Daradca Cichanoŭskaj raskazała, jak u Ofisie pierachodziać na biełaruskuju movu
Ofis Cichanoŭskaj za apošnija hady zaŭvažna biełarusizavaŭsia — ci hładka prachodziŭ hety praces? Ci lohka biełarusu, jaki byŭ rasiejskamoŭnym, prakačać movu da ŭzroŭnia native? Daradca Śviatłany Cichanoŭskaj pa pravavych pytańniach Kryścina Rychter raskazała pra heta BGmedia.
Jurystka Kryścina Rychter chutka adznačyć try hady svajoj pracy ŭ kamandzie Śviatłany Cichanoŭskaj. Ciapier jana źjaŭlajecca daradcaj pa pravavych pytańniach. Da ŭłasnaj emihracyi ź Biełarusi Kryścina zajmałasia pytańniami pracaŭładkavańnia moładzi, raźmierkavańnia i pracoŭnych pravoŭ.
U kamandzie Cichanoŭskaj Kryścina pryniała pryncypovaje rašeńnie: publična razmaŭlać zaŭsiody pa-biełarusku. Nakolki heta składana ŭ jurydyčnaj śfiery?
Niedachop słoŭ
— Ja naradziłasia ŭ Miensku i vučyłasia ŭ takoj škole, dzie, kaniešnie, byli zaniatki biełaruskaj movy, ale jak niešta dadatkovaje. Zaŭsiody ŭsio było rasiejskamoŭnaje. U mianie całkam rasiejskamoŭnaja siamja. Tamu tak atrymałasia, što ŭ mianie było niašmat mahčymaściaŭ atrymać biełaruskamoŭnuju adukacyju ci niejak raźvivać biełaruskaść ź dziacinstva.
Byvaje, ja zajzdrošču svaim kaleham ci znajomym, u jakich baćki ź dziacinstva razmaŭlali pa-biełarusku.
Dzieści ŭ 2014—2015 hodzie ja paznajomiłasia z hramadskim siektaram, pryjšła ŭ niezaležnuju studenckuju arhanizacyju. I tak stałasia, što tam było šmat ludziej, jakija razmaŭlali pa-biełarusku. Maja siabroŭka, hramadskaja aktyvistka Maryna Štrachava, zaŭsiody razmaŭlała na biełaruskaj movie. Ja ŭ jaje navat zapytvałasia: «A jak ty ŭ žyćci razmaŭlaješ?»
Ja tady ŭžo pracavała jurystkaj u arhanizacyi, i mnie było ciažka ŭjavić, jak ja mahu, naprykład, patelefanavać klijentam i pačać ź imi razmaŭlać pa-biełarusku.
Pamiataju, što pieršy čas mnie było vielmi ciažka razmaŭlać i ŭvohule ŭsprymać biełaruskuju movu.
Pa-pieršaje — ciažka, kaniešnie, psichałahična. U mianie prafiesija takaja, što moj hałoŭny instrumient — mova. I kali ŭ ciabie nie chapaje słoŭ, kab abhruntavać svaju pazicyju, to heta vielmi składana, stvaraje psichałahičnyja barjery.
Ale samaje składanaje było toje, što nie chapaje słoŭnikavaha zapasu, tamu što kali ty razmaŭlaješ z čałaviekam i zaŭsiody vykarystoŭvaješ adnyja i tyja ž słovy, to heta vyhladaje dastatkova biedna. Nu i prosta kali ty pačynaješ razmaŭlać na movie, jakaja dla ciabie, pa-ščyraści, nie była ź dziacinstva asnoŭnaj, heta psichałahičnaja pierabudova.
Dla ŭsich moŭ jość adnolkavyja parady: ja stała šmat čytać pa-biełarusku, słuchać. Ja nie lublu ŭ adnosinach da biełaruskaj movy słova «prymušała», ale ja kazała sabie, što treba razmaŭlać.
Taksama ŭ mianie była siabroŭka, całkam ź dziacinstva biełaruskamoŭnaja. I niejak tak stałasia, što kali my ź joj razmaŭlali — a razmaŭlali my vielmi šmat, jana pa-biełarusku, ja pa-rasiejsku — u hałavu naturalna pakłałasia toje, što jana kazała. Ciapier ja dumaju, što mienavita jana, a taksama Maryna, mieli vialiki ŭpłyŭ na mianie. Kali vakoł ciabie jość asiarodździe i ty amal štodzionna kamunikuješ z čałaviekam, jaki razmaŭlaje pa-biełarusku, jano naturalniej kładziecca.
Čatyry movy
Paśla hetaha ja častku času karystałasia biełaruskaj, častku rasiejskaj, častku anhielskaj movaj. Ale nie było takoha, kab ja ŭ žyćci šmat užyvała biełaruskuju movu.
Ja pačała heta rabić užo paśla taho, jak źjechała ź Biełarusi ŭ 2021 hodzie. Tady heta stałasia naturalna.
Ja razumieju, što niekatoryja słovy havaru ci pišu niapravilna, bo hramatyka — heta toje, što treba sieści i vyvučać. Ale heta nie tak, jak razmaŭlać na zamiežnaj movie: kali ty pierakładaješ na svaju. Ź biełaruskaj tak stałasia, što prosta biareš i razmaŭlaješ.
U maim asiarodku ŭsio bolš i bolš ludziej, jakija ŭ pobytavym žyćci razmaŭlajuć vyklučna biełaruskaj.
Kali pa ščyraści skazać, to ja štodzionna ŭžyvaju čatyry movy: rasiejskuju, biełaruskuju, anhielskuju i polskuju. Usie maje movy ciapier pierabłytanyja, niama ich u čystym vyhladzie.
Vajenny faktar
Kali ja stała daradcaj Śviatłany Cichanoŭskaj, majo pryncypovaje rašeńnie było — usie publičnyja kamunikacyi davać biełaruskaj. Tamu kali majo intervju napisana rasiejskaj — chutčej za ŭsio, tak zrabiła vydańnie.
Ja pieraviała ŭsie svaje devajsy na biełaruskuju movu, ale zaŭvažyła vielmi cikavuju reč: kali ty štości chočaš znajści ŭ huhle, tabie treba heta zrabić pa-rasiejsku. Mała infarmacyi na biełaruskaj movie. Byvaje, ja niešta pa pravie šukaju na biełaruskaj, — naprykład, Pakt ab hramadzianskich i palityčnych pravach. Chutčej mnie vydaduć niejki ŭkrainski resurs, bo vielmi padobnaja mova.
Kaniešnie, chaciełasia b całkam pierajści na biełaruskuju movu va ŭsich svaich śfierach žyćcia, ale niedachop infarmacyi vymušaje šukać pa-rasiejsku. Heta aznačaje, što my pavinny rabić svaje resursy na Vikipiedyi, publikavać recepty i inšyja svaje rečy, pierakładać zakanadaŭstva na biełaruskuju.
Užo paźniej pryznałasia sabie, što stała chutčej pierachodzić na biełaruskuju z pačatkam vajny, bo mnie chaciełasia ŭ vačach zamiežnikaŭ adździalić siabie ad rasiejcaŭ. Tut jość psichałahičny faktar: nie chaciełasia być niejkim čynam dyskryminavanaj z-za rasiejskaj movy.
Chacia kali całkam vyklučajuć rasiejskuju movu, u mianie jak čałavieka, jaki pracuje ź mižnarodnym pravam, zaŭsiody jość pytańni. Rasiejskaja mova ŭsio ž taki vielmi raspaŭsiudžanaja i źjaŭlajecca adnoj z šaści moŭ AAN. Z majho pohladu, roznyja narody pavinny šukać mahčymaści kamunikavać adno z adnym na adnoj movie.
Siarod maich siabroŭ my taksama pieršy čas (z pačatkam rasiejskaha ŭvarvańnia va Ukrainu. — Red.) bolš kamunikavali biełaruskaj.
Pryncypovaja pazicyja
U Ofisie Cichanoŭskaj jość šmat ludziej, jakija razmaŭlajuć pa-biełarusku, a jość častka, jakaja razmaŭlaje pa-rasiejsku. Zaŭsiody byli ruchi da taho, kab pierachodzić na biełaruskuju.
Śviatłana Cichanoŭskaja i Kryścina Rychter. Fota: t.me/tsikhanouskaya
Nie pamiataju takoha, kab chtości pryjšoŭ na płaniorku i skazaŭ: tak, z zaŭtrašniaha dnia ŭsie razmaŭlajem pa-biełarusku. Kali kazać pra kamunikacyjnuju stratehiju, to, napeŭna, u kamandy kamunikacyi było niejkaje abmierkavańnie.
Ludzi sami vyrašali dla siabie, ci kiraŭniki niejkich departamientaŭ kazali: davajcie pierakładziem usie materyjały na biełaruskuju.
Kali kazać niepasredna pra moj adździeł, to ja prychodziła i kazała: maja pryncypovaja pazicyja — kamunikacyja na biełaruskaj, tamu luboje słova, jakoje pachodzić ad mianie jak pradstaŭnicy Ofisa, pavinna być na biełaruskaj.
Kaniešnie, byvajuć vyklučeńni. My šmat pracujem taksama na anhielskaj movie, tamu ŭ nas byvaje błytanina.
Kali kazać pra słoŭnikavy zapas ci pra hramatyku, mnie davodzicca vučycca dahetul. Ja razumieju, što kali čałaviek ź dziacinstva nie razmaŭlaŭ na niejkaj movie, to kab razmaŭlać na ŭzroŭni native, treba prykładać namahańni.
Kali ja stała publična razmaŭlać pa-biełarusku, u mianie ŭžo było koła siabroŭ, jakim ja mahu napisać i spytać: voś, naprykład, jość «vopyt» i «dośvied». U jakim vypadku lepš vykarystoŭvać toje ci inšaje słova? Heta nie było tak, što jany sami prychodzili i kazali: kali što, da nas źviartajsia. Ja prasiła: kali nie budzie napružvać, ja b zapytvałasia. Ludziam było zaŭsiody pryjemna, što ja źviartajusia.
Čytajcie taksama:
«Chaj chto-niebudź užo narešcie skaža: treba vyvučać biełaruskuju jak zamiežnuju movu»
