Cimaci Snajder: Kab zrazumieć Pucina, čytajcie Orueła
Tamu, chto choča zrazumieć siońniašniuju pazicyju Rasii pa Ukrainie, varta pačać z čytańnia kłasiki Džordža Orueła «1984», piša amierykanski historyk Cimaci Snajder (Timothy Snyder). Na pačatku vieraśnia ŭ časopisie «Politico» vyjšaŭ jaho artykuł «To Understand Putin, Read Orwell» (Kab zrazumieć, chto taki Pucin, čytajcie Orueła).
Što havoryć rasijskaja prapahanda?
Rasija pavinna ŭmiašacca ŭ padziei va Ukrainie, kažuć jany, bo ŭkrainskaja dziaržava represiŭnaja.
(Na samaj spravie, Ukraina — heta demakratyja, dzie jość svaboda słova i dzie va ŭsich adnosinach bolš svabody, čym u Rasii).
I ŭ toj ža čas, jany taksama kažuć, što Rasija pavinna ŭmiašacca, bo ŭkrainskaj dziaržavy nie isnuje.
(Na samaj spravie, jana hetak ža funkcyjanalnaja, jak i rasijskaja dziaržava, za vyklučeńniem takich prablemnych śfier jak vajna, raźviedka i prapahanda).
Z adnaho boku, kažuć jany, Rasija pavinna ŭmiašacca va Ukrainie, bo ruskich va Ukrainie prymušajuć havaryć na ŭkrainskaj movie.
(Heta nie tak: ruskija va Ukrainie mohuć havaryć, jak im chočacca, i ŭ hetym jany našmat valniejšyja, čym tyja ŭ Rasii. Bolšaść ruskamoŭnych ludziej va Ukrainie — heta zusim nie ruskija. Tak jak i amierykancy, jakija havorać pa-anhielsku, heta zusim nie anhielcy).
Z druhoha boku, tyja samyja ludzi śćviardžajuć, što ŭkrainskaj movy nie isnuje.
(Isnuje. U jaje bahatyja litaraturnyja tradycyi, i na joj razmaŭlajuć dziasiatki miljonaŭ ludziej).
Z adnaho boku, usie ŭkraincy nacyjanalisty.
(Na samaj spravie, krajnie pravyja va Ukrainie na apošnich prezidenckich vybarach nabrali tolki dva pracenty hałasoŭ, a heta značna mienš, čym u luboj inšaj jeŭrapiejskaj krainie).
Z druhoha boku, ukrainskaj nacyi niama.
(Chacia apytańni hramadskaj dumki zaŭsiody kažuć pra advarotnaje, pryčym navat u tych rehijonach, jakija siońnia znachodziacca pad rasijskaj akupacyjaj. Miljony ukraincaŭ z hatoŭnaściu pajšli na ryzyku dziela svajoj nacyi padčas apošniaj revalucyi, i tysiačy dobraachvotnikaŭ ryzykujuć svaim žyćciom na froncie. Bolšaść ludziej u ZŠA i inšych krainach, jakija ličać siabie patryjotami, na takuju ryzyku nie pojduć).
Nu što, hałava nie zakruciłasia? Tady jašče adno:
Rasija viadzie vajnu, kab vyratavać śviet ad fašyzmu.
(Na samaj spravie, heta ŭ Rasii krajnie pravyja vałodajuć dyktatarskaj uładaj, a kiraŭnik dziaržavy abviaščaje hitleraŭskuju daktrynu pa zachopie inšaj krainy dziela abarony etničnych sabratoŭ. Rasijskimi palityčnymi sajuźnikami ŭ Jeŭropie źjaŭlajucca krajnie pravyja partyi, uklučajučy fašystaŭ i nieanacystaŭ).
Z druhoha boku, «nie ŭsio tolki kiepskaje źviazana z Hitleram».
(U Rasii siońnia reabilitujuć Hitlera jak dziaržaŭnaha dziejača, habrejaŭ abvinavačvajuć u Chałakoście, hiejaŭ pakazvajuć jak častku mižnarodnaj zmovy, rasiejskija nacysty ŭ travieńskija śviaty vychodziać na demanstracyi, a rasiejskich nacystaŭ va Ukrainie malujuć hierojami).
Voś užo, sapraŭdy, «Vajna — heta mir», jak u Orueła.
Lubyja sproby pravieści pieramovy i damahčysia spynieńnia ahniu supravadžajucca eskałacyjaj bajavych dziejańniaŭ Rasijaj, i takija supadzieńni nastolki rehularnyja, što možna z upeŭnienaściu kazać: heta nie supadzieńnie.
Sustrečy Uładzimira Pucina ź lidarami inšych krain — heta prosta prykryćcio dla jaho novych złačynstvaŭ — tak i roŭnieńka padčas niadaŭnich pieramovaŭ u Minsku u Danbas rynuli rasiejskija vojski, tanki i artyleryja.
Ale kab da kanca praniknuć u sutnaść hetaj vielmi dziŭnaj vajny, nam varta hłybiej pahruzicca ŭ fabułu ramana ŭ pošukach troch bazavych paniaćciaŭ, patrebnych, kab zrazumieć Pucina, zrazumieć, jak Pucin radykalizavaŭ rasiejskuju palityku, razburyŭ mirny ład u Jeŭropie, kinuŭ vyklik ujaŭleńniam jeŭrapiejcaŭ pra svaju budučyniu i navat pryhraziŭ jadziernaj vajnoj.
Usie pryčyny, jakimi abhruntoŭvajecca hetaja absalutna biessensoŭnaja vajna, całkam falšyvyja i/abo ŭnutrana supiarečlivyja. Uspaminajucca klučavyja paniaćci Orueła: Jeŭrazija, dvuchdumstva i luboŭ da Vialikaha Brata.
U ramanie Orueła adna z suśvietnych dziaržaŭ nazyvajecca Jeŭrazija. Heta davoli cikava, pakolki sapraŭdy hetak ža nazyvajecca hałoŭnaja zamiežnapalityčnaja daktryna Rasii. U oruełaŭskaj antyŭtopii Jeŭrazija — heta represiŭnaja i vajaŭničaja dziaržava, «jakaja zajmaje ŭsiu paŭnočnuju častku jeŭrapiejskaha i azijackaha kantynientaŭ, ad Partuhalii da Bierynhavaha praliva».
U rasiejskaj zamiežnaj palitycy jeŭrazijskaja daktryna — heta płan intehracyi ŭsich ziemlaŭ ad (zdahadajciesia!) Partuhalii da Bierynhava praliva.
U oruełaŭskaj Jeŭrazii praktykujecca nieabalšavizm, a viadučy rasijski tearetyk jeŭrazijskaj madeli kaliści nazyvaŭ siabie «nacyjanał-balšavikom». Hety ŭpłyvovy čałaviek pa imieni Alaksandr Duhin zdaŭna vystupaje za źniščeńnie ŭkrainskaj dziaržavy, a niadaŭna jon prapanavaŭ Rasii źniščać ukraincaŭ.
Orueł dapamoža nam razabracca ŭ tym, što adbyvajecca, kali my pačniem dobrasumlenna karystacca aficyjnymi krynicami rasijskich ŚMI, kab zrazumieć śviet.
Rasiejskaja prapahanda pra Ukrainu — heta dvuchdumstva: jana patrabuje, kab ludzi, jak pisaŭ Orueł, «prytrymlivalisia adnačasova dvuch procilehłych mierkavańniaŭ, razumiejučy, što adno vyklučaje inšaje, i być pierakananymi ŭ abodvuch». Rasiejskaja prapahanda štodnia vykładaje dva baki kožnaj historyi, dzie abiedźvie źjaŭlajucca chłuślivymi, i kožnaja ź ich vyklučaje inšuju.
Zadumajciesia nad idejami, vykładzienymi na pačatku artykuła.
My zychodzim z taho, što praŭda zaŭždy lažyć dzieści pasiaredzinie pamiž dźviuma krajnimi interpretacyjami. Ale nie moža być praŭdy, jakaja lažyć pamiž iłžyvym i ŭnutrana supiarečlivym tezisami.
Jość jašče adno varjactva, pra jakoje piša Orueł — vučycca lubić Vialikaha Brata (u ramanie heta niejki addaleny i abiaźličany tatalitarny kiraŭnik). U «1984», kab navučycca lubić Vialikaha Brata, treba achviaravać tym, što ty lubiš bolš za ŭsio. Va Ukrainie treba achviaravać dziaržaŭnaściu, pakolki Pucin tolki što zapatrabavaŭ padtrymać rasčlanieńnie krainy i stvaryć na jaje paŭdniovym uschodzie Navarosiju. U Jeŭropie nieabchodna achviaravać mirnaj intehracyjaj. A ŭsie my pavinny achviaravać zdarovym sensam.
My zanadta časta sprabujem adhadać, što ŭ Pucina ŭ hałavie. My sprabujem prakraścisia ŭ dumki Vialikaha Brata zamiest taho, kab pasprabavać zrazumieć fakty, jakija paddajucca praviercy. Ale ŭ rečaisnaści, kamu jakaja sprava, što ŭ Pucina ŭ hałavie?
Ci viedaje heta choć chto-niebudź, u tym liku, sam Pucin? I navat kali nam viadoma, što ŭ Pucina ŭ hałavie siońnia, ci dapamoža heta nam zrazumieć, što ŭ jaho budzie ŭ hałavie zaŭtra? Jakija našy šancy adstajać svabodu i prystojnaść, kali my pačniem kapacca ŭ mazhach asobnaj asoby? U rešcie rešt, hety čałaviek daje parady vytvorcam dziciačych multykaŭ i ŭpłyvaje na teleprahramy, dzie padymajecca pytańnie ab jaho mahčymaj boskaj pryrodzie.
U kancy ramana «1984» pradstaŭnik kirujučaha režymu Bolšoho Brata, zajmajučysia katavańniami, pryznajecca ŭ tym, što ŭłada — heta nie srodak, a meta. Što b ni było ŭ dumkach u Pucina, što b jon ni kazaŭ, što b ni rabiŭ, jon na samaj spravie prosta abaraniaje ŭłasnuju ŭładu.
A hetamu ŭ lubym vypadku ŭžo davoli chutka nastupić kaniec. Pryhniot u Rasii, vajna va Ukrainie i destabilizacyja Zachadu — heta nievymierna vysokaja cana za pryvilei adnaho čałavieka. Zamiest taho, kab pačynać z hetaha, zazirajučy ŭ vočy ustryvožanamu architektaru dvuchdumstva, nam lepš padumać pra toje, što dla nas kaštoŭna, i jak my možam heta abaranić. Kali Ukraina stanie Navarosijaj, Jeŭropa stanie Jeŭrazijaj, a Zachad abryniecca, adbycca heta moža nie z-za fizičnaj mahutnaści Rasii, a z-za słabaści našaha myśleńnia.
