Žudasny novy śviet. Pradkazańni adnaho z samych apakapaliptyčnych hieapalityčnych stratehaŭ
Hetaja kniha — chałodny duš dla tych, chto hladzić u budučyniu z aptymizmam. Piter Ziejchan, były analityk Stratfor, pradkazvaje, što hłabalny suśvietny paradak, da jakoha my tak pryvykli, asudžany na krach. Bolšaja častka jaho arhumientaŭ zasnavana na analizie suśvietnych demahrafičnych danych i na nazirańni za tym, jak amierykanskaja palityka stanovicca ŭsio bolš zamknionaj na svajoj krainie, mienš schilnaj padtrymlivać hłabalnuju biaśpieku i hłabalny handal. Čamu The End of the World is just the Beginning («Kaniec śvietu — heta tolki pačatak») varta pačytać, raskazvaje Andruś Chrapavicki.
Zhodna ź Ziejchanam, śviet u bližejšy čas čakaje demahrafičny i, jak vynik, ekanamičny kryzis — padzieńnie naradžalnaści, źmianšeńnie kolkaści nasielnictva, jakoje pracuje, u praporcyi da piensijanieraŭ. My ŭžo ciapier niekatory čas nazirajem hetyja pracesy ŭ mnohich krainach śvietu. U tym liku ŭ Biełarusi i ŭ jaje najbližejšych susiedziaŭ. Ale heta hłabalnaja prablema. My navat nie zadumvajemsia, što pieranasieleny Kitaj, a taksama Rasija majuć katastrafičnyja demahrafičnyja pakazčyki.
«U 2020-ja hady amal paŭsiudna adbudziecca kałaps spažyvańnia, vytvorčaści, inviestycyj i handlu. Era hłabalizacyi skončycca. Handlavać stanie doraha, a žyćcio zamarudzicca. I hałoŭnaje, budzie horš. Nijakaja ekanamičnaja sistema nie zmoža funkcyjanavać u toj budučyni, ź jakoj my sutykniomsia», — pradrakaje Ziejchan kaniec hłabalizacyi.
U hetaj zmročnaj karcinie budučyni jość ci nie adzinaja kraina, jakaja zdolnaja adužać novyja abstaviny. Hetaja kraina — Złučanyja Štaty Amieryki. Kali vy tam žyviacie, ličycie, vam pašancavała. Vy asabliva nie adčujecie, jak śviet traščyć pa švach. Ziejchan padrabiazna raspaviadaje, čamu situacyja ŭ Amierycy našmat lepšaja, čym va ŭsim astatnim śviecie.
U Amieryki, śćviardžaje aŭtar, idealnaja hieahrafija, šmat pryrodnych resursaŭ, bahataja sielskaja haspadarka, vializny ŭnutrany rynak z bujnymi haradami jak na atłantyčnym, tak i na cichaakijanskich uźbiarežžach, pryjaznyja susiedzi, prytok maładych mihrantaŭ, lepšaja demahrafija, čym u bolšaści krain śvietu — ZŠA adna z redkich raźvitych krain śvietu, dzie zachoŭvajecca vysokaja naradžalnaść, — i šmat inšych plusoŭ.
Kitaj — a heta adna z hałoŭnych tem knihi — čakajuć vializnyja prablemy. Pik kolkaść pracoŭnaj siły i kolkaści nasielnictva Kitaja prypaŭ na 2010-ja hady. U najlepšym vypadku kolkaść nasielnictva Kitaja ŭ 2070 hodzie budzie składać pałovu ad taho, što było ŭ 2020-m. Bolš śviežyja danyja, jakija pratačylisia z kitajskaha orhana pierapisu nasielnictva, dazvalajuć mierkavać, što 2070 hod u prahnozie, mahčyma, daviadziecca zamianić na 2050-ty. Krach užo pačaŭsia, piša Ziejchan.
U Jeŭropie aŭtar bačyć šmat prablem. Voś tyja, jakija jon vydzialaje.
Enierhietyka: jeŭrapiejcy bolš zaležać ad impartu enierhanośbitaŭ, čym azijaty, i niama adzinstva siarod jeŭrapiejskich krain, jak hetuju prablemu vyrašać.
Demahrafija. Jeŭrapiejskija krainy daŭno ŭžo dasiahnuli takich uzroŭniaŭ stareńnia nasielnictva, kali navat u teoryi repapulacyi ŭjaŭlajucca nierealnymi, a heta aznačaje, što Jeŭrapiejski sajuz ciapier funkcyjanalna źjaŭlajecca ekspartnym sajuzam. Biez stvoranaha amierykancami hłabalnaha paradku jeŭrapiejcy hublajuć usialakuju mahčymaść ekspartu tavaraŭ, što vyklučaje mahčymaść zachavańnia jeŭrapiejskaha hramadstva ŭ jaho ciapierašnim vyhladzie.
Aŭtar śćviardžaje, što tolki pry ŭmovie, što amierykancy buduć apłačvać asnoŭnuju častku vydatkaŭ na abaronu i zabiaśpiečvać ekanamičny rost, jeŭrapiejcy mohuć padtrymlivać svaju zvykłuju sacyjał-demakratyčnuju madel sacyjalnaj dziaržavy.
Dehłabalizacyja, stareńnie nasielnictva Jeŭropy, a taksama strata dostupu da suśvietnych rynkaŭ dajuć padstavu dumać, što jeŭrapiejskija krainy moža čakać u lepšym vypadku piermanientnaja recesija.
Nie ŭsie jeŭrapiejskija dziaržavy stvoranyja roŭnymi. Na kožnuju ŭmoŭnuju bahatuju Brytaniju prypadaje ŭmoŭnaja biednaja Hrecyja. Na kožnuju samadastatkovuju Francyju jość uraźlivaja Łatvija. Niekatoryja krainy biaśpiečnyja i bahatyja. Inšyja ŭraźlivyja abo biednyja. Mahčyma, horš za ŭsio toje, što najbujniejšy ekanamičny hulec (Niamieččyna) nie maje inšaha vybaru, akramia jak być u centry ŭsiaho, u toj čas jak dźvie krainy z najbolšaj zdolnaściu dziejničać u adzinočku (Francyja i Vialikabrytanija) nikoli paŭnavartasna nie intehravalisia z astatniaj Jeŭropaj. Mała padstaŭ čakać, što francuzy skarystajucca svaim upłyvam na karyść Jeŭropy, i niama padstaŭ čakać dapamohi ad brytancaŭ, jakija aficyjna vyjšli ź Jeŭrasajuza ŭ 2020 hodzie.
Bačańnie budučyni Jeŭropy i Azii ŭ Ziejchana časam zdajecca praźmierna dramatyčnym. Jak piša aŭtar, Japonija znajšła sposab «hracyjozna stareć». Čamu taja samaja Niamieččyna nie znojdzie sposab pieraniać jaje prykład i ŭtrymacca na płyvu, razam z tym zachoŭvajučy i padtrymlivajučy svabodny jeŭrapiejski rynak?
Enierhietyčnaja zaležnaść — vielizarnaja prablema. I tak, heta pryviadzie da surjoznaj turbulentnaści, mahčyma, navat u nadychodziačym zimovym siezonie. Ale jeŭrapiejcy nie prosta siadziać u čakańni chaładoŭ. Ci nie?..
Hledziačy na Uschodniuju Jeŭropu, bolšaja častka analizu Ziejchana hučyć całkam praŭdapadobna. Pamiataju, da 2020 hoda mianie ŭražvali chutkija tempy transfarmacyi Minska. Minsk, prazvany Silikonavaj dalinaj Uschodniaj Jeŭropy, paŭsiul mieŭ prykmiety viesternizacyi.
Z usimi hetymi kaviarniami, pabami, masavymi historyjami pośpiechu ŭ halinie IT chaciełasia vieryć, što palityčnyja źmieny niepaźbiežnyja. Zakanamierna ŭ žniŭni 2020 hoda pryjšła chvala pratestaŭ. Zdavałasia, što režym Łukašenki voś-voś abryniecca.
Ale nie, nie zrasłosia. Pry padtrymcy Rasii biełaruski dyktatar vystajaŭ. I pačałasia «rekankista» — začystka ci nie kožnaha hłytka svabody ŭ krainie. IT-kampanii źbiehli. Adčuvańnie viesternizacyi Biełarusi vyparyłasia.
A potym u 2022 hodzie pryjšła vajna. Rasija nie prosta dehłabalizujecca, jana decyvilizujecca — jašče adzin termin, jaki Ziejchan vykarystoŭvaje dla apisańnia novaj realnaści. Rasija, Ukraina, Biełaruś pieražyvajuć niečuvanyja da hetaha času maštaby ŭciečki mazhoŭ.
Sumnaje vyratavalnaje koła dla krain z žachlivaj demahrafijaj, takich jak Litva, dzie častka hetaj kvalifikavanaj pracoŭnaj siły asiadaje — prynamsi, na hety momant.
Hledziačy na novuju realnaść ź Vilni, adčuvaješ vałatylnaść rehijona. Žyćcio na franciry z hihanckaj krainaj-izhojem pobač. Dadajcie da hetaha toje, jak chutka stareje hety rehijon. I sapraŭdy, čytajučy Zejchana, adčuvaješ, što kniha prosta apisvaje toje, što my tut užo pieražyvajem. Nie zaŭtra. Siońnia.
Ziejchan šmat staronak pryśviačaje enierhietycy, pryrodnym resursam, sielskaj haspadarcy (Biełaruś amal vyklučna zhadvajecca ŭ sielskahaspadarčym kantekście). Prybiarycie hłabalizacyju, i, sapraŭdy, nas čakajuć zmročnyja časy.
Ale padčas čytańnia nie pakidała i inšaja dumka. Niaŭžo sapraŭdy ŭsio budzie mienavita tak? Usio heta niepaźbiežna?
Z nazapašanymi čałaviectvam viedami i navukovym prahresam navat u samyja zmročnyja časy jość nadzieja. Jak ni dziŭna, Ziejchan nazyvaje siabie aptymistam. Pieryjad, ź jakim my sutykajemsia, źjaŭlajecca čymści nakštałt interregnum (mižkaraleŭje), śćviardžaje jon. Heta projdzie. Adsiul i nazva knihi.
Niekatoryja jaho prahnozy mohuć i nie spraŭdzicca. Antynatalisty, takija jak fiłosaf Devid Bienatar, navat rady pačuć pra demahrafičny krach čałaviectva, uličvajučy ich pazicyju, što pryvodzić u hety śviet pakutaŭ novaje žyćcio amaralna. Niekatoryja «zialonyja» aktyvisty mohuć taksama ŭbačyć pieravahi stareńnia čałaviectva — mienš kansjumieryzmu, bolš šancaŭ dla suśvietnaj ekasistemy adpačyć ad hłabalizacyi i ačyścicca.
U lubym vypadku, na jakim baku ŭ hetych fiłasofskich sprečkach vy ni znachodzilisia b, hetaja kniha naŭrad ci vykliča ŭ vas uśmiešku i dobry nastroj. Ja vas papiaredziŭ.
