U hramadstvie adbyvalisia paśladoŭnyja źmieny, jakija viali da padzieńnia rejtynhu Łukašenki, — sacyjołah Koršunaŭ
Były dyrektar Instytutu sacyjałohii Akademii navuk Biełarusi Hienadź Koršunaŭ ŭ intervju Radyjo Svaboda tłumačyć, jakija kardynalnyja sacyjalnyja zruchi pryviali da masavaha pratesnaha ruchu, raskazvaje, jak ułada adarvałasia ad hramadztva, i zajaŭlaje, što «ŭsio pieradvyznačana, taki režym nia moža isnavać doŭha».
— Z 22 žniŭnia 2018 hodu pa 18 vieraśnia 2020-ha vy pracavali dyrektaram Instytutu sacyjalohii NAN Biełarusi. Nahadajcie, čamu vy ŭžo tam nie pracujecie, čamu tak adbyłosia?
— Ničoha aryhinalnaha — adna z tych historyjaŭ, jakich ciapier šmat. Mnie prosta prapanavali syści za maju hramadzianskuju pazycyju.
— Ale kali b vam nie «prapanavali» — to vy b i ciapier mahli b zastavacca na hetaj pracy i na hetaj pasadzie?
— Ciažka adkazać. Kali ty zajmaješ pasadu ŭ dziaržaŭnaj ustanovie — ty ŭ niejkich ramkach. I z časam hetyja ramki pačynajuć cisnuć nastolki, što ŭžo lahčej biaź ich. I tamu, kali zapytacca ŭ mianie, ci chacieŭ by ciapier być tam, dzie ja byŭ — moj adkaz «nie». Napeŭna, u ciapierašnich abstavinach u Biełarusi heta ŭžo niemahčyma.
— Chaču, kab vy pralili śviatło na adnu zahadku. U červieni ŭ niezaležnaj presie źjaviłasia ličba 24 pracenty — heta ŭzrovień davieru da Alaksandra Łukašenki pa Miensku, pavodle apytańnia Instytutu sacyjalohii. Ale hetyja ličby zaŭsiody byli «nie dla presy». Čamu jany tady pratačylisia ŭ presu? Heta było niečym śviadomym hramadzianskim krokam?
— Hetyja dadzienyja niechta skinuŭ žurnalistu «Našaj Nivy» Harbaceviču. Ale ja ŭpeŭnieny, što heta pratačyłasia nia z našaha instytutu.
— Ale vy tady publična paćvierdzili sapraŭdnaść hetaj ličby.
— Tak. Darečy, ja ciapier zaŭsiody kažu, što toje, što było da vybaraŭ — ciapier užo nie pryncypova. Bo toje, što adbyvałasia ŭ Biełarusi 9—12 žniŭnia, jano źmianiła ŭsio. Ja tak liču.
— Vy tak ličycie, ale ŭ roznych dyskusijach niaredka iduć spasyłki na toje, što nieviadoma, kolki atrymaŭ Łukašenka na vybarach, adny kažuć pra 20 pracentaŭ, inšyja pra 80 (aficyjnyja dadzienyja CVK). I na siońnia my majem tolki apytańnie Chatham House, pavodle jakoha 9 žniŭnia za Cichanoŭskuju prahałasavali 52,2%, za Łukašenku — 20,6%. Zychodziačy z usich papiarednich daśledavańniaŭ, na vašuju dumku, heta blizka da iściny?
— Ja liču, što takoje vielmi mahčyma. Zusim nie vyklučaju, što byli mienavita takija ličby. Ale znoŭ-taki — razvažać možna, ale spraŭdzić niejkija dakładnyja ličby faktyčna niemahčyma.
— Mnohija ludzi zadajucca pytańniem: ci žyvie Alaksandar Łukašenka ŭ niejkaj infarmacyjnaj burbałcy, i mienavita ŭ hetym pryčyna mnohich jahonych nieadekvatnych zajavaŭ i dziejańniaŭ? Ci jon usio viedaje i razumieje, maje poŭnuju infarmacyju, ale ihnaruje jaje i dziejničaje dziela svaich ułasnych intaresaŭ?
— Pa-mojmu, bolš imavierny pieršy varyjant, nia ŭsia infarmacyja da jaho dachodzić.
Ja pisaŭ pra toje, što ciaham doŭhaha času naziraŭsia adryŭ uładnaj vertykali ad hramadztva. Kanałaŭ zvarotnaj suviazi faktyčna niama. Kali źniščałasia niezaležnaja sacyjalohija, to z hledzišča intaresaŭ ułady heta jašče možna było zrazumieć — kantrol nad infarmacyjnaj prastoraj i hetak dalej. Ale kali ŭ 2018 hodzie rasfarmavali infarmacyjna-analityčny centar pry Administracyi prezydenta, adnoj z zadačaŭ jakoha było zabieśpiačeńnie zakrytymi sacyjalahičnymi dadzienymi, — heta byŭ mocny pakazčyk.
— Vaš Instytut sacyjalohii davaŭ «navierch» ličby nia tolki niejkich abstraktnych śvietapohladnych źmienaŭ, ale i kankretnyja ličby davieru da ŭłady. Ź jakoha momantu pačało naziracca paśladoŭnaje padzieńnie rejtynhu Łukašenki? Ci pradstaŭniki ŭłady mahli paličyć, što heta tolki chvali, uvierch-uniz, jakija byli i raniej?
— Tut davoli cikavy fenomen. Ja jaho naziraŭ, ale nia moh sprahnazavać, uva što heta vyljecca. Hladzicie, u 2018—19 hadach na pytańni pra acenku hramadzka-palityčnaj sytuacyi davoli vialiki pracent apytanych, da pałovy (a heta vielmi šmat), albo admaŭlalisia adkazvać, albo davali varyjant «nie mahu adkazać». U toj čas ja nia viedaŭ, jak heta interpretavać. Ciapier ja razumieju, što heta była pazycyja dystancyjavańnia ad ułady. Ludzi adryvali siabie ad uładnaj vertykali.
A potym zdaryŭsia COVID, i ludzi ŭbačyli, što i ŭłada pačała sama dystancyjavacca ad ludziej. Ułada jak by skazała — «jość vašyja prablemy, a my zajmajemsia svaimi spravami». Heta adzin z tych pryncypovych momantaŭ, jaki i pryvioŭ da pratesnaha vybuchu.
— Jakija jašče źmieny ŭ śvietapohladzie biełarusaŭ, u ichnim staŭleńni da sacyjalnych i palityčnych temaŭ možna było zafiksavać za apošnija hady?
— Heta pytańnie na cełuju navukovuju kanferencyju. Ale pasprabuju tezisna abaznačyć najbolš važkija rečy.
Pa-pieršaje, heta vielmi značnaje paskareńnie pracesaŭ sacyjalnaj dynamiki. Dyhitalizacyja žyćcia, vialikija źmieny ŭ ekanomicy. Istotna i davoli chutka vyras sektar pryvatnaha biznesu. I jon budavaŭsia nie pa zachodnich lakałach, bo ros u vielmi specyfičnych biełaruskich umovach, — tamu atrymaŭsia vielmi mocnym. Roznyja ekanamisty dajuć ad 50 da 60 pracentaŭ VUP, jakija daje pryvatny biznes. Heta aznačaje vialikija zruchi ŭ mentalnym, kaštoŭnasnym sensie. Źjaŭlajecca vialikaja kolkaść ludziej, jakija sami vyrašajuć, što rabić, biaruć na siabie adkaznaść. Źmianiłasia i staŭleńnie bolšaści biełarusaŭ da pryvatnaha biznesu, ciapier praca ŭ pryvatnika ličycca bolš nadziejnaj i hrašavitaj. Biznesmen, pryvatnik — heta nia toj, chto vysmoktvaje ź ludziej, ale toj, chto daje pracoŭnyja miescy.
Pa-druhoje, vialikaja transfarmacyja infarmacyjnaj prastory. Naprykancy 2019 hodu ŭpieršyniu značnaść internetu dla ŭsiaho hramadztva pieravysiła značnaść telebačańnia. Dla moładzi heta było daŭno, dla ludziej siaredniaha ŭzrostu — hadoŭ 5 tamu, ale ciapier heta stała faktam dla ŭsiaho hramadztva. Źjaviłasia kultura sietkavaj kamunikacyi.
Źmianiajecca systema sacyjalnych standartaŭ — što raniej było «narmalna», ciapier taho ŭžo mała. I apelacyi ŭłady da 90-ch užo nie pracujuć.
Ja heta ŭsio da taho, što jašče da COVID'u ŭ bolšaści ludziej było adčuvańnie, što ciapierašnija sacyjalnyja ŭmovy ŭžo nie pracujuć. Toj pinžak sacyjalnaj dziaržavy, jaki prapanavała dziaržava, užo staŭ hramadztvu zaciesny. A COVID pakazaŭ, što ŭłada nia nadta padtrymlivaje navat toje, što było.
— Ci možna sacyjalahična ŭjavić, jak vyhladaje biełaruskaje hramadztva na ciapierašni momant, praz 3 miesiacy paśla dnia hałasavańnia?
— Pra ličby, viadoma, ciažka kazać. Usio nastolki dynamična, što tydzień ad tydnia moža adroźnivacca davoli mocna. Ale kali pahladzieć na toje, jakija kroki robić amal kožnaja karparatyŭnaja supolnaść, pačynajučy ad medykaŭ, studentaŭ, rabočych, muzykaŭ i skančajučy pensijanerami — to možna kazać, što padtrymka Łukašenki kali i zastałasia, to vielmi dyspersnaja, razmytaja. Kali kazać pra sacyjalna-prafesijnyja hrupy, to pa-za miežami siłavikoŭ i vertykali ŭłady znajści takuju masavuju padtrymku ŭ inšych hrupach vielmi ciažka.
— Jakoj moža być raźviazka hetaj biełaruskaj sytuacyi, kali ŭłada faktyčna pieratvaryłasia ŭ chuntu, abapirajecca tolki na štyki siłavikoŭ i čynoŭnikaŭ? Jak histaryčna vyhladaje los takich režymaŭ?
— Tryvałaść takich režymaŭ zabiaśpiečvajecca źniešniaj dapamohaj albo bahatymi pryrodnymi resursami. U Biełarusi takich biaskoncych karysnych vykapniaŭ niama. Tamu, jak mnie padajecca — usio pieradvyznačana. Taki režym nia moža isnavać doŭha. Usio pytańnie ŭ časie, u tym, kolki jamu zastałosia.
