Jak u 1956 hodzie zahinuŭ apošni partyzan UPA na terytoryi Biełarusi
«Aroł» i «Paŭło» nie byli bandytami: bandyty tak nie pamirajuć. Ale jany i nie byli supiermenami, jakimi apisvali tuju partyzanku ramantyčnyja nacyjanalistyčnyja historyki. Jany prosta byli ŭ padpolli da kanca i nie dali svaim voraham siabie schapić.
Ilustracyjnaje fota: Naša Niva
Na adzinaccatym hodzie paśla skančeńnia Druhoj suśvietnaj vajny, u pačatku sakavika miesiaca 1956 hoda, u chatu 26-hadovaj niezamužniaj sialanki z chutara Pamieście Ksieni Pytajevaj, vuličnaja mianuška «Samarka», zajšło dvoje ŭzbrojenych partyzanaŭ, «Aroł» i «Paŭło». Jany paprasili paśniedać. Jany byvali ŭ hetaj chacie nie ŭpieršyniu.
Ksienia śpiakła im jaječniu. Jany pajeli, nabrali žaru ź piečy ŭ čyhunok i spuścilisia ŭ padvał — u «padpolle», jak nazyvajuć padvały na Paleśsi.
Kali ŭviečary Ksienia zalezła tudy nabrać bulby, adzin chłopiec lažaŭ niežyvy. Nie, jaho nie zabiŭ pabracim. I nie atrucili enkavedysty.
«Aroł» zastreliŭsia.
«Aroł» mocna pakutavaŭ na reŭmatyzm i stamiŭsia ciarpieć niaznosny bol. Jasna, ad čaho ŭźnik reŭmatyzm: partyzanam časam davodziłasia spać na śniezie i ŭvieś čas — u syrych schovankach ci pahrabach. Jak havorycca ŭ adnym z daniasieńniaŭ KDB, «Paŭło» pryznavaŭsia ahientu, što im za zimu 1955—1956 hadoŭ trojčy daviałosia spać na śniezie ŭ lesie.
Išoŭ 1956 hod. Heta značyć, dla «Arła» išoŭ 14-y hod padpolla, dva pieršyja ź jakich prypali na niamieckuju akupacyju i 12 — pad savietami. Nie majučy dostupu da źniabolvajučaha, «Aroł» zrabiŭ sabie śmierć.
Sapraŭdnaje imia «Arła» było Ściapan Trusievič. Jon byŭ kamandziram apošniaj «bajoŭki» Ukrainskaj paŭstanckaj armii, jakaja dziejničała, u tym liku, u Ivanaŭskim i Pinskim rajonach Biełarusi.
Ukrainskaja paŭstanckaja armija (UPA) była ŭtvoranaja ŭ 1942 hodzie. Jaje kaściak skłali aktyvisty Arhanizacyi ŭkrainskich nacyjanalistaŭ, ale jana stała šyrejšaj za AUN. UPA staviła zadaču zdabyćcia Ukrainaj niezaležnaści. Davoli masavaj była UPA i ŭ paŭdniovych rajonach Bieraściejščyny i na Pinščynie, dzie ŭ mnohich ludziej była ŭkrainskaja śviadomaść i da vajny isnavali arhanizavanyja ŭkrainskija palityčnyja i kulturnyja struktury.
Alaksandr Łukašenka sa spasyłkaj na archivy zajaŭlaŭ, što va UPA na terytoryi ciapierašniaj Bresckaj vobłaści ŭvachodziła da 15 tysiač čałaviek. Ź cikavych faktaŭ: u dapamozie padpolli UPA ŭdzielničaŭ u tym liku baćka Iryny Abielskaj, jaki žyŭ u Biarozaŭskim rajonie. U 1952 hodzie jaho za heta asudzili na 25 hadoŭ turmy.
Fotaŭ «Arła» i «Paŭła» nie zachavałasia. A jak jany mahli vyhladać? Na hetym zdymku — Alaksandr Ściepaniuk, jaki ŭ 1949—1950 hadach byŭ kiraŭnikom «Biełaruskaj akruhi» UPA. Jon zahinie ŭ 1952 hodzie.
Išoŭ 1956-y — ujavicie. Minuła šeść miesiacaŭ ad času publikacyi artykuła «Pra amnistyju savieckim hramadzianam». Minuŭ miesiac, jak Chruščoŭ pračytaŭ svoj dakład na XX źjeździe.
Z łahieraŭ pačynali viartacca viaźni. Mahčyma, da dalokich chutaroŭ hetyja viestki jašče nie dajšli abo dajšli ćmiana.
Chtości skaža: vycierpi «Aroł» jašče niekalki miesiacaŭ — moža b jon nie rabiŭ sabie śmierć, a zdaŭsia b chruščoŭskaj uładzie i vyžyŭ. Jak vyžyli Vasil Kuk ci Cimoch Vostrykaŭ. Nie dumaju, što zdaŭsia b. A čamu nie dumaju?
A voś zaraz ja raskažu, jak zahinuŭ «Paŭło» — apošni partyzan, i vy zrazumiejecie.
Darečy, usie hetyja źviestki stali viadomyja, tamu što va Ukrainie adkryli archivy KDB.
Sapraŭdnaje proźvišča «Paŭła» było Łanievič — Alaksandr Łanievič.
23 maja 1956 hoda prykładna a 23.00 «Paŭło» zajšoŭ da sielanina Vakuły Savonika, jakoha partyzany doŭhija hady vykarystoŭvali jak suviaznoha.
«Paŭło» nie viedaŭ, što za 6 miesiacaŭ da taho Vakułu i ŭsich jahonych siamiejnikaŭ zatrymlivali. Vakuła nie łusnuŭ, a voś jahonuju dačku Lubu i ŭnuka Ivana zavierbavali. Ivan, tajnaja mianuška «Lasny», adpraviŭsia da kahebistaŭ i raskazaŭ, što
«Paŭło» byŭ uzbrojeny aŭtamatam, vyhladaŭ badziorym, pavodziŭ siabie raźniavolena, pryłaščyŭ dziaciej i pajhraŭsia ź imi, raspytvaŭ pra supracoŭnikaŭ orhanaŭ biaśpieki i pra toje, čamu i kaho z akruhi ŭ apošni čas vyklikali na dopyty.
Ad viačery «Paŭło» — upieršyniu za čas zachodaŭ u siamju Savonikaŭ — admoviŭsia, tolki vypiŭ paru kubkaŭ vady i naliŭ sabie ŭ flažku małaka. Heta naviało supracoŭnikaŭ dziaržbiaśpieki na dumku, što «Paŭło» bolš nie daviaraje «Lasnomu».
Było čamu — «Lasny» mieŭ kala siabie snatvorny srodak «Nieptun», toj samy, jakim, chto pamiataje pa adnoj z daŭniejšych publikacyj «Našaj Nivy», karystaŭsia budučy ksiondz, a tady ahient Juozas Bulka, kab prysyplać i zdavać u ruki MDB litoŭskich partyzan.
Nastupny raz «Paŭło» źjaviŭsia ŭ «Lasnoha» praź miesiac, u toj ža viečarovy čas. I pavioŭ jaho praz bałota, ź jahonych słoŭ, na susiedni chutar, kab «zdabyć samahonu dla chvoraha «Arła» (jakoha nasamreč try miesiacy jak nie było ŭ žyvych). «Lasny» niervavaŭsia, dumaŭ, što «Paŭło» atrymaŭ ad svajoj ahientury infarmacyju pra jaho zdradu i viadzie zabić jaho.
Ci tak heta było, daznacca ŭžo niemahčyma, bo źniervavany «Lasny» vychapiŭ vydadzieny jamu dla samaabarony pistalet, rasstralaŭ u «Paŭła» ŭsie patrony da adnaho i ŭciok da raźmieščanaha na miascovym tartaku pad vyhladam rabotnika ahienta KDB pa dapamohu.
Kali apieratyŭnaja hrupa z sabakami vyjaviła paranienaha «Paŭła» ŭ lasnym huščary, jon nie staŭ ni zdavacca, ni adstrelvacca, a zastreliŭ siabie.
Apošniaha praciŭnika «Aroł» i «Paŭło» zabili za dva hady da taho, u 1954-m — heta byŭ ahient KDB BSSR «Hałubiej», na chutary Apadyšča Ivanaŭskaha rajona. Apošnija dva hady jany prosta vyžyvali i viali siakuju-takuju ahitacyju — KDB vyjavić, što miascovyja sialanie kuplali im fotamateryjały ŭ Pinsku, jakija, vidać, byli im treba, kab razmnožvać ulotki.
A jak stała viadoma ŭsio pra «Arła»? A tak.
Pry zabitym «Paŭłu» vyjavili aŭtamat PPŠ, pistalet «Valter» i 60 patronaŭ da ich, padpolnuju litaraturu i štodziońnik «Arła». Mahčyma, jon da apošniaha spadziavaŭsia źbierahčy štodziońnik pabracima dla historyi.
U vyniku doŭhaha i starannaha analizu zašyfravanych zapisaŭ u štodziońniku praź piać miesiacaŭ paśla śmierci «Arła» i paśla dva miesiaca paśla hibieli «Paŭła» była aryštavanaja 24-hadovaja kałhaśnica Maryja z chutara Hliny.
«Budź razumny — maŭčy!» było žaleznym praviłam tych ludziej i tych časoŭ. Ale nie ŭsie vytrymlivali.
Maryja zdała Ksieniu Samarku jak dziaŭčynu, što kaliści chavała «Arła». A ŭ Ksieni kala chlava vyjavili nie tak daŭno zasypanuju jamu.
I tuju jamu stali raskopvać, i znajšli tam cieła «Arła». Tady i Ksienia raskazała — dy što było ŭžo chavać: što piać miesiacaŭ tamu jana, jaje 19-hadovaja siastra Lida i «Paŭło» razam vyciahnuli cieła ź locha i pachavali.
«Aroł» i «Paŭło» nie byli «bandytami», jakimi malujuć antysavieckich padpolščykaŭ prarasijskija «historyki ŭ pahonach». Bandyty tak nie hinuć i tak nie pavodziać siabie. Ale «Aroł» i «Paŭło» i nie byli «supiermenami», jakimi apisvali tuju partyzanku našy ramantyčnyja nacyjanalistyčnyja historyki, jany nie «brali Navahradak i Kobryn», nie «vyzvalali ešałony z aryštavanymi» i nie «sychodzili lasami ŭ Hiermaniju».
«Aroł» i «Paŭło» prosta byli ŭ padpolli da kanca i nie dali svaim voraham siabie schapić. Jany «prosta išli i prosta stajali».
Zdajecca, ich fotazdymkaŭ nie zachavałasia. Mahił, zdajecca, taksama. Zastalisia voś hetyja dakumienty ich praciŭnika, na asnovie jakich udałosia rekanstrujavać — štrychpunkcirna — apošnija hady ich žyćcia.
