«U SIZA tak advykła ad śviatła, što ŭ kałonii nie mahła całkam raspluščyć vočy». Eks-palitźniavolenaja — pra try hady za kratami za čaty ŭ telehramie
Za amal try hady, što Maryja Nieścierava adsiedzieła ŭ łukašenkaŭskaj turmie, jana tak i nie straciła nadzieju na volnuju Biełaruś. Jana była naziralnicaj na vybarach i bačyła, jak kiraŭnica kamisii ŭciakaje praz akno. Za kratami Maryja čakała, što voś-voś patelefanujuć na KPP i ŭsich palitviaźniaŭ zaprosiać z rečami na vychad. Raskazvajem jaje historyju.
Maryja Nieścierava. Fota: asabisty archiŭ
«Było spadziavańnie, što kali ludzi masava paŭdzielničajuć u vybarach, heta paŭpłyvaje na sistemu»
Maryi Nieścieravaj 57 hadoŭ. Žančyna maje adukacyju matematyka, doŭhi čas pracavała ŭ IT, a taksama addała vosiem hadoŭ mytnaj słužbie. U čas pierad zatrymańniem Maryja była pradprymalnicaj, zajmałasia sietkavym markietynham.
Upieršyniu jana vyjšła na pratesty jašče ŭ 2006-m. U 2010-m i 2015-m chadziła tolki na vybary, ale ŭ 2020-m znoŭ adčuła žadańnie być aktyŭnaj. Paŭpłyvaŭ kavid i toje, jak biełaruskaja dziaržava jaho zamoŭčvała — u Maryi heta vyklikała abureńnie, zachaciełasia dbać pra spraviadlivaść i hramadskija intaresy. I kab realizavać svajo pamknieńnie, žančyna vyrašyła zapisacca niezaležnaj naziralnicaj na vybary.
Kali rychtavałasia da hetaj pracy, Maryja hutaryła z byłymi naziralnikami i ŭśviadomiła, jak pracuje biełaruskaja sistema falsifikacyi vybaraŭ: «Jaje najvyšejšyja elemienty ŭładkavali ŭsio tak, što jany zastajucca z čystymi rukami, im prychodziać patrebnyja danyja. Padman idzie zbolšaha z boku kiraŭnikoŭ kamisij, pa pratakołach, jakija jany robiać. Kali ich paprosiać pakazać sapraŭdnyja ličby, u ich buduć užo hatovyja dakumienty ź nieabchodnymi ličbami».
U adkaz Maryja i inšyja naziralniki jaje rajona, Partyzanskaha, rychtavali svaju sistemu: damovilisia, kab usie naziralniki pa rajonie źbirali danyja pa pratakołach, a potym płanavali razam pajechać u rajonnuju vybarčuju kamisiju i paraŭnać svaje ličby z aficyjnymi. Zrabić heta nie atrymałasia — 9 žniŭnia ŭviečary pačalisia zatrymańni, dy i mała dzie na ŭčastkach pakazali pratakoły, na ŭčastku Maryi kiraŭnica kamisii navat źbiehła praz akno pry padtrymcy AMAPu.
Maryja zhadvaje, što ich naziralnickaja supołka była vielmi mocnaj, bolš za miesiac aktyvisty rehularna sustrakalisia. Nadrukavali bahata ŭlotak pra čat-bot «Hołasu», i naziralniki raskidvali ich pa paštovych skryniach, na prachadnoj Traktarnaha zavoda addavali ŭlotki prosta ŭ ruki pracoŭnym, razdavali ŭ Traktarazavodskim pasiołku, pisali ŭ miascovym čacie, što treba iści hałasavać.
9 žniŭnia pieraviarnuła Maryi bačańnie hramadstva: «Ja zrazumieła, što my zusim nie takija abyjakavyja, jak pryzvyčailisia siabie aceńvać. A potym adklučyli internet i było adčuvańnie, što idzie vajna. Ja sama sa Ściapianki, i ŭ pieršyja nočy paśla vybaraŭ čuła, jak z boku Uručča kožnyja niekalki siekund idzie stralanina».
Maryi davodziłasia i dapamahać u pošukach ludziej, jakija źnikli paśla vybaraŭ — da prykładu, byli zatrymanyja na ŭčastku. Žančyna zhadvaje, što va ŭmovach bieź internetu nielha było adkryć mapu i pahladzieć, jak dajechać da Akreścina, a chto tady viedaŭ, dzie jano znachodzicca? Dapamahali staryja viedy — jašče ŭ 2006-m padčas adnaho ź mitynhaŭ Maryja źbirałasia iści da Akreścina.
Paźniej jana pačała vałancioryć — administravała čaty rajonaŭ, źviazanyja z «Krainaj dla žyćcia», i pradpryjemstvaŭ:
«Z 15 žniŭnia i da majho zatrymańnia ŭ kastryčniku ja całkam pryśviaciła siabie čatam i inšaj aktyŭnaści. Chutka ŭźnikła pytańnie, na što mnie žyć, i my jaho ahučvali, ale ž mianie schapili i dalej heta prapracavać nie atrymałasia.
Fota: asabisty archiŭ
Pačała bačyć, što ludzi nie razumiejuć — Śviatłana nie dla siabie zmahajecca za pieramohu, a kab viarnuć u krainu mahčymaść sumlennych vybaraŭ. Spadziavałasia, što ludzi adčujuć hety zaklik».
Da Maryi davodzili, što jaje šukajuć siłaviki, i žančyna razumieła: kali jaje zatrymajuć, havorka budzie iści nie pra sutki, jana była hatovaja navat na kryminałku. Ale ž, kaža, usie tady spadziavalisia, što palitviaźni nie buduć siadzieć svaje terminy.
Maryja była bolš hatovaja da nastupstvaŭ, kali išła ŭ naziralniki: «U toje leta pastajanna ściskałasia koła, pačalisia pieršyja zatrymańni, i vyhladała, što vybary nie projduć spakojna. Ale było spadziavańnie, što kali ludzi masava paŭdzielničajuć u vybarach, heta paŭpłyvaje na sistemu.
Dobra pamiataju, jak 5 žniŭnia ŭ pieršy raz išła na ŭčastak. Zrabiła krok za paroh kvatery — i byccam pačałosia novaje žyćcio, ja pakinuła zzadu svoj simvaličny strach. Nie viedała, što mianie čakaje napieradzie, ale sastupać nie źbirałasia, chacia dalej było jašče ciažej».
«Prymusiła ŭsich zahadvać žadańnie, kab palitviaźni ŭsioj Biełarusi ŭ 2023-m vyzvalilisia mirnym šlacham i vyjšli ŭ volnuju krainu»
I na Vaładarcy, i ŭ kałonii Maryja spadziavałasia, što niešta adbudziecca i ŭsich palitviaźniaŭ vyzvalać. Bo tak byvała raniej — naprykład, paśla Płoščy-2010, kali častka zatrymanych vyjšła na volu praz paŭhoda za kratami.
Najvialikšym žadańniem dla žančyny było vyjści na volu razam z usimi palitviaźniami. Maryja zhadvaje, jak u apošni dzień 2022 hoda, a 20-j hadzinie, razam ź inšymi źniavolenymi jana čakała kantraloraŭ u dvoryku kałonii: «Prymusiła ŭsich — nas było čałaviek dziesiać — stać u koła, uziacca za ruki i sinchronna zahadvać žadańnie, kab palitviaźni ŭsioj Biełarusi ŭ 2023-m vyzvalilisia mirnym šlacham i vyjšli ŭ volnuju krainu.
U kałonii ŭ kožnym atradzie jość stoł dziažurnaha, dzie staić telefon suviazi z KPP. Časam tudy telefanujuć, kali treba niekaha vyklikać. I kožny zvanok, kolki b ich nie było, u mianie było adčuvańnie, byccam heta chočuć paklikać usich «ekstremistaŭ» z rečami na KPP».
Jašče adzin jarki ŭspamin — pieršyja dni na Vaładarcy. Maryja raskazvaje, jak siadzieła na vierchniaj škoncy nasuprać dźviarej i ŭśviedamlała, što nie moža hetyja dźviery adčynić. Hetaja dumka prasiaknuła ŭvieś jaje rozum — jaje trymajuć za zakrytymi dźviaryma, jana ŭ pamiaškańni, adkul nie moža vyjści pa svaim žadańni, i heta vyklikała vialikaje abureńnie. Ale Maryja vyrašyła, što nie musić źviartać na hetuju dumku ŭvahu.
Fota: asabisty archiŭ
Sukamiernicy padzialilisia z žančynaj rasfarboŭkami-mandałami, a syn pakłaŭ joj u pieršuju pieradaču fłamastary, tamu za kratami žančyna baviła čas malavańniem. Čytać joj było vielmi ciažka, bo mieła strasieńnie mazhoŭ, Maryju źbili pry zatrymańni.
Kałoniju aktyvistka zhadvaje jak miesca, dzie vielmi mała svabodnaha času, dzie ŭ lubuju chvilinu źniavolenych mohuć niekudy paklikać i nielha navat spakojna schadzić u prybiralniu, a heta adbivajecca na zdaroŭi. A jašče, kaža Maryja, joj tam daviałosia davać rady prablemam z vačyma:
«Kali ja pryjechała ŭ kałoniju, pieršyja niekalki tydniaŭ nie mahła całkam raspluščyć vočy, bo tak advykła ad śviatła. Hladzieła na asfalt, nie mahła padniać vočy da nieba i sonca.
U mianie mocna pahoršyŭsia zrok. Praviała ŭ SIZA 11 miesiacaŭ, a tam vielmi drennaje aśviatleńnie, i ścieny pafarbavanyja ŭ koler, jaki pahłynaje śviatło — brudna-žoŭty ci brudna-zialony. Naturalnaha śviatła ŭ kamierach niama, bo na voknach mietaličnyja žaluzi, i tolki na špacyrach ty bačyš sonca i nieba, pieraklučaješsia, a heta ž toje, što dapamahaje padtrymać zrok».
«Tolki kali mianie sudzili adnu, ja supakoiłasia, što nikomu nie pryniesła škody»
Kali ŭ mai 2023-ha Maryja vyjšła na volu, jaje čakała 86-hadovaja matula — u kožnym liście palitźniavolenaja prasiła jaje dačakacca. I rodnyja, i siabry raili žančynie źjazdžać, ale taja nie chacieła pakidać matulu, tamu i zastałasia ŭ Biełarusi. Spadziavałasia, što ŭ supracoŭnikaŭ chopić spraŭ i bieź jaje, ale ŭśviedamlała niebiaśpieku.
Maryja kaža, što paśla zatrymańnia ŭ 2020-m jaje, jak i šmat inšych pratestoŭcaŭ, dałučyli da vialikaj kryminalnaj spravy pa 293 artykule. Na pieršym dopycie žančyna admoviłasia davać pakazańni, i tady siłaviki ŭzialisia za jaje telefon, a tam było vielmi šmat infarmacyi — tolki čataŭ pradpryjemstvaŭ tam było bolš za 40.
Bieź jaje pakazańniaŭ, ličyć žančyna, siłavikam było vielmi ciažka zrazumieć, što tam da čaho.
Taksama ŭ Maryi ŭźnikła ideja vydavać hazietu dla pracoŭnych. Jana zdoleła sabrać mini-redakcyju i zrabić pieršy numar, raspaŭsiudziła jaho ŭ telehramie i nadrukavała tysiaču jaho asobnikaŭ, razam z kamandaj amal padrychtavała druhi numar.
Maryja bajałasia za paplečnikaŭ: «U pieršyja try dni na Akreścina, kali ja čuła luby šorhat, biehła da karmuški, kali jana była adkrytaja, i hladzieła, kaho viaduć, kab heta tolki nie byli źviazanyja sa mnoj ludzi. Ale nikoha ź ich nie ŭziali. I tolki kali mianie sudzili adnu, ja supakoiłasia, bo pabačyła, što nikomu nie pryniesła škody.
Tak razumieju, što infarmacyja, jakuju ŭziali ŭ mianie, zastałasia ŭ KDB. Napeŭna, tady ŭ ich adnačasova było šmat spraŭ, i maju spravu jany paličyli nie samaj cikavaj, ale infarmacyju ŭ siabie pakinuli».
U śniežni 2023-ha Maryja atrymała infarmacyju, što jaje spravu ŭ KDB padniali, tamu vyrašyła terminova evakujavacca. Jana razvažaje, što, kali b jaje ŭziali ŭ druhi raz, termin byŭ by vielmi doŭhi.
Sa starym pašpartam, bieź vizy i praktyčna z pustymi rukami Maryja źjechała ŭ Hruziju — dapamoh «Bajsoł». Jana apynułasia tam 24 śniežnia, i ŭ lutym znajšła pracu — prybiraje nievialiki ofisny centr. Ale ž u budučyni płanuje pierabracca ŭ ES, bo tam lahčej atrymać palityčnuju abaronu.
Ciapier Maryja žyvie ŭ Tbilisi. Fota: asabisty archiŭ
Žančyna spadziajecca zapuścić biznes-prajekt, jaki budzie karysny i palitviaźniam, i ich siemjam. Jość bahata inicyjatyŭ, jakija z hetym pracujuć, ale, miarkuje Maryja, jašče adna nie budzie lišniaj:
«Kali ja była za kratami, prydumała, što možna šyć vyraby pad brendam «Šytaje biełymi nitkami». Jašče dakładna nie raspracoŭvała prajekt, ale mnie zdajecca, što hrošy z takich vyrabaŭ možna pieradavać u fondy dapamohi palitviaźniam.
Heta mohuć być cišotki z našymi žoŭtymi birkami, jak na turemnym adzieńni, a na birkach zamiest fota i danych pra palitviaźnia možna raźmiaścić qr-kod sa spasyłkaj na sajt, dzie buduć raspaviadacca historyi palitviaźniaŭ. I hetyja cišotki pavinny być čornaha koleru, ale pry hetym šytyja biełymi nitkami».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
Biesarab — pra cynhu Łatypava: Mnie tut bačycca ruka niejkich miedykaŭ-kataŭ
Bucik-hatel, muziej ci prastora dla słužbaŭ? Što ładziać na miescy byłych turmaŭ
