«Mahli b prosta namalavać na płocie, pryčym va Uruččy». Ci mieła sens adnaŭleńnie fasada źniščanaj Čyžom elektrastancyi?
Historyk i kulturny antrapołah Ściapan Sturejka, vykładčyk EHU i staršynia likvidavanaha letaś Biełaruskaha kamiteta ICOMOS, napisaŭ u fejsbuku, što dumaje pra adzin z prajektaŭ pa achovie histaryčnaj spadčyny, realizavany ŭładami ŭ adychodziačym hodzie. Havorka pra adnaŭleńnie «fasada» pieršaj minskaj elektrastancyi, jakaja była źniščanaja bolš za dziasiatak hadoŭ tamu pry sprobie budaŭnictva kampanijaj Juryja Čyža hatela «Kiempinski».
Pytańnie «adnaŭleńnia» pieršaj minskaj elektrastancyi maje, na maju dumku, dva vymiareńni. Pieršaje — narmatyŭnaje, i druhoje — kulturałahičnaje.
Źbiantežanaść hramadskaści zrazumiełaja. Abjekt, aficyjnaja historyka-kulturnaja kaštoŭnaść, źniesieny. Ale ž nielha prosta tak uziać i źnieści pomnik, jaki achoŭvajecca! I voś aŭtary prajekta čaplajucca za lubimy biełaruski pryjom — padtasoŭku!
Śmiešna, jak dziaržaŭnyja orhany, jakija vydali dazvoł na znos, «pieraapranajuć» abjekt u śpisie historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ.
Sačycie. Adkryvajem śpis za 2019 hod: «Kompleks budynkaŭ byłoj elektrastancyi» (pr. Niezaležnaści, 32b). Śpis za 2022 hod: «Frahmient (hałoŭny fasad) zbudavańnia transfarmatarnaj padstancyi pieršaj Minskaj elektrastancyi» (pr. Niezaležnaści — vuł. Janki Kupały — r. Śvisłač).
I achoŭnuju tabličku nie zabylisia ŭstalavać. Achoŭvajecca dziaržavaj! Ale ž niechta pavinien kryknuć, što karol hoły.
Jaki taki fasad? Fasad — heta častka budynka. A pierad nami pa sutnaści pano, što ŭpryhožvaje padpornuju ścienku i naohuł addalenaje ad pieršapačatkovaha miesca abjekta.
Nu tak, u vyrabie pano byli vykarystanyja kavałki aŭtentyčnych cahlin. Skažycie dziakuj! A mahli ž i prosta namalavać na płocie, pryčym pamienšana, pryčym va Uruččy, i taksama b «uračysta adkryli adnoŭleny fasad». A čamu nie?
Usia hetaja historyja, miž inšym —
vydatnaja ilustracyja zahannaści biełaruskaj sistemy achovy spadčyny, jakaja stvaraje pieraškody dla dobrasumlennaha inviestara (jość prykłady, kali hetyja pieraškody akazalisia niepieraadolnyja) i, jak u hetym kiejsie, akazvajecca biaśsilnaj pierad inviestaram vierałomnym.
U hetaj padziei jość jašče adzin uzrovień — kulturałahičny. Voś pa vialikim rachunku, biez kručkatvorstva, «a tak možna było»? Usio ž taki ludzi ŭračystuju cyrymoniju zładzili, hanaracca pracaj! I jość čym!
Ja b skazaŭ, pierad nami jaskravy prykład postmadernisckaha padychodu. Pomnik-simulakr. Heta nie prosta pano — heta ŭžo ałtar pamiaci pra pomnik, što ekspanuje kavałački aŭtentyki.
Mnie zdajecca, samaje važnaje, samaje aŭtentyčnaje tut — miemaryjalnaja doška, adadranaja ad źniesienaha budynka, jakaja ciapier bieražliva zachoŭvajecca ŭ admysłovaj vitrynie z padśvietkaj pobač z pano: «Zdieś, na byvšiej elektrostancii №1 v hody fašistskoj okkupacii biesstrašno diejstvovali sovietskije patrioty. V oktiabrie 1943 h. podpolŝiki K.R. Vołčiek i A.Ł. Tarleckij vyvieli iz stroja elektrostanciju. Kaźnieny fašistami v koncie 1943 h.».
Na ŭračystaje adkryćcio pryjechaŭ navat ministr enierhietyki Viktar Karankievič. Jon padziakavaŭ usim, chto ŭdzielničaje ŭ adnaŭleńni «frahmienta elektrastancyi». «Heta častka našaj historyi», — skazaŭ ministr.
Heta značyć, savieckija patryjoty nazło vorahu koštam žyćcia elektrastancyju sapsavali, a ich naščadki-karupcyjaniery, spakusiŭšysia šviejcarskim (pieršapačatkova niamieckim) brendavym hatelem, naohuł usio źnieśli.
Ale heta nie hałoŭnaje. Hałoŭnaje — my šanujem historyju! Jak kažuć, znarok nie prydumaješ. Źjava, «niekranuty cud pryrody»! Surjozna, heta ŭvojdzie ŭ padručniki.
P.S. Tam jašče pierad pano ŭstalavali maleńki makiet elektrastancyi z tekstam na dźviuch movach. Musić, bačyli padobnaje niedzie ŭ Jeŭropie, pieraniali. Małajcy! Dyk ja chaču skazać, što ŭ Jeŭropie takija makiety staviać u pieršuju čarhu dla ślapych, i tam abaviazkova maje być infarmacyja šryftam Brajla. Ale nam, viadoma, hetyja kaštoŭnaści čužyja. U nas svajo bačańnie…
Čytajcie taksama:
U Minsku skončyli adnaŭlać fasad razburanaj elektrastancyi
Kala «Niekiempinskaha» ŭ Minsku pastavili pamiatny znak źniščanaj elektrastancyi
U Minsku adnaŭlajuć frahmient byłoj elektrastancyi
ja ŭčora-pazaŭčora dareča jechała mima toj samaj biarozy na Kastryčnickaj i mima hetaha pudziły-makieta elektrastancyi
biaroza sapraŭdy ź liściem. i sapraŭdy - pražektar prosta zabivaje jaje
potym šče źviarnuła ŭvahu, što i la opiernaha teatru, dzie taksama lichtarami pieraaśviečana, šmat drevaŭ zastałosia ź liściami...