«Božaja kara navisła nad našym domam». Hetyja tvory Jakuba Kołasa vy naŭrad ci čytali. Adkryjcie ich dla siabie
Apaviadańni Kołasa, napisanyja ŭ 1920-ch, — heta dobraja hustaja proza, dzieści padobnaja da apaviadańniaŭ Babiela, fiksacyja stanaŭ dušy «prostych čałaviekaŭ» u časie Pieršaj suśvietnaj i hramadzianskaj.
«Kaliści Pavieł Navumienka, syn Ivana Navumienki, jarki vykładčyk i paśpiachovy biznesoviec, jaki čytaŭ nam litaraturu pieršaj pałovy XX stahodździa, razrekłamavaŭ apaviadańni Kołasa 20-ch hadoŭ. My kinulisia ŭ biblijateku i… nie znajšli niekatoryja ź ich u pryžyćciovym zbory tvoraŭ 50-ch hadoŭ, što byŭ u čytałcy. Zdajecca, «znajšlisia» jany tolki ŭ vydańni 62-ha hoda. «Kryvavy vir», «Chaim Rybs», «Kurskaja anamalija», «Siarhiej Karaha», — pryhadvaŭ adzin z vybitnych biełaruskich fiłołahaŭ.
Heta dobraja hustaja proza, dzieści padobnaja da apaviadańniaŭ Babiela, fiksacyja stanaŭ dušy «prostych čałaviekaŭ» u časie Pieršaj suśvietnaj i hramadzianskaj.
Sakavitaja mova, nie šabłonnyja vobrazy, vydatna pabudavanyja dyjałohi… Da ŭsiaho — humar dy liryzm. Aŭtar ža paŭźvierch, jon nie prymaje bakoŭ (a dzie pa typie j prymaje — adnym skazikam, jak u «Dačakaŭsia», dadadzienym, vidać, u 1952-m, dziela taho, kab prajšło cenzuru, toje zusim ničoha nie psuje).
«Kołas zdoleŭ zazirnuć u tyja čornyja hłybini «dušy narodnaj», kudy nichto bolš tut nie zaziraŭ. Nu, i ciapier heta čytajecca», — pisaŭ fiłołah.
«…Druhaja viestka ŭ domie staroj pani zhuściła jašče bolš i biez taho zhuščany strach.
Ledź tolki ŭvajšoŭ Hryša z Natašaj, nie paśpieŭšy navat abmierkavać z babkaju, što rabić, jak z susiedniaje vioski, dzie žyŭ ich svajak, adstaŭny rotmistr, dali znać, što dva dni tamu nazad byŭ zabity rodny dziadźka Hryšy, brat jaho maci.
— Božaja kara navisła nad našym domam, — skazała staraja pani, blednaja jak śmierć. — O, Boža, Boža, — stahnała jana i łamała ruki.
I Hryša byŭ jak trup. Hetaja viestka jašče bolš padkreślivała niapeŭnaść času, i taja niebiaśpieka, što pahražała jaho ŭłasnamu žyćciu, stanaviłasia bolš značnaju, bolš realnaju. Svajho dziadźku Siarhieja Hryša vielmi dobra pomniŭ i lubiŭ jaho. Dziadzia Siarhiej byŭ ziemskim doktaram, lubiŭ prosty lud i słužyŭ jamu česna. Praŭda, zabili jaho zusim vypadkova. Hetaja śmierć zrabiła ciažkaje ŭražańnie na Hryšu. I kali śpiarša jon nie zhadžaŭsia syści adhetul na niekatory čas i schavacca, to ciapier było adno tolki žadańnie, adna dumka: uciakać, uciakać, čaho b heta ni kaštavała.
Na skoruju ruku jon adzieŭsia, zachapiŭ ručny čamadančyk, niekalki knih na darohu i, raźvitaŭšysia z babkaju, nakiravaŭsia ŭ sad druhim chodam. Nataša išła śledam, pravodziačy jaho z domu. Student na momant prypyniŭsia, hlanuŭ na jaje.
— Nu, Nataša, byvaj!
Uziaŭ jaje za ruku, pahladzieŭ u vočy.
— Dobraje tvajo serca, Nataša! Nie viedaju čamu, ale mnie tak škada ciabie, jak nikoha na śviecie. Ja hladžu na ciabie, jak na siastru. — I mocna pacałavaŭ jaje ruku.
Dziaŭčyna ad niečakanaści zusim źbiantežyłasia. Tvar jaje zaliŭsia jarkim rumiancam. Potym jana zapłakała, ci ad taho, što jon pacałavaŭ jaje ruku, ci škada stała chłopca, ci z druhoj pryčyny. A jon užo sychodziŭ z bałkona ŭ sad.
U hety čas padyšli troje samamabilizavanych sialan. Dvoje druhich stajali za kustami jaźminu, na toj darožcy, pa jakoj treba było prajści studentu. Jany vyjšli nasustrač. Heta byli znajomyja chłopcy, ź imi jon chadziŭ na schodki. Ale ciapier jany byli zusim nie takija, jakimi jon ich viedaŭ zvyčajna.
Surjozna i dziełavita abjavili jamu volu naroda i viarnuli nazad. U panskim domie spatkali jašče troch dzieciukoŭ i ŭšaściarych vyjšli na vulicu. Tam ich čakała cełaja hramada ludziej, hatovych iści na pazicyi.
Hryšu zdałosia, što na jaho zirnuli varoža i padazrona. Na dušy ŭ jaho było ciažka, usio roŭna jak by viali jaho na śmierć.
— Nu, ajda! — skamandavaŭ Iljucha.
— Śmierć buržujam!
— Dałoŭ kontrrevalucyju!
Ludzi zavarušylisia i paciahnulisia, padymajučy pył, u bok voziera…»
https://nashaniva.com/302435