7 filmaŭ pra Niurnbierh i inšyja sudy nad funkcyjanierami Treciaha rejcha
Sudy nad dziejačami nacysckaha režymu stali adnoj z samych važnych jurydyčnych źjaŭ apošniaha stahodździa. Jany adbyvalisia ŭ roznyja dziesiacihodździ, u roznych krainach i ŭ kantekście roznych hramadskich nastrojaŭ. Niekatoryja sudovyja pracesy adbyvajucca i ŭ naš čas. Na łavie padsudnych akazalisia kiraŭnictva Treciaha rejcha, supracoŭniki kancentracyjnych łahieraŭ, prapahandysty, nahladčyki SS i navat kulturnyja dziejačy, što supracoŭničali z režymam. U našaj padborcy siem filmaŭ, pryśviečanych pravasudździu ŭ dačynieńni da funkcyjanieraŭ hitleraŭskaj Hiermanii.
«Niurnbierhski praces» Stenli Kramiera (1961)
«Adna z najvialikšych jurydyčnych karcin u historyi» pakazvaje tak zvanyja Małyja niurnbierhskija pracesy, jakija adbyvalisia paśla sudoŭ nad kiraŭnictvam Treciaha rejcha i raźbirali spravy drabniejšych funkcyjanieraŭ. Adzinaccać naminacyj na «Oskar» i dźvie statuetki. Kłasičny halivudski režysior Stenli Kramier. Cudoŭny akciorski skład, dzie Spenser Trejsi, Bert Łankaścier, Marlen Dzitrych, Džudzi Harlend i Maksimilijan Šeł, što syhraŭ advakata i atrymaŭ za hetuju rolu «Oskar». Trochhadzinny čorna-bieły film pakazvaje, nakolki šmatmiernaj źjavaj akazalisia sudy nad nacystami, jakija nastroi byli vakoł ich u hramadstvie i ŭ palitykaŭ i jak sami niemcy stavilisia da svajho minułaha.
«Niurnbierh» Iva Simano (2000)
Dvuchsieryjny telefilm z Alekam Bołduinam u hałoŭnaj roli pakazvaje pieršy i klučavy sudovy praces nad nacysckimi złačyncami ŭ Niurnbierhu. Abvinavačanymi na Mižnarodnym vajennym trybunale vystupili dvaccać čatyry nacysckija kiraŭniki, siarod jakich Hierman Hierynh, Marcin Borman, Joachim fon Rybientrop albo takija asoby, jak prezident Rejchsbanka Valter Funk i hałoŭny redaktar štotydniovika Der Stürmer Julius Štrejchier. Hałoŭnym abvinavaŭcam staŭ amierykanski prakuror Bob Džeksan, jaki prylacieŭ u razburany Niurnbierh, a tam usio zakruciłasia-zaviarciełasia amal na hod. Sieryjał pakazvaje sudovyja pasiadžeńni, na jakich abvinavačanyja apraŭdvali svaje dziejańni, viečaryny ŭ paślavajennym horadzie i navat ramantyčnuju liniju. «Niurnbierh» atrymaŭ premiju «Emi» jak najlepšy mini-sieryjał.
«Mierkavańni bakoŭ» Ištvana Saba (2001)
Užo ŭ 1946 hodzie padčas pracesu denacyfikacyi amierykanskaja akupacyjnaja ŭłada zaviała spravu na vialikaha dyryžora Vilhielma Furtvienhlera, kab vyznačyć jaho datyčnaść da złačynstvaŭ nacysckaha režymu. Aŭtaraŭ «Mierkavańniaŭ bakoŭ» cikavić nie sud, a śledstva, jakoje vioŭ major Ściŭ Arnold razam z dvuma niamieckimi pamočnikami. Praz hety praces režysior vyvodzić vonki nievyrašalnyja pytańni, stvoranyja ŭ pačvarnych sistemach. Pieradusim, ci vinavaty Furtvienhler, jaki supracoŭničaŭ z režymam i ihraŭ dla Hitlera albo nie. Apytańni śviedak, vyjaŭleńnie danosčykaŭ u arkiestry, razmovy z samim dyryžoram — usio vakoł vyznačeńnia, nakolki datyčny da złačynnaha režymu sam źjaŭlajecca złačyncam. Śledčaha ŭ filmie ihraje Charvi Kiejtel, a dyryžora — viadomy šviedski akcior Stełan Skarshard.
«Čytalnik» Ściviena Dołdry (2008)
Hety film patrebny dla razumieńnia, kolki składanych, vykručastych, mudrahielistych siužetaŭ moža adbyvacca ŭ padobnyja nasyčanyja i trahičnyja časy. U vučnia apošnich kłasaŭ zdarajecca raman z pryhožaj i starejšaj za jaho nieznajomkaj. Adnojčy nieznajomka źnikła, ale za adviedzieny čas paŭpłyvała na žyćcio chłopca i jaho asobu skryšalna. Studentam jurydyčnaha instytuta hałoŭny hieroj raptam bačyć svajo pieršaje kachańnie na łavie padsudnych na sudzie nad byłymi nahladčycami sa składu SS. I voś žančyna, jakaja syhrała ledź nie klučavoje značeńnie ŭ jaho žyćci, ščyra i prastadušna adkazvaje na pytańni sudździ, datyčnyja śmierci trochsot viaźniaŭ. Hałoŭnyja roli ŭ filmie vykonvajuć Rejf Fajns i Kiejt Uinślet.
«U łabiryncie maŭčańnia» Džulia Ryčarelli (2014)
U svoj čas Hiermanija vysunuła hetuju karcinu na premiju «Oskar» jak mahčymy «najlepšy film na zamiežnaj movie». Stužka raskazvaje pra śledstva, što papiaredničała tak zvanym «Aśviencymskim pracesam» u Frankfurcie-na-Majnie ŭ 1960-ch. Na łavie padsudnych tady akazalisia supracoŭniki Aśviencyma. Małady prakuror, jaki nikoli nie čuŭ pra hety kancłahier, pačynaje adkryvać dla siabie dziŭny novy śviet i vyjaŭlać, što złačyncy, datyčnyja da śmierciaŭ socień tysiač ludziej, chodziać na voli, svabodna pierasiakajuć niamieckuju miažu i navat vučać dziaciej u škołach. Pry padtrymcy hienieralnaha prakurora jon biarecca za śledstva, jakoje samo pa sabie vyjaŭlaje, jak staranna zabyvajecca minułaje i jak šmat u Hiermanii 1960-ch sił, dla jakich takija pracesy niepažadanyja.
«Dziaržava suprać Fryca Baŭera» Łarsa Kraŭme (2015)
Fryc Baŭer, jaki i sam pabyvaŭ u kancłahiery, u jakaści hienieralnaha prakurora rabiŭ usio mahčymaje, kab nacysckija złačyncy adkazvali za svaje dziejańni pierad zakonam. Mienavita jon damohsia praviadzieńnia «Aśviencymskich pracesaŭ», a taksama pieradaŭ u Izrail źviestki pra miescaznachodžańnie Adolfa Ejchmana, adkaznaha za «kančatkovaje vyrašeńnie jaŭrejskaha pytańnia». Film raskazvaje pra Baŭera ŭ časy, kali ŭsia kraina maryła pra ekanamičny roskvit, kali byłyja nacysty byli raźmierkavanyja pa dziaržaŭnych pasadach, kali zvyčajnyja ludzi nie chacieli viedać takija słovy, jak Aśviencym. I kali nastojlivy Baŭer byŭ u poli adnym voinam, ale damahaŭsia taho, kab nacysckaje minułaje nie zabyvałasia.
«Šou Ejchmana» Poła Endru Uiljamsa (2015)
Adolf Ejchman, adkazny za źniščeńnie šaści miljonaŭ jaŭrejaŭ, paśla Druhoj suśvietnaj vajny schavaŭsia ŭ Arhiencinie. U 1960 hodzie ahienty izrailskaj vyviedki vykrali jaho i pradstavili pierad izrailskim sudom. Rezanansny sud nad Ejchmanam staŭ svojeasablivym šou. Kiniematahrafisty atrymali dazvoł zdymać praces i tranślavać jaho na telebačańnie. Takim čynam u 37 krainach hledačy ŭbačyli achviar nacysckaj Hiermanii ŭ jakaści śviedak i pačuli, praz što jany prajšli ŭ kancentracyjnych łahierach. «Šou Ejchmana» pakazvaje niaprosty i niebiaśpiečny praces arhanizacyi «šou» pradziusaram Miłtanam Fručtmanam i režysioram Lea Hurvicam.
