj, dzie vakcynavali ludziej značna mienš, ale kavid trymajuć pad kantrolem. Ekśpierty tłumačać taki ŭsplosk kavidu ŭ Izraili i tym, što kraina vielmi chutka źniała asnoŭnyja abmiežavańni paśla apošniaj chvali ŭ sakaviku 2021 hoda. Zanadta rana, pakul kraina nie paśpieła atrymać kalektyŭny imunitet. A voś Iardanija praciahvała prytrymlivacca žorstkaha karancinu.
Žychary Izraila ŭ červieni radavalisia, što im bolš nie treba nasić masku abo vykonvać sacyjalnuju dystancyju. Niekatoryja navat jeździli za miažu, choć ułady ich i zaklikali hetaha nie rabić.
Prafiesar Davidovič, jaki pracuje ŭ Izrailskim univiersitecie Bien-Huryjona i źjaŭlajecca členam nacyjanalnaha ekśpiertnaha kamiteta pa COVID-19, skazaŭ, što Izrail byŭ zanadta samaŭpeŭnieny.
«Ludzi śviatkavali kaniec kavidu, i heta, vierahodna, było zanadta rana», — skazaŭ jon.
Izrail i praŭda byŭ inavacyjnym i pieradavym u płanie baraćby z kavidam u pačatku 2021 hoda, ale da siaredziny hoda kraina stała davoli pasiŭnaj, ludzi stamilisia ad karancinu.
Fota: The Times of Israel.
U momant źniaćcia abmiežavańniaŭ ludzi dumali, što Izrail źjaŭlajecca samaj vakcynavanaj krainaj u śviecie, što vakcynavanyja ludzi redka zaražajucca, što jašče radziej jany surjozna zachvorvajuć i što, u asnoŭnym, ź vielmi nievialikaj kolkaściu mier zaściarohi, nasielnictva było vielmi blizka da kalektyŭnaha imunitetu. I heta było praŭdaj, ale ž nichto jašče tady nie viedaŭ pra «Deltu».
Varta adznačyć, što chacia Izrail i viarnuŭ častku abmiežavańniaŭ z pačatkam novaj chvali, usio roŭna jany zaraz našmat miakčejšyja, čym padčas papiaredniaj zimovaj chvali.
Zbavili tempy vakcynacyi
Izrail vielmi dobra pačaŭ z vakcynacyjaj, ale z kanca viasny jaje tempy istotna źnizilisia, kraina pierastała być lidaram z dośviedam, vartym pierajmańnia.
Z krasavika Izrail apuściŭsia ź pieršaha na 33-je miesca ŭ rejtynhu vakcynacyi siarod nasielnictva. Krychu bolš za 60% izrailcian atrymali dźvie dozy: heta nižej, čym u jeŭrapiejskich krainach, takich jak Francyja i Ispanija, jakija jašče ŭ pačatku hoda istotna adstavali.
Pry źjaŭleńni «Delty» akazałasia, što ŭzroŭniu vakcynacyi 57%, ź jakim Izrail uvajšoŭ u leta, akazałasia niedastatkova. Karona praciahvała raspaŭsiudžvacca praz hrupy mała vakcynavanych hramadzian: moładź, arabaŭ, artadaksalnych jaŭrejaŭ.
Zaraz navukoŭcy kažuć, što dla hrupavoha imunitetu nieabchodna 80% vakcynavanych. Minzdaroŭja Izraila miarkuje, što kraina zmoža dasiahnuć takoha ŭzroŭniu praź niekalki miesiacaŭ.
Efiektyŭnaść vakcyny zatuchaje z časam
Niepryjemny momant, ale efiektyŭnaść vakcyny ad kavidu ź ciaham času źmianšajecca. Izrail, jaki adnym ź pieršych pačaŭ svaju vakcynacyju, sutyknuŭsia z tym, što za 6 miesiacaŭ paśla pracedury efiektyŭnaść pryščepki padaje.
Jak praciahłaść času, što prajšoŭ z momantu vakcynacyi, tak i ŭzrost pacyjenta mohuć paŭpłyvać na ciažkaść ciačeńnia chvaroby. Tyja, chto byŭ vakcynavany ŭ studzieni, mienš abaronienyja ŭ paraŭnańni z tymi, chto byŭ vakcynavany, naprykład, u sakaviku.
Mienavita tamu Izrail pačaŭ kampaniju revakcynacyi. Atrymać treciuju pryščepku moža luby čałaviek, jaki pryščapiŭsia druhoj dozaj 5 miesiacaŭ tamu.
Z 1 kastryčnika ŭłady pojduć jašče dalej — termin dziejańnia izrailskaha «zialonaha pašparta» budzie minać praz paŭhoda paśla druhoj pryščepki, i kab pradoŭžyć dziejańnie «zialonaha pašparta», treba budzie musova rabić treciuju pryščepku.
Prafiesar Eran Sihał, jaki kansultuje izrailski ŭrad pa pytańniach kavidu, kaža, što praź piać ci šeść miesiacaŭ paśla vakcynacyi ludzi, imavierna, abaronieny tolki na 30—40%, u paraŭnańni z bolš čym 90% paśla druhoj vakcynacyi.
Ale viaducca žorstkija sprečki ab tym, ci varta razhortvać «bustarnyja» pryščepki, kali tak šmat ludziej va ŭsim śviecie nie atrymali navat adnoj vakcyny. Nieviadoma, ci metazhodna revakcynacyja kožnyja šeść miesiacaŭ ci raz na hod. Naprykład, isnuje imaviernaść, što pryščepki plus naturalnaha imunitetu ad kavidu moža być całkam dastatkova.
Fota Nadziei Bužan.
Pa słovach Hideona Šrajbiera, prafiesara Izrailskaha instytuta navuki Viejcmana, «bustarnyja» dozy — nieabchodnaść.
«Na žal, heta navat budzie nie štohod, heta budzie dvojčy na hod», — pradkazaŭ jon. «Virus maje vielizarny patencyjał dla novych varyjantaŭ, mnohija ź jakich buduć pracavać na padaŭleńnie imunitetu — tak što jość imaviernaść, što ŭ budučyni nam spatrebiacca dadatkovyja ŭzmacnialniki».
A što dalej?
Novy ŭrad premjer-ministra Naftali Bienieta z aptymizmam hladzić u budučyniu. Aptymizm urada ŭ značnaj stupieni zasnavany na analizie navukoŭcaŭ Jaŭrejskaha ŭniviersiteta, jakija pryjšli da vysnovy, što rost kolkaści zarehistravanych novych vypadkaŭ šmat u čym abumoŭleny pavieličeńniem kolkaści testaŭ z pačatkam navučalnaha hoda.
Bolšaść aktyŭnych vypadkaŭ zachvorvańnia ciapier — heta niepryščeplenyja dzieci ci niedastatkova vakcynavanyja padletki, jakija realna chvarejuć bieź simptomaŭ. Viadoma, jany mohuć być zaraznymi, ale tyja, kamu za 60, vielmi dobra abaronieny vakcynami. A Izrail — kraina ź vialikim adsotkam maładoha nasielnictva. Čverć hramadzian hetaj krainy — dzieci da 12 hadoŭ, dla jakich vakcyna doŭhi čas była niedastupnaja.
Epidemijołahi kažuć, što vypadki zachvorvańnia siarod ludziej, starejšych za 30 hadoŭ, užo źnižajucca dziakujučy «bustarnym» vakcynam i novym abmiežavańniam. Kali letaś u Izraila praktyčna nie było nijakaj abarony, akramia łakdaŭnu, to ciapier jość vakcyny i pracujučyja adkrytaja sistema adukacyi, handal, śfiery pasłuh i drobny biznes.
U toj ža čas nacyjanalny kaardynatar pa baraćbie z karanavirusam Sałman Zarka zaklikaŭ krainu rychtavacca da čaćviortaj dozy vakcyny.
«Ciapier usio naša žyćcio ŭ [pandemijnych] chvalach», — skazaŭ jon.
