Błakada čyhunačnych šlachoŭ u Oršy ŭ 1991 vačyma tahačasnaha načalnika milicyi FOTY
Masavyja vystupleńni rabočych u Oršy adbylisia śledam za minskimi padziejami (čytajcie «Jak zdarajecca vybuch: 25 hadoŭ tamu na Płošču Minska vyjšli rabočyja»).
Pieršapačatkova pracoŭnyja vyłučali patrabavańni ekanamičnaha paradku, jakija potym pieraraśli ŭ patrabavańni palityčnaha paradku, siarod jakich byli — departyzacyja i pieradača harkama partyi pad dziciačuju Škołu mastactvaŭ.
24 krasavika 1991 hoda — pačatak błakady čyhunačnych šlachoŭ u Oršy. Padziei 24—26 krasavika ŭ Oršy ŭnikalnyja, nie majuć anałahaŭ u sučasnaj historyi Biełarusi. Centr daśledavańniaŭ hramadzianskaj supolnaści Biełarusi sabraŭ uspaminy ŭdzielnikaŭ i vidavočcaŭ padziej, pa jakich rychtuje dakumientalnuju knihu i film.
Ab paśladoŭnaści padziej błakady čyhunačnych šlachoŭ u Oršy raspavioŭ Alaksandr Stanisłavavič Dłuhaš — u 1991 načalnik milicyi horada.
— Pieršym vystupiŭ Instrumientalny zavod, jaki spyniŭ pracu i vyjšaŭ na vulicu. Zatym spynili pracu i vyjšli na vulicu rabočyja zavoda Lehmaš, zavoda «Čyrvony baraćbit». Na nastupny dzień dałučylisia pracoŭnyja łakamatyŭnaha depo. A taksama spynili pracu rabočyja zavoda «Čyrvony Kastryčnik» u Barani. I ŭ suviazi z tym, što praca była spynienaja, pačali hučać zakliki sabracca, i narod pačaŭ źbiracca na Centralnaj płoščy. Utvaryŭsia mitynh, dzie vystupali ŭdzielniki inicyjatyŭnaj hrupy rabočych z peŭnymi patrabavańniami.
Patrabavańni byli pierš za ŭsio ekanamičnaha charaktaru. Samaje pieršaje, što vyklikała pratest, — heta dvuchrazovaje pavyšeńnie koštaŭ na pradukty charčavańnia i tavary. A zatym źjavilisia patrabavańni palityčnaha charaktaru. Na praciahu 24-ha krasavika prachodziŭ mitynh na płoščy, dzie sabrałasia prykładna ad 3 da 5 tysiač čałaviek. Z majho boku, jak z boku kiraŭnika milicyi horada, stajała adno pytańnie — zabieśpiačeńnie hramadskaha paradku, tamu što my ŭpieršyniu sutyknulisia z takoj źjavaj, jak masavyja vystupleńni rabočych.
I ja razumieŭ, što luboje niapravilnaje dziejańnie z boku rabotnikaŭ milicyi abo najaŭnaść jakich-niebudź pravakataraŭ u asiarodku ludziej, jakija dobrasumlenna vyjšli, kab pradjavić svaje patrabavańni, moža skončycca masavymi biesparadkami. I potym buduć surjoznyja nastupstvy z arhvysnovami jak i dla supracoŭnikaŭ milicyi, tak i dla inšych ludziej. 24-ha čysła mitynh skončyŭsia zaklikam sabracca zaŭtra razam i iści błakavać čyhunku, kab kiraŭnictva «naviersie» va ŭradzie pačuła patrabavańnie rabočych.
Ja razumieŭ, što błakavańnie čyhunki — heta dziejańni, jakija ŭ rešcie rešt, utrymlivajuć skład kryminalnaha złačynstva, tamu ja taksama niekalki razoŭ vystupaŭ na hetym mitynhu, tłumačyŭ svoj punkt hledžańnia. Ale ludzi sa składu inicyjatyŭnaj hrupy, jakija zaklikali ruchacca, napeŭna, byli ŭ bolšaj miery pačutyja pracoŭnymi. Z boku kamunistyčnaj partyi, harkama partyi nichto nie vyjšaŭ da narodu. Nichto nie patłumačyŭ svaju pazicyju. Tak trochi z-za kuta nazirali. I asobnyja kiraŭniki harkama ad mianie patrabavali prymianić siłu, patrabavali razhonu rabočych. Ja tłumačyŭ, što my razhladajem hetuju situacyju ź inšaha boku, ź inšaha punktu hledžańnia, što padstaŭ dla prymianieńnia siły niama. Na nastupny dzień, dakładniej nočču, ja dałažyŭ ab tym, što rychtujecca — i ŭ Miensk, i ŭ abłasnoje ŭpraŭleńnie milicyi.
Pryjechali štabisty, stali płanavać płan dziejańniaŭ pa papiaredžańni błakavańnia čyhunki, prapanoŭvali roznyja varyjanty, až da pierakryćcia daroh na mastach praz Aršycu, kab ludzi nie pierajšli. Ale ŭsio heta, miakka kažučy, nie realna było zrabić. Tamu spynilisia na tym, što my budziem pracavać na vakzale čyhunačnym i tam vykarystoŭvajem usie najaŭnyja siły i srodki dla taho, kab papiaredzić błakavańnie čyhunki. Ranicaj u majo rasparadžeńnie prybyła značnaja kolkaść rabotnikaŭ milicyi z najbližejšych adździełaŭ, prybyli navučency razam z vykładčykami Minskaj škoły milicyi i Mahiloŭskaj škoły milicyi. I ja pavinien byŭ zadziejničać pieravažnuju bolšaść asabovaha składu haradskoha adździeła milicyi.
Pierada mnoju stajała zadača nie dapuścić błakavańnie čyhunki, choć va ŭmovach Oršy realizavać hetuju zadaču nijak nie ŭjaŭlałasia mahčymym. Horad abłytany cełaj sietkaj čyhunačnych šlachoŭ. I, dapuścim, kali b nam udałosia nie dapuścić błakavańnie Centralnaj stancyi ŭ rajonie vakzała, to ludzi praz 20 chvilin siadzieli b užo na stancyi Zachodniaj na rejkach ci na stancyi Uschodniaja. I sabrać stolki sił, kab papiaredzić hetyja dziejańni ŭsiudy pa horadzie, nie ŭjaŭlałasia realnym. My rušyli na nastupny dzień. Heta było 25-ha krasavika ŭ rajon vakzała, dzie była praviedziena rasstanoŭka sił i srodkaŭ.
Kiraŭniki MUS i KDB respubliki, jak ja potym pačytaŭ, dekłaravali, što ŭ Oršu nakiravana paŭtary tysiačy AMAPa. Ni ab jakim AMAPie tam, viadoma, havorki nie išło. Adzinaje, ź Minska prybyła nievialikaja hrupa śpiecnazu, jakuju ja źmiaściŭ u dyśpietčarskuju na čyhunačnym vakzale Centralnaj stancyi Oršy dla taho, kab praduchilić dostup u dyśpietčarskuju, što mahło b paciahnuć ciažkija nastupstvy. A tak byli rabotniki milicyi — učastkovyja i milicyjanty sabranyja — nie padrychtavanyja da vyrašeńnia takich zadač, jak papiaredžańnie hrupavych parušeńniaŭ hramadskaha paradku. Tym nie mienš ludzi byli rasstaŭleny, ekipijavanyja tak, jak heta naležyć u takich vypadkach.
Padraździaleńnie Mahiloŭskaj škoły milicyi i rota patrulna-pastavoj słužby Aršanskaha HAUS, jakaja stajała, kab nie dapuścić mitynhoŭcaŭ u budynak vakzała. Jany, u kančatkovym vyniku, svaju zadaču vykanali. Ale ludzi tym nie mienš zdoleli vyjści na zachodni bok šlachoŭ i błakavać ich. I faktyčna a 8-j hadzinie čyhunačnyja šlachi byli błakavanyja, spyniŭsia ruch ciahnikoŭ z Maskoŭskaha kirunku, ź Viciebskaha kirunku. Paralelna prachodziŭ mitynh, na jakim vystupali Mikałaj Razumaŭ i inšyja ŭdzielniki inicyjatyŭnaj hrupy. I mnie daviałosia być. Ja ŭhavorvaŭ, naturalna, kab ludzi spynili błakavańnie.
Z pasažyrskich ciahnikoŭ stali vychodzić žančyny, dzieci płakali, prasili razbłakavać darohu, dać ruch ciahnikam. Paśla abiedu prybyli deputat Viarchoŭnaha Savieta Hłuškievič Jaŭhien Michajłavič, pryjechaŭ Čarhiniec Mikałaj Ivanavič — načalnik liniejnaha ŭpraŭleńnia milicyi na transparcie. Taksama vystupali na mitynhu. Na praciahu ŭsioj hetaj dziei ŭdzielničaŭ u pasiadžeńni takoha štaba, našaha milicejskaha, Uładzimir Hiermanavič Navacki. Ź im abmiarkoŭvali ŭsie nieabchodnyja mierapryjemstvy.
Ź Minska, ź Ministerstva ŭnutranych spraŭ, dva razy pastupali kamandy prymianić siłu dla razbłakavańnia čyhunki, dla razhonu demanstrantaŭ. Ale ja, rajačysia z Uładzimiram Hiermanovič Navacki, pryjšoŭ da vysnovy, što ŭ situacyi, jakaja skłałasia na vakzale, užyvać siłu kateharyčna było nielha.
Tamu što heta mahło paciahnuć, pa-pieršaje, traŭmiravańnie ludziej, mnohija hronkami visieli na piešachodnych pierachodach, na rejkach i hetak dalej. Mahli być traŭmy, mahli być achviary. Pa-druhoje, razhon demanstrantaŭ i ich zatrymańnie mahło ŭ dalejšym paciahnuć akcyi hramadzianskaha niepadparadkavańnia, jakija mahli razharnucca nieviadoma na jaki čas u horadzie. I ja, viadoma, mierkavaŭ, što zatrymańnie ŭdzielnikaŭ moža paciahnuć prystup na milicyju až da jaje šturmu. Tamu ździajśniać niejkija takija dziejańni ŭ toj situacyi było kateharyčna nielha. I, naturalna, my viali nazirańnie z boku siłami apieratyŭnych rabotnikaŭ, kab spynić dziejańni mahčymych pravakataraŭ, jakija mahli ŭ dačynieńni da rabotnikaŭ milicyi niešta raspačać, paśla čaho mahli rušyć uśled siłavyja mierapryjemstvy. I, darečy, takich paru čałaviek było. Ich udavałasia niejtralizavać, vydrać z hetaha natoŭpu. Ale zatrymlivać my nikoha nie stali.
U vyniku paśla 16 hadzin 25 krasavika ahulnymi namahańniami ŭdałosia spynić błakavańnie čyhunki, ludzi pahadzilisia syści. Na nastupny dzień byŭ abvieščany zbor na Centralnaj płoščy ŭ suviazi ź piacihadovaj hadavinaj Čarnobylskaj avaryi, kab sabracca tam i ździejśnić masavaje šeście. Nieabchodna było pravieści mitynh. Da pryznačanaha času pieršymi pryjšli siabry inicyjatyŭnaj hrupy, jakija adkryli mitynh. Potym z vykankamu prybyŭ Kałuha Alaksandr Ivanavič, jaki byŭ nie samy mocny aratar, ale tym nie mienš vystupaŭ tam. Paśla mitynhu sfarmavałasia vielizarnaja kałona, bolš za 5—7 tysiač. Ja raspačaŭ nieabchodnyja miery, kab supravadžać hetuju kałonu i napieradzie, i zzadu, i z boku, kab nie dapuścić nijakich pravakacyj. Vykarystoŭvali mahčymaści dziaržaŭnaha kiravańnia aŭtainśpiekcyi. Pravodzili hetuju kałonu praz uvieś horad, praz Dniaproŭski most da Kucieinskaha klaštaru, da carkvy, dzie była praviedziena adpaviednaja słužba. I na hetym hetyja padziei skončylisia.
U dalejšym, u suviazi z tym, što błakavańnie darohi padpadała pad dziejańnie Kryminalnaha kodeksu, źjaŭlałasia złačynstvam, była zaviedzienaja kryminalnaja sprava, praviedzienaje rasśledavańnie. I ŭ Mahiloŭskim sudzie słuchałasia hetaja sprava. U kančatkovym vyniku Mahiloŭski sud nie staŭ brać na siabie adkaznaść za toje, kab pryciahnuć da kryminalnaj adkaznaści arhanizataraŭ, i pieradaŭ spravu ŭ Viarchoŭny sud. Ale tak praktyčna jano na tarmazach i syšło, tamu što na toj čas ŭłady bajalisia, što kali pryniać žorstkija miery, to pojduć novyja dziejańni ŭ abaronu arhanizataraŭ hetaha ruchu ŭ Oršy.
Naturalna, vitać hetyja dziejańni, jakija ździajśnialisia, ja nie moh, jak načalnik milicyi, ale staviŭsia da hetaha z razumieńniem. Mienavita z hetaj pryčyny mnie nie prychodziła ŭ hałavu dumka ŭžyvać siłu i žorstka abychodzicca ź ludźmi, jakija vystupali.
U krasaviku 1991 hoda, na moj pohlad, hetyja vystupy nie pryviali ni da čaho. Nijakija patrabavańni vykanany nie byli. Usio heta adbyłosia ŭ žniŭni — departyzacyja i suvierenitet respubliki. U krasaviku adzina što, napeŭna, ludzi pakazali ŭradu, što jany mohuć u peŭnaj situacyi vystupić dla taho, kab adstojvać svaje pravy, pakazać svaju siłu. U žniŭni 1991 hodu ŭsio heta atrymała kančatkovy vynik. Heta byŭ stanoŭčy vynik na toj čas.
