Siarhiej Maksimovič. Łukašenka pravodziŭ Dubka

 Łukašenka pravodziŭ Dubka

Alaksandar Dubko, staršynia Haradzienskaha abłvykankamu, pamior uviečary 4 lutaha. Spačatku pieradali, što ŭ 22.25, paśla — u 22.32, ale kančatkova spynilisia na siarednim časie: 22 hadziny 30 chvilinaŭ. Strełki hadzińnika ŭ jahonym kabinecie byli spynieny mienavita na hetych ličbach. Jak i haradzki hadzińnik na zvanicy Farnaha kaściołu.

U vobłaści abvieścili trochdzionnuju žałobu. Ściahi z čornaj stužkaj byli raźviešanyja na roznych, navat nieabaviazkovych ustanovach — na mastackaj škole, naprykład. Na har- i abłvykankamach na dachu ściahi spuścili nižej, čym zvyčajna. Kancert maskoŭskaj śpiavački Valeryi, jakaja raspačynała svaje biełaruskija hastroli z Horadni, pieranieśli z 5 na 11 lutaha. U kaviarni ŭ staraśvieckim styli «Kranon» atrymali telefanahramu — nie ŭklučać try dni radyjo.

U pieršy dzień BT paviedamiła, što śmierć «uskałychnuła ŭsich supracoŭnikaŭ abłvykankamu». Niabožčyka ŭ televizary pačali nazyvać «čałaviekam-vołatam», «vialikim čałaviekam». Abłasnyja telenaviny raptam pierajšli całkam na rasiejskuju movu. Za ŭvieś žałobny čas nie prahučała nivodnaha biełaruskaha słova. Hetaja akaličnaść paprostu kidałasia u vočy. Možna padumać, što biełaruskaja mova nie nadajecca dla padobnych vypadkaŭ albo što niabožčyk byŭ niebiełarusam.

Haradzienskaha kiraŭnika pachavali niachryščanym

U archiŭnych telekadrach Dubko — pobač z Aleksijem, Fiłaretam. Adznačajecca, što jon dapamahaŭ u restaŭracyi Žyrovickaj manastyrska-seminarskaj zabudovy. Nastajacielka žanočaha manastyra chvalić niabožčyka za spryjańnie pravasłaŭju. I raptam vyśviatlajecca, što Dubko nia byŭ chryščany, a tamu jaho nia buduć adpiavać u carkvie. Paŭstaje adrazu pytańnie: čamu carkoŭnikaŭ cikaviŭ tolki materyjalna-praktyčny bok dačynieńniaŭ z Dubkom? Zdavałasia, naturalna było b prapanavać čałavieku, jaki prychilna staviŭsia da carkvy, pachryścicca. Pahatoŭ što niezadoŭha da śmierci, u svoj apošni dzień naradžeńnia, jon pryznaŭsia, što chacieŭ by pachryścicca.

Abłasnoje radyjo va ŭsie žałobnyja dni zrabiła biesprecedentnuju akcyju — žyvy eter, pryśviečany niabožčyku. Haradžanie telefanavali, prapanujučy nazvać jaho imiem vulicu i pasadzić na joj dubki — «ź jahonaj siłaj, suhučna jahonamu proźvišču». Adna žančyna pračytała vierš pra «dub tysiačaletni», skazaŭšy, što pamiać ab Dubku budzie žyć u narodzie, jak pamiać pra Mašerava. Prapanoŭvałasia nazvać jaho imiem taksama škołu, Haradzienski ahrarny ŭniversytet, kałhas «Prahres», jakim niabožčyk doŭhi čas kiravaŭ. Jaho pačali nazyvać «vialikim synam biełaruskaha narodu».

Napačatku ŭpeŭniena paviedamlałasia, što na pachavańnie pryjedzie Sam. Potym źjavilisia notki dapuščalnaści: mahčyma, što pryjedzie... Napeŭna, u administracyi krychu zavahalisia, pačali ŭzvažvać, jak budzie vyhadniej dla imidžu baćki biełaruskaha narodu. Pieršym razam jon vystupiŭ na pachavańni zastrelenaha Mikałuckaha ŭ Mahilovie: hniaŭliva ssunutyja brovy, žorstki hołas, pahrozy... Zaraz možna było b źmiakčyć ułasny vobraz, i Łukašenka vyrašyŭ źjeździć u Horadniu.

Pa telebačańni, tym bolej, štoraz pakazvalisia kadry: Łukašenka i Dubko pobač. Praŭda, Ryhoravič amal zaŭždy sa zmročnym tvaram. Nia vyklučana, što jon zajzdrościŭ kaliści niabožčyku. Adzin — učorašni staršynia kałhasu-miljanera, druhi — dyrektar žabrackaha saŭhasu. Roźnica istotnaja. Praŭda, elektaratu ŭrešcie spadabaŭsia «biassrebranik». Dubko na prezydenckich vybarach 1994 h. nabraŭ tolki 6% hałasoŭ. Pradstaŭlajučy Ahrarnuju partyju, jon vyhladaŭ tady na «čyrvonaha dyrektara».

Kali Łukašenka braŭ Dubka ŭ svaju vertykal, jon svaim žestam jak by namiakaŭ: ty sa mnoju dužaŭsia, ale ja dužejšy. Ja tabie, maŭlaŭ, prabačaju, ale pamiataj maju łasku. I Dubko pamiataŭ, zaŭždy viedaŭ svajo miesca, prytrymlivaŭsia prapanavanych jamu praviłaŭ hulni. Nieadnojčy publična, pry ŭzhadcy ab prezydenckaj kampanii, kajaŭsia: nia varta mnie było sprabavać. Palityk u nas, dziakuj bohu, jość adzin i sapraŭdny, a my, astatnija, — vykanaŭcy, haspadarniki. Supiarečna hetaj jahonaj pazycyi ŭ žałobnyja dni zredku hučała acenka niabožčyka jak «mudraha palityka»...

Apynuŭsia ŭ kreśle staršyni abłvykankamu A.Dubko ŭ peŭnaj stupieni vypadkova. Jon tryvała siadzieŭ u svaim «Prahresie», majučy ŭžo 56 hadoŭ. Chacia karotki čas pry kancy SSSR paśpieŭ pabyć staršyniom abłsavietu. Ale sam admoviŭsia ad pasady, jakaja była čysta «viasielna-maršałkoŭskaj».

Łukašenka pryjechaŭ, kab skinuć Domaša, a pasadziŭ Dubka

13 śniežnia 1994 h. Łukašenka pryjechaŭ u Horadniu, kab skinuć staršyniu abłvykankamu Siamiona Domaša. Pamočnik Ryhoraviča Posachaŭ padrychtavaŭ pensijaneraŭ, jakija pryjšli sustrakać «maładoha prezydenta» z krykami: Siamionava, Siamionava! Mienavita były pieršy sakratar abkamu Siamionaŭ musiŭ zamianić Domaša. Ale deputatam abłsavietu, rukami jakich mieła ažyćciavicca zamiena, prapanavali jašče i treciuju kandydaturu — neŭtralnuju. A mienavita było nazvana proźvišča Dubka. Adnak jon admoviŭsia ŭdzielničać u vybarach — dobraachvotna albo pa ŭzhadnieńni z prezydenckim bokam. Deputaty, adnak, nie chacieli Siamionava i dvojčy ŭparta hałasavali za toje, kab pakinuć Domaša. Na pierapynku Łukašenka prapanavaŭ Domašu vyjści z hulni dobraachvotna... Deputatam daviałosia vybirać z adnoj-adzinaj kandydatury. «Vola vaša, Alaksandru Ryhoraviču», — moviŭ Dubko.

Možna pasprabavać ujavić, što mahło być, kab prezydentam abrali nie Łukašenku, a Dubka. Pa-pieršaje, sielskaja haspadarka pierastała b być kamieniem, pryviazanym da noh Biełarusi. Dubko refarmavaŭ by kałhasy, pra što jon adkryta i nastojliva havaryŭ raniej, pakul nie atrymaŭ pasady ŭ vertykali. U jaho było jasnaje razumieńnie, jak heta treba rabić. Takim čynam, možna dapuścić, što viaskoŭcy stali b na nohi, fermerstva taksama nie zanikła b, jak pry Łukašenku, a ŭmacavałasia i pašyryłasia. Refarmavaŭšy sielskuju haspadarku, Dubko musiŭ by pravieści taksama pieraŭtvareńni ŭ pramysłovaści. Biełaruś raźvivałasia b bolš-mienš demakratyčna, pastupova ŭvachodziła b u Eŭropu, atrymlivała istotnyja kredyty. Źjavilisia b narešcie sapraŭdnyja biełaruskija hrošy. Viadoma, kab novy prezydent zdoleŭ stvaryć narmalnuju kamandu i nie pieratvaryŭsia ŭ maryjanetku zakulisnych siłaŭ. U lubym razie, kraina raźvivałasia b u kiebičaŭskim rečyščy i dychać było b lahčej. Nacyjanalnyja škoły masava nie začynialisia b, usio biełaruskaje nie aploŭvałasia b z samych vysokich trybunaŭ. Televizar nie łajaŭsia b prezydenckim hołasam i nie mianciŭ usiakaj łuchty, nie raspalvaŭ by nianaviści. I biełarusy b nia viedali, što takoje «mazaičnaja psychapatyja».

Zdavałasia b, vypadkovyja supadzieńni. Abodva ŭschodniki z pachodžańnia, abodva biazbaćkavičy. Ale roźnica była.

Baćku Dubka rasstralali ŭ 1938-m

Baćku Dubka (Dubko naradziŭsia ŭ 1938-m), u tym ža hodzie rasstralali. Dubko z 17 hod staŭ zachodnikam, pryjechaŭšy vučycca ŭ Haradzienski sielhasinstytut. Sapraŭdy, heta byŭ žyćciova mudry čałaviek, nia zły da ludziej, a prychilny, pamiarkoŭny, intelihientny. Ale ŭ prezydenckuju kampaniju tre było stać nieintelihientnym, złosnym, lamantavać u televizary, vykryvać, spračacca, «najaždžać», abiacać małočnyja reki i — abaviazkova pierasadžać usich vorahaŭ. Atrymlivajecca, što Dubko nia mieŭ šancaŭ.

Kažuć, što litaralna na apošniaj planiorcy niabožčyk paprasiŭ prabačyć jamu tych, kamu mo skazaŭ kali rezkaje słova... Kažuć, jak adčuvaŭ. U niadzielu byŭ u pracoŭnym kabinecie, a ŭviečary pamior. Praŭda, u subotu nie pracavaŭ, byŭ za horadam. U čaćvier znachodziŭsia ŭ stalicy, «vybivaŭ» dla vobłaści miljon dalaraŭ. Što jaho mahło niepakoić? Pakazčyki! Pa ŭsich vobłaść pavinna była viarnucca va ŭzorna-saviecki 1990 hod! Nie zvažajučy na źmienu ekanamičnych realijaŭ, nia kažučy ŭžo pra palityčnyja. Režymu patrebny byli ličby «rostu i roskvitu». Lepšaja vobłaść musiła pakazvać u hetym prykład. A vobłaściu hetaj kiravaŭ pensijaner, chvory na serca.

Na mnohich pradpryjemstvach vobłaści nie było ni syraviny, ni hrošaj na zarobki, a składy byli zavalenyja niepradadzienaj pradukcyjaj. Vymušana niamała pradpryjemstvaŭ z 25 śniežnia da 9 studzienia nie pracavali. Na adnoj z apošnich planiorak staršynia abłvykankamu z hetaj nahody ŭčyniŭ praborku: vakacyi sabie kaladnyja zrabili! Źnizić zapasy hatovych tavaraŭ, pavialičyć adnačasova dadatkovyja abjomy pradukcyi! Chto nia vykanaje, pazbudziecca pasady! Voś takaja razmova adbyłasia. Adzin z čynoŭnikaŭ pairanizavaŭ: navat u savieckija časy ŭ ekanamičnych planach pobač ź ličbami vytvorčaści byŭ pakazčyk jaje realizacyi. Zrabiŭ — pradaj, potym dakładaj. Siońnia hałoŭnaje — ličby. Narabić čym bolej. Na abutkovaj fabrycy čaravikaŭ našyli na čatyry miesiacy napierad. Što ź imi rabić? Siońniašniaja ŭłada zahadvaje: šyć novyja! Padobnyja prablemy vidavočna niepakoili niabožčyka ŭ apošnija dni. Niezdarma ž, jak kažuć, jon prasiŭ Łukašenku adpuścić jaho z pasady. Na ścianie ŭ kabinecie abłasnoha hałavy zastaŭsia visieć partret Ryhoraviča ź nieprychilnym vyrazam tvaru.

Dla pachavańnia Dubka byli prysłanyja žaŭniery prezydenckaj roty, specarkiestar. Niekalki hadzinaŭ nie skančałasia čarha ŭ abłvykankam, dzie była vystaŭlenaja truna ź niabožčykam. Sotni viankoŭ, hurba kvietak. Ale ŭsie čakajuć. Čakajuć adnaho čałavieka, samaha hałoŭnaha ŭdzielnika. Praź jaho navat značna paźniej pačynajecca žałobny mitynh. Robicca vidavočnym žadańnie ŭładaŭ zrabić mierapryjemstva maksymalna šyroka hramadzkim, palityčnym — z uvahi na vialiki ŭdzieł kiraŭnictva dziaržavy i kulminacyjnaść vystupu Łukašenki.

Pobač ź viankom ad Łukašenki lažaŭ jašče bolšy — samy vialiki — vyrazna bieł-čyrvona-bieły vianok

Dyvanami zasłanyja prystupki kala statui Lenina. BRDM — bajavaja raźviedmašyna z harmatnym lafetam, na jakim truna, nakrytaja Łukašenkavym ściaham. Vialiki čyrvona-zialony vianok ad Łukašenki, niečakana pobač jašče bolšy — samy badaj vialiki — vyrazna bieł-čyrvona-bieły vianok. Nia viedaju, ad kaho jon byŭ. Staršynia abłasnoj pachavalnaj kamisii Ŭ.Saŭčanka začytvaje tekst scenaru: tut sabralisia kiraŭniki, pradstaŭniki... i «tysiačy błaharodnych hrodziencaŭ». U scenary, miž tym, było napisana «błahadarnych». Adčuŭšy, napeŭna, nienaturalnaść hetaha słova, pramoŭca zamianiŭ jaho nia mienš nienaturalnym. Nastupny paśla Łukašenki pramoŭca pačynaje: pavažany Alaksandru Ryhoraviču, darahaja — i nazyvaje imia ŭdavy. Dyk voś dziela kaho ŭsio heta rabiłasia?! Jašče adzin pramoŭca nieabačliva nazyvaje najlepšym tut — na placy — niabožčyka. Ryhoravič pry hetych słovach pačynaje prykładać nasoŭku da vačej. «Sychodziš pryhoža, hodna, pa-mužčynsku», — ci pachvaliŭ, ci pazajzdrościŭ niabožčyku vielmišanoŭny staličny hość.

Kali na mohiłkach adbyvałasia pachavańnie, u centry horadu raptam zaraŭli syreny. Mocny hud praciahvaŭsia niekalki chvilinaŭ, vyklikajučy nieŭrazumieńnie haradžanaŭ...

Vykonvać abaviazki staršyni abłvykankamu pryznačany jahony namieśnik U.Saŭčanka. Jon ža ŭznačalvaŭ i kamisiju, stvoranuju dla pachavańnia A.Dubka. Kali letam 1999 h. Saŭčanku źnianacku prysłali z Mahilova, dyk usie kazali: kab zamianić Dubka. Ale atrymałasia — kab pachavać.

Siarhiej Maksimovič