Biełaruskaja hłybinia: naš Papanaŭ. Piša Pavieł Sieviaryniec
- Taki rod usich,
što šukajuć Jaho…
Psalma 23:6
Pakutlivy, hrubavaty tvar, strašenna ciažki basavity hołas, frykatyŭnaje «he», «u» — nie stolki karotkaje, kolki hłybokaje — «hu!» — i raptam miłaja, žałaślivaja ŭśmieška, jakaja ŭmomant pieratvaraje pačvaru ŭ dzicia, hatovaje zapłakać, ci to ad škadavańnia, ci to ad ščaścia…
«Biełaruski vakzał», «Bryljantavaja ruka», «Ścieražysia aŭtamabila», «Chałodnaje leta 53-ha»… Peŭna, nie ŭ adnaho mianie Anatol Papanaŭ na ekranie vyklikaŭ niečakanaje adčuvańnie rodnaści, ciepłyni.
Ciapier ja viedaju, čamu.
Matula Anatola Papanava, Alena Balasłavaŭna Raŭkoŭskaja — adsiul, ź biełaruskaj hłybini, ź vioski Niachačava, što niepadalok ad trasy Minsk—Brest la Ivacevičaŭ.
Mienavita maci, katalička, vychavała Anatola viernikam. Ci vypadkova, što praz sto hadoŭ maleńkaja kropačka na mapie Biełarusi, Niachačava, zastajecca harčyčnym zierniem viery, zdolnym pierasoŭvać hory: jakraz tutejšaja jevanhielskaja carkva štohod ładzić letniki z udziełam socień maładzionaŭ.
Tut dahetul pamiatajuć, jak Papanaŭ pryjazdžaŭ da svajakoŭ — u miaściny, adkul znakamitaje «he», jomistaje «o» i husty basavity niazłosny rohat. Vo było dziva dla delehacyi z «Maśfilma», što pryjazdžała siudy ŭ adviedki. My, kažuć, dumali, što znakamitaje papanaŭskaje vymaŭleńnie — hienijalnaja znachodka samoha aktora. A ŭ vas tut, bač, usie jak Papanaŭ razmaŭlajuć!..
O, heta Papanaŭ razmaŭlaŭ, jak usie.
Kab što-ništo razumieć pra Papanava, treba viedać jahonaha dziadźku, Mikałaja Raŭkoŭskaha, katory za palakami byŭ leśnikom.U 1939-m, paśla «vyzvaleńnia» Zachodniaj Biełarusi, jaho razam ź siamjoj pahruzili na stancyi Niachačava ŭ tavarny vahon i pavieźli ŭ Archanhielsk. Darohaju ad chaładoŭ zahinuli dvoje jahonych dziaciej.
Z-za hetaha ŭsiesajuzny ŭlubioniec Papanaŭ tak i nie ŭstupiŭ u KPSS.I ci nie hetyja pieradśmiarotnyja dryžyki dvuch biełaruskich dzietak prabirajuć, kali hladziš na apošniuju rolu Papanava — zeka Kapałyča ŭ antystalinskim «Chałodnym lecie 53-ha»... Stužku daviałosia ahučvać užo inšamu: u Papanava nie vytrymała serca. Pryjechaŭ sa zdymkaŭ, zajšoŭ dachaty pamycca, haračaj vady nie było, palez z chvorymi sasudami pad chałodnuju…
Tyja, chto jaho dobra viedaŭ, zhadvajuć: nietypovy byŭ dla staličnaha artysta. Ścipły, navat pakorlivy niejki. Saramlivy. Na viaršyni karjery pa hałovach nie ŭźbiraŭsia, a cicha rabiŭ sabie — i traplaŭ u sercy miljonam.
Biełarus, adno słova.
Dy i los Papanava — rychtyk biełaruskaj ciažkaści, tryvałaści i ciarpieńnia. Pracavaŭ liciejščykam i adnačasna zajmaŭsia ŭ teatralnaj studyi. Ź pieršych dzion vajny — na froncie, staršym siaržantam. U 1942-m ciažka paranieny pad Charkavam… I paśla pieramohi, u paŭhałodnaj Maskvie, — teatr.
Vobrazy Papanava — toj samy najmacniejšy spłaŭ stojenaj mocy i pakorlivaści, pakut i radaści, žalu i ironii, hrymotnaha śmiechu i cichajcichaj žyćciovaj praŭdy — jaki i vyjaŭlaje sutnaść biełaruskaści.
Voś Mikałaj Ivanavič Dubinski, stary frantavik z «Biełaruskaha vakzała». Voś Sokał-Kružkin, cieść Siamićvietava ŭ «Ścieražysia aŭtamabila» z typova tutejšym: «Ciabie pasodziut, a ty nie varuj!» Voś u Kisu Varabjaninavu, ujeznym pradvadzicieli dvaranstva z «12 kresłaŭ» Marka Zacharava, rysy hanarystaj — matčyny hieny! — zaściankovaj šlachty. I viadoma, ceły iskrysty rossyp u «Bryljantavaj ruce», jaki zichacić usimi vodbliskami siońniašniaj rečaisnaści.
«Kak havaryt naš darahoj šef, jeśli čałaviek idziot, to eta nadołha!» «Budzie tabie tam i vanna, budziet i kofa, budziet i kakava z čajem!..» I, narešcie, «Štob ty žyŭ na adnu zarpłatu… Što b ty zdoch!... Što b ja vidzieŭ cibia ŭ hrabu… u biełych tapkach…» Nu voś ža jon, usienarodny ŠOS!..
Navat złačyncy, miarzotniki i vyludki, jakich davodziłasia hrać abo ahučvać u animacyi Papanavu, niaŭznak pieratvaralisia ŭ trahičnych piersanažaŭ i vyklikali žal:šeryf Notynhiema ŭ «Robin Hudzie», tyhr ŠerChan u Maŭhli, Hitler u «Šviejku na Druhoj suśvietnaj vajnie» i, biezumoŭna, znakamity voŭk z «Nu, pačakaj!»
I jak ža pranikniona hraŭ Papanaŭ biełarusa — Dzieda Cybulku ŭ Makajonkaŭskaj «Tabletcy pad jazyk»… A jašče — hierojaŭ «Hora ad rozumu» naščadka lićvinskaj šlachty Hrybajedava… A jašče — Vasila Ciorkina («Ciorkin na tym śviecie») smalenskaha biełarusa Alaksandra Tvardoŭskaha…
Hladziš, pierahladaješ kadry z Papanavym, pierabiraješ rodnyja-rodnyja notki i tolki kivaješ hałavoj ździŭlena: jak udałosia praź biełaruskaść pieradać čałaviečnaść, nie zapeckacca ŭ maskoŭskich intryhach dy ŭschvaleńniach ułady zła tamu, kamu ŭ svoj čas matula¬biełaruska razam sa šlachietnaściu i movaj pieradała vieru ŭ Boha!
