Jak vyhladaŭ Minsk 100 hadoŭ tamu, možna pabačyć na vystavie
Minsk časoŭ Janki Kupały — jaki jon byŭ? Historyki i daśledčyki mohuć šmat raspavieści pra horad pačatku XX stahodździa. Ale jaho vobraz, adčuvańnie, atmaśfieru ŭsio ž varta šukać u mastackich tvorach taho času. I voś ža padarunak stalicy Biełarusi — jaje admietnaść vačami viadomaha savieckaha mastaka Miejera Aksielroda, jaki pačynaŭ svoj tvorčy šlach mienavita ŭ Minsku i z zadavalnieńniem jaho malavaŭ.
A ciapier my možam ubačyć-ujavić horad 20-ch hadoŭ minułaha stahodździa: vystava «Miejer Aksielrod. Uspamin pra Minsk» pracuje ŭ Dziaržaŭnym litaraturnym muziei Janki Kupały, piša «Źviazda».
Sioleta adznačajecca 120-hodździe mastaka, jakoha pry žyćci paprakali ŭ padabienstvie z Madziljani. Ci ŭsio ž paraŭnoŭvali?! Bo za savieckim časam mnohaje treba było ŭsprymać naadvarot. Aksielrod moh nie ŭpisvacca ŭ isnujučuju płyń sacrealizmu, bo dla jaho było važnaje nie tolki vonkavaje padabienstva pradmietaŭ, ale i ŭłasnaje adčuvańnie taho, što jon malavaŭ. Z rysami chutkapłynnaści, imklivaści, časovaści taho, što było navokał.
Z kolerami, za jakimi — ździŭleńnie, emocyi, uvasableńnie žyćcia. Ekspresija — kažam ciapier. Jak u jaho ž paplečnika pa tavarystvie «4 mastactvy» Kuźmy Piatrova-Vodkina, jaki peŭny čas byŭ pad upłyvam Macisa. Usio mianiajecca ŭ žyćci, i tym nie mienš, u lubych abstavinach možna zastavacca saboj — jak Miejer Aksielrod.
Jaho časta zhadvajuć jak baćku paetki i pierakładčycy Aleny Aksielrod. Tak i jość — prosta jana bližej da nas u časie (naradziłasia ŭ 1932 hodzie, pryčym u Minsku!). Naohuł losavyznačalny horad dla Miejera Aksielroda.
Darečy, tut jon kančatkova zrabiŭ svoj žyćciovy vybar na karyść mastactva. U Minsku siamja asieła paśla Pieršaj suśvietnaj vajny, tamu što nie zmahła viarnucca z evakuacyi ŭ rodnaje Maładziečna, dzie i naradziŭsia Miejer. Małady čałaviek, jaki da taho času ŭžo vučyŭsia malavańniu, pačaŭ rabić afišy dla kinateatraŭ — hetym zarablaŭ.
Minsk jaho natchniaŭ na ŭdaskanaleńnie ŭłasnaj tvorčaści i na toje, što treba ź joju vychodzić da ludziej. Nie tolki praz vykładańnie malavańnia ŭ škołach. Akazałasia, jaho ŭłasnaja tvorčaść vartaja ŭvahi.
Miejer biare ŭdzieł u I Mastackaj vystavie ŭ Minsku ŭ 1921 hodzie — tam byli pradstaŭleny adrazu 36 jaho rabot. Patencyjał mastaka adznačyli i nakiravali jaho na fakultet hrafiki Vyšejšych mastacka-techničnych majsterniaŭ. Ale navat pierajechaŭšy ŭ Maskvu, jon nie paryvaŭ suviazi z Radzimaj, supracoŭničaŭ ź Biełaruskim dziaržaŭnym jaŭrejskim teatram. Horad davajennaha času ŭ jaho zachavaŭsia horadam mahčymaściaŭ nie tolki ŭłasna dla samoha siabie — jon byŭ multykulturny, ale z admietnym histaryčnym abliččam. Miejer toje bačyŭ i razumieŭ, tamu što jamu daviałosia žyć kala Minskaha zamčyšča. I voś ža my bačym hetyja miaściny praz 100 hadoŭ!
Ščyraść, radaść, ulubionaść — u rabotach, pradstaŭlenych na vystaŭcy ŭ muziei Kupały. Malunki, na jakich tonkija linii ałoŭka schapili abrysy budynkaŭ, albo tvory, dzie koler paznačaje łandšaft i akcentuje charakternyja dla Minska abjekty — navat ciapier my ich paznajom. Dla Aksielroda adčuvańnie Minska 1920-ch hadoŭ, jaki adkryŭ jamu šlach u mastactva, było vielmi darahoje. Niezdarma pavodle nakidaŭ, eskizaŭ i zamalovak jon u 1960-ja stvoryć sieryju «Uspaminy pra stary Minsk».
Malunki i akvareli, što pradstaŭleny na ciapierašniaj vystaŭcy, znachodziacca ŭ pryvatnym zbory kalekcyjaniera Alaksandra Radajeva, jaki, darečy, złučaje i naščadkaŭ Aksielroda ź jaho Radzimaj. Unuk Miejera Aksielroda — mastak Michaił Jachilevič — z zadavalnieńniem dzielicca ŭspaminami pra svajho dzieda, jaki mieŭ šmat vystavak pry žyćci jak u SSSR, tak i za jaho miežami. Ale i paśla śmierci Miejera Aksielroda vystaŭki jaho tvoraŭ ładzilisia ŭ Maskvie, Leninhradzie, Ńju-Jorku, Łondanie, Izraili. U jubilejny hod mastaka ŭspaminaje Minsk.
