…A miedsiastra ŭ varjatku pieratvaryłasia
U novym daviedniku Leanid Marakoŭ raspaviadaje ab represavanych miedycynskich i vieterynarnych rabotnikach Biełarusi.
U novym daviedniku Leanid Marakoŭ raspaviadaje ab represavanych miedycynskich i vieterynarnych rabotnikach Biełarusi.
— U daviedniku pryviedzieny bijahrafii represavanaha miedpiersanału absalutna ŭsich miedustanoŭ, u tym liku i vajskovych častak, a taksama Narodnaha kamisaryjata pa achovie zdaroŭja, abłasnych, haradskich, rajonnych miedycynskich, sanitarnych, vieterynarnych inśpiekcyj, aptek, miedycynskich i vieterynarnych VNU i h.d. Usiaho 1520 piersanalij: kala 500 ŭračoŭ, bolš za 200 miedsiaścior, blizu 600 vieterynarnych rabotnikaŭ, niekalki socień ich svajakoŭ i tych, chto prachodziŭ ź imi pa adnoj hrupavoj spravie.
«NN»: Nacyjanalny skład represavanych viadomy?
ŁM: Tak. Z tych, kaho ja vyjaviŭ, jon vyhladaŭ nastupnym čynam. Biełarusy — 738, palaki — 331, habrei — 203, ruskija — 168, ukraincy — 25, łatyšy — 18, litoŭcy — 13, niemcy — 9, čechi, estoncy — pa 2 čałavieki, hruziny, vienhry, kazachi, małdavanie, tatary, francuzy, čuvašy — pa adnym, niavyznačanyja — 4.
«NN»: Vyniščeńnie miedrabotnikaŭ adbyvałasia pa asobnym scenary ci ŭ ahulnaj chvali represij?
ŁM: Padčas kryvavaha «tunela śmierci», piku stalinskich represij (červień 1936 — listapad 1938), adbyŭsia poŭny zaniapad sistemy miedabsłuhoŭvańnia nasielnictva BSSR. Dajšło da taho, što na bolšaść rajonnych balnic prychodziŭsia tolki adzin lekar. Kožny treci-čaćviorty ŭračebny ŭčastak byŭ nie tolki biez doktara, ale i bieź fielčara, navat biez akušerki. Ale miedpiersanał praciahvali aryštoŭvać i niščyć. Aryštoŭvali z takoj chutkaściu, što trysta vypusknikoŭ Minskaha i Viciebskaha miedycynskich instytutaŭ štohod nie paśpiavali zajmać pustyja miescy. Praŭda, ich rychtavali najpierš dla śpiecbalnic, śpiecklinik, śpiecsanatoryjaŭ, u jakich lekavalisia partyjnyja bonzy i enkavedysty.
«NN»: Ale ž pracoŭnyja miescy nie zaŭždy pustavali?
ŁM: Kaniešnie. Suražskim rajonnym adździełam achovy zdaroŭja kiravaŭ načalnik pažarnaj čaści, Biešankovickim — dyrektar stałovaj, Barysaŭskaj radzilniaj — «zavchoz», Dubrovienskaj balnicaj — fielčar. Ale ž patrebnyja byli kvalifikavanyja kadry. U lačebnych ustanovach ad adsutnaści miedykamientaŭ i daktaroŭ pamirała stolki ludziej, što nie paśpiavali ličyć niabožčykaŭ. U Cierachaŭskim, Čerykaŭskim, Krasnapolskim rajonach nie było nivodnaha stamatołaha. Na 124 tysiačy nasielnictva — nivodnaha.
«NN»: Takaja niedakamplektavanaść kampiensavałasia biaspłatnym miedabłuhoŭvańniem?
ŁM: Biaspłatnaja miedycyna — heta mif. «Spraviadlivaja»
sacyjalistyčnaja dziaržava vydzialała na achovu zdaroŭja šarahovaha budaŭnika kamunizmu ŭ BSSR «ažno» 4 rubli štomiesiac.
Ale ich, zrazumieła, na kožnaha nie chapała. Tamu i dzialili tolki siarod abranych — «klijentaŭ» śpiecklinik.
Bolšaść balnic nie aciaplałasia zimoj, a Barysaŭskaja radzilnia i Lelčyckaja rajonnaja balnica (na 20 łožkaŭ z nasielnictvam 35 tysiač u rajonie) nie mieli kanalizacyi, vady i śviatła. Jak u kamiennym vieku. Aciapleńnia, śviatła i vodapravoda nie było navat u staličnym respublikanskim domie dziciaci. Adpaviedna — vialikaja śmiarotnaść. Za 1937 hod u Viciebsku, Homieli, Minsku, Oršy, Połacku, Rečycy dziciačaja śmiarotnaść padniałasia na 30-60 pracentaŭ. U Barysavie kožnaje čaćviortaje-piataje niemaŭla nie dažyvała da hodzika. U Mahilovie pałova ad ahulnaj kolkaści pamierłych — 724 z 1447 — dzieci da čatyroch hadoŭ. U Žłobinskim, Lepielskim, Chojnickim dy ŭ šmat jakich inšych rajonach adsutničali renthienaparaty. Nie było jaho navat u Barysaŭskim rajonnym suchotnym dyspansiery. Kab zrabić zdymak, chvoryja musili jechać u Minsk. Płacić za prajezd niemałyja hrošy. A bolš trahičnaje toje, što chvory na suchoty jechaŭ u poŭnym vahonie zdarovych ludziej.
U Dziaržynskim, Kapylskim, Pleščanickim, Lelčyckim, Rasonskim, Ušackim, Turaŭskim rajonach u siaredzinie 1930-ch na tysiaču čałaviek nie vychodziła i adnaho łožka.
«NN»: Uspaminy śviedak tych padziej zachavalisia?
ŁM: Staličny ŭrač Z. Levin u kancy kastryčnika 1938-ha naviedaŭ Mahiloŭskuju psichijatryčnuju lačebnicu, u jakoj čekisty zabili piśmieńnika Cišku Hartnaha. Levin zapisaŭ: «Dieti sinije, drožaŝije ot chołoda, žmutsia po uhłam i vsie vmiestie napominajut zahnannych źvieriej… Otdielenije proizvodit vpiečatlenije izolatora zakrytoho tiuriemnoho tipa…»
U mai 1933-ha pryvieźli ŭ «lačebnicu» 50 chvorych ź Minska.
Za hod vylečyli ŭsich — na tutejšyja mohiłki adpravili.
A jak było vyžyć praktyčna bieź lekaŭ? Leki — u Minsku, chvoryja — u Mahilovie. Takaja płanavaja ekanomika.
A jak tam pachavańnie adbyvałasia? Hrošaj na heta nie było (navat na vopratku nie chapała — niekatoryja chvoryja chadzili hołymi). Naźbirajuć za tydzień-druhi 15-20 niabožčykaŭ, zakinuć u hruzavik — i na mohiłki. A byŭ vypadak, kali
pačali zakopvać niabožčykaŭ, a adzin ź ich padniaŭsia z mahiły.
Heta nie žart. U morhu tydzień pralažaŭ biesprytomnym, a na śviežym pavietry ačuchaŭsia. U miedsiastry tady «dach pajechaŭ». Jana z supracoŭnicy ŭ pacyjentku varjatni pieratvaryłasia.
Represavanyja miedycynskija i vieterynarnyja rabotniki Biełarusi. 1920-1960 / Leanid Marakoŭ; Daviednik. — Minsk: Miedysant, 2010. — 904 s.
Čytaj taksama «Siaredniaviečnaja inkvizicyja zdajecca dziciačaj zabavaj»
