Anatolu Viarcinskamu siońnia spoŭniłasia 85 — hutarka
Biełaruski paet musić pierajmacca prablemami svajoj krainy — tak ličyć Anatol Viarcinski. Pra samaje pamiatnaje ŭ žyćci tvorcy Radyjo Svaboda pahutaryła napiaredadni jaho 85-hodździa.
— Anatol Illič, niejak trapiŭšy na Lepielščynu, ja zajechaŭ u vašu rodnuju viosku Dziamieškava. Tam mnie adrazu pakazali chatu Viarcinskich. Mianie ŭrazili jaje pamiery — jak mienskaja adnapakajoŭka. Vašaj siamji tam nia ciesna było?
— Jak heta ni dziŭna, było nia ciesna, a ŭtulna. Ja zaŭsiody pryhadvaŭ rodnuju chatu, kali my ŭ stolnym Miensku havaryli pra metražy žyllovaj płoščy — kolki ŭ kaho. U Dziamieškavie žyli biez elektryčnaści, ja pamiataju navat viečary pry łučynie. Ja byŭ starejšym u siamji, i pad čas vajny my z małodšym bratam Vałodziem jeździli pa drovy — časam u zimovuju zaviruchu. Pryvozili, piłavali… Mnie vielmi škada, što naša chata siońnia pustuje. Dumka pra pustuju chatu źjaŭlajecca svajho rodu ilustracyjaj da hučnych słovaŭ pra adradžeńnie našaha siała, pra roskvit ahraharadkoŭ. Los chaty — los vioski. Maja vioska (jak i sotni inšych), pa sutnaści, vymiraje.
Anatol Viarcinski ŭ Byčkach — na radzimie Vasila Bykava. 2015 hod
— Za svajo žyćcio vy zajmali roznyja pasady — byli sakratarom Sajuzu piśmieńnikaŭ, redahavali tydniovik «Litaratura i mastactva», pracavali ŭ Viarchoŭnym Saviecie. Dzie vy adčuvali siabie najlepš, jak kažuć, u svajoj talercy?
— Vidać, usio ž u redakcyi «Litaratury i mastactva». Bo i pa siońniašni dzień žyvie ŭva mnie patreba publična vykazvacca na tuju ci inšuju nadzionnuju temu. I nia tolki ŭ vieršach. Vieršy — heta inšaja sfera, inšyja emocyi, inšyja adčuvańni. Tamu najkamfortniej mnie było ŭ žurnalistycy. Ja ž i ŭ Viarchoŭny Saviet pajšoŭ z pasady hałoŭnaha redaktara «LiMa». Praŭda, nie zaŭsiody spałučeńnie hazetnaj pracy ź litaraturnaj byvaje plonnym. Ja razumieju, što kali b mienš času i enerhii addavaŭ hazecie, to našmat bolš zrabiŭ by jak paet, jak dramaturh. Ale mianie zaŭsiody suciašała toje, što ŭ historyi najnoŭšaj biełaruskaj litaratury niamała padobnych prykładaŭ. Naprykład, Janka Kupała redahavaŭ «Našu nivu». A potym pajšło-pajechała — amal usie našy klasyki pracavali ŭ redakcyjach.
Ź junymi amatarkami biełaruskaj paezii. Byčki, 2015 hod
— Niadaŭna vyjšła ŭkładzienaja Siarhiejem Šapranam kniha ŭspaminaŭ pra Hienadzia Buraŭkina «Pieradusim — Biełaruś». I mianie ŭraziła, što Hienadź Mikałajevič siarod samych hałoŭnych spravaŭ svajho žyćcia nazvaŭ abaronu Vasila Bykava ŭ 60-ja hady (hetak zvany «List 53-ch»). Voś jak jon sam tłumačyŭ: «My z Tolem Viarcinskim ličyli, što kali nie abaronim Bykava, to inšym razam nas užo i za ludziej nie paličać». Voś takoje było tady razumieńnie piśmieńnickaj salidarnaści?
— Takoje. I dla mianie tut ničoha niezvyčajnaha niama. My tady pavinny byli vyznačycca ŭ adnosinach da dabra i zła. Heta ž viečnaja i zaŭsiody nadzionnaja prablema. Jašče šekśpiraŭski persanaž zadajecca pytańniem: «Što lepiej? / Što razumniej — albo ciarpieć udary, / albo uzbroicca na mora kryŭd / i źniščyć ich zmahańniem?». I hieroj kupałaŭskaj paemy pra toje samaje havoryć: «A vola mnie žaleznaja patrebna / — za kryŭdy majoj miłaj pomstaj zapłacić». Julija Buraŭkina zapomniła toj dzień, kali my z Hienadziem adpraŭlalisia ź listom pratestu ŭ CK KPB. Jana ŭspaminała: «Pravodziła vas da aŭtobusnaha prypynku, i kali vy pajechali, padumała sa stracham: a ci viernucca nazad». List u abaronu Bykava ja liču vyraznaj hramadzka-palityčnaj akcyjaj, pa-svojmu znakavaj. Heta paćvierdziłasia, kali daśledčyk Siarhiej Šapran vyśvietliŭ, što toj naš list u abaronu Bykava razhladaŭsia na ŭzroŭni ažno CK KPSS. «O prociessach v sriedie biełorusskich pisatielej» u najvyšejšuju instancyju dakładaŭ tahačasny staršynia KDB Siamičasny. Dyk voś, na tym daniasieńni stajała rezalucyja: «Tov. Šaurie. M. Susłov». Šaura tady ŭznačalvaŭ adździeł kultury CK KPSS, kudy trapiŭ z pasady sakratara CK KPB pa idealohii.
— Fihuravańnie vašych proźviščaŭ u daniasieńniach sajuznaha KDB mahło mieć samyja roznyja nastupstvy. Čamu toj list nie paškodziŭ ni vam, ni Buraŭkinu?
— Mahčyma, u členaŭ CK KPSS byli jašče ŭ pamiaci ŭroki XX źjezdu. Mahčyma, davała pra siabie znać chruščoŭskaja adliha. Da taho ž, jak mnie padajecca, tahačasnaja savieckaja ŭłada nie była pomślivaj i ŭ drobiaziach nieciarpimaj.
Volha Ipatava, Anatol Viarcinski, Źnič i Aleś Kłyška na 600-hodździ Synkavickaj carkvy. 2006 h.
— Niadaŭna ja sustrakaŭsia ŭ Maskvie z dačkoj Tvardoŭskaha Valancinaj Alaksandraŭnaj. Havaryli i pra niadaŭna vydadzieny «Navamirski dziońnik» jaje baćki. Tam Tvardoŭski kryŭduje na Bykava, jaki zastaŭsia aŭtaram «Novoho mira» i pry novym redaktary — nadrukavaŭ tam svajho «Sotnikava». Ledź nia ŭ zdradzie abvinavačvaje. A jak vy ŭsprymajecie toj učynak Bykava?
— Dumaju, što havaryć pra zdradu niama padstavaŭ. My z Bykavym, Tankam i Šamiakinym prysutničali na pachavańni Tvardoŭskaha. Mielisia pryniać udzieł u pasiedžańniach Savietu biełaruskaj litaratury pry Sajuzie piśmieńnikaŭ SSSR. Ale ŭsio było admienienaje ŭ suviazi z pachavańniem Tvardoŭskaha. Paśla žałobnaj cyrymonii my z Bykavym dzialilisia svaimi ŭražańniami ŭ hateli — žyli ŭ adnym numary. Tady ž ja atrymaŭ poŭnaje ŭjaŭleńnie pra toje, kim Tvardoŭski byŭ dla Bykava, jaki pryznaŭsia, što staŭ adčuvać siabie siratoj. Mahčyma, «Sotnikaŭ» daŭhavata lažaŭ pry Tvardoŭskim u redakcyi — heta zvyčajnaja sprava dla časopisu, tvory dla čarhovych numaroŭ planavalisia na hady. Va ŭsiakim vypadku, ja nia pomniu, kab Bykaŭ pieražyvaŭ, što ŭ adnosinach da Tvardoŭskaha pastupiŭ nieprystojna. A kab sapraŭdy niešta padobnaje adbyłosia, Bykaŭ padzialiŭsia b abaviazkova. Jak potym dzialiŭsia i publična, i ŭ pryvatnych razmovach historyjaj pra padpisańnie lista suprać Sałžanicyna. Pa telefonie jaho spravakavali na toj podpis, i jon mnie pra heta raskazvaŭ.
— Režysior Alaksandar Sakuraŭ niadaŭna vystupiŭ ź cikavaj traktoŭkaj rasiejskaj sytuacyi. Maŭlaŭ, Pucin mižvoli musić stanavicca dyktataram, bo hetaha choča narod. Adsiul i pastupovaja hramadzkaja reabilitacyja Stalina, jakomu tam iznoŭ staviać pomniki. A jak vam bačycca sytuacyja ŭ Rasiei, ź jakoj my znachodzimsia ŭ adnoj palityčnaj i infarmacyjnaj prastory?
— Bačycca tryvožnaj, asabliva kali mieć na ŭvazie toj fakt, što Rasieja — nia prosta naša ŭschodniaja susiedka, a što my źjaŭlajemsia častkaj hetak zvanaj sajuznaj dziaržavy. Tamu sytuacyja ŭ Rasiei ŭpłyvaje i budzie ŭpłyvać na sytuacyju ŭ Biełarusi. Mnie spadabałasia niadaŭniaja farmuloŭka Śviatłany Aleksijevič: «Pucin nia stolki palityk, kolki kadebist». Pry sustrečy ja pacisnu Śviatłanie za heta ruku. A pakolki Pucin kadebist i ŭ dušy stalinist, to sa svaim prasoŭvańniem «russkoho mira» vystupaje ŭžo navat suprać leninskaj nacyjanalnaj palityki. My heta nia raz čuli — pad sumnieŭ stavicca ŭźniknieńnie kolišnich savieckich respublik, što adyšli ad Rasiei. Viadoma ž, sumna čuć ad Sakurava takija słovy. Asabliva pra toje, čaho choča narod. Jak havaryłasia ŭ saviecki čas, «po žiełanijam trudiaŝichsia». Voś i ŭ Miensku niadaŭna ŭstalavańnie pomnika Leninu la Traktarnaha zavodu abhruntoŭvałasia takoj farmuloŭkaj. Akazvajecca, heta «trudiaŝijesia» zasumavali biez pravadyra, śpieražyvalisia, što niama mahčymaści pierad tym, jak stać za stanok, da Lenina padyści… Na žal, u Rasiei na našych vačach pačynajecca stalinizacyja. Pahladzicie, što ŭjaŭlajuć ź siabie rasiejskija srodki masavaj infarmacyi, najpierš federalnyja telekanały. Jany mianie štodnia biantežać i pałochajuć. Žurnalisty, zdavałasia b, zaklikanyja nieści infarmacyju, a nie dezinfarmacyju, nie abałvańvać narod. A jany mienavita abałvańvajuć. Jak uklučyš — tam usio pra vielič i siłu Rasiei. I sam Pucin užo nie havoryć pra ščaślivuju, zamožnuju ci sacyjalna skiravanuju dziaržavu — tolki pra vielič i siłu. Ale ž, jak viadoma, Boh nia ŭ sile, a ŭ praŭdzie.
Anatol Viarcinski z žonkaj Adaj Symonaŭnaj. 2011 h.
— Adnojčy vy padaravali mnie Karan. Ja staŭ čytać i napatkaŭ tam takija słovy: «Paety — chłusy, jakija błukajuć pa raŭninach i havorać toje, čaho sami nia robiać». Nu, tak, mabyć, ličać pravaviernyja musulmanie. Viadomaja i druhaja formuła: «Poet v Rośsii bolšie, čiem poet». A kim maje być paet u Biełarusi?
— A ŭ Biełarusi paet — źjava jašče bolšaja, čym paet u Rasiei. Dla aŭtara zhadanaha taboj vysłoŭja, Jaŭhienija Jeŭtušenki, nie isnuje prablemy movy, prablemy histaryčnaj pamiaci, prablemy palityčnaj niezaležnaści jaho krainy. A pierad biełaruskim paetam usie hetyja prablemy realna paŭstajuć. Tamu jon, aprača ŭsiaho, pavinien być patryjotam i zmaharom za Biełaruś. U jakoj, niahledziačy na ŭsie vyprabavańni, ščaślivaja budučynia. Jak pisaŭ ja ŭ adnym ź vieršaŭ: «Jeszcze Polska nie zginęła, / ŝie nie vmierła Ukrajina, / i žyvie na śviecie biełym / Biełaruś, maja kraina… / Buduć vola dy Pahonia, / dy pachodni pałać jasna, — / I nia zhiniem my siahońnia, / nu a zaŭtra — žyćmiem ščasna». I tak budzie, ja ŭ hetym upeŭnieny.
