«Litoŭskaja Łambardyja, uradlivaja i šmatludnaja…» Kolki słoŭ pra słucki rehijanalizm

Chata ź vioski Isierna Słuckaha rajona ŭ ekspazicyi Biełaruskaha dziaržaŭnaha muzieja narodnaj architektury i pobytu ŭ Stročycach pad Minskam. ETNA.BY

Zaduma hetaha nievialikaha artykuła naradziłasia padčas pracy nad narysam pra historyju syravarstva na histaryčnaj Słuččynie. Dahetul mnie nie davodziłasia zajmacca historyjaj hetaha rehijona, dy i byvaŭ ja tut zaŭždy tolki vielmi koratka, prajezdam. Adnak jašče ŭ dziacinstvie zapali ŭ dušu radki z Kołasavaj «Novaj ziamli»:

Prad imi Słuččyna lažała,
Staronka miła i bahata.
Narod, vidać, žyŭ panavata,
Prynamsi, dobra i zamožna,

Pa ŭsim ab hetym sudzić možna:
Pa vietrakach, takich udumnych,
I pa aberžach hetych, humnach,
Pa staraśvieckich aziarodach,
Pa harbuzach na aharodach,
Pa tytuni i pa sadočkach,
Dzie chaty nikli, by ŭ vianočkach.
A tyja lipy ci tapoli!
Takich nie bačyli nikoli:
Raźvisły, toŭsty, sakavity,
Hamoniać ź niebam — pahladzi ty!
Za mnoha viorst zdalok vidać.
— Nu, drevy! niečaha skazać;
Ziamla, brat, siły mnoha maje —
Takija viežy vyhaniaje!
A roŭniadź, roŭniadź! jak dałoni! —
Michał zaznačyć ci Antoni:
— Ech, brat, ziamla: ŭmirać nie treba,
Nie paškaduje tabie chleba.

Histaryčnaja Słuččyna — paniaćcie značna šyrejšaje, čym sučasny Słucki rajon. Bo staražytny Słuck zdaŭna byŭ naturalnym centram dla kudy bolšaj terytoryi: spačatku Słuckaha kniastva, jakoje ŭźnikła jašče ŭ siaredzinie XII stahodździa ŭ składzie Turava-Pinskaj ziamli, a zatym uvajšło ŭ skład Vialikaha Kniastva Litoŭskaha i praisnavała da 1791 hoda.

Potym — Słuckaha pavieta Minskaj hubierni ŭ składzie Rasijskaj impieryi (1893—1924), i narešcie — Słuckaj akruhi BSSR (1924—1938). 

Hetuju terytoryju abjadnoŭvali ŭ adno cełaje mnohija supolnyja rysy: pryrodna-klimatyčnyja, ekanamičnyja, kulturnyja. 

Kansensus siarod znaŭcaŭ

Jość peŭnyja roznahałośsi adnosna taho, dzie mienavita prachodziać miežy histaryčnaj Słuččyny, na što lepš aryjentavacca: miežy kolišniaha rasijskaha pavieta, savieckaj akruhi ci histaryčnaha kniastva. Adnak jany, pa vialikim rachunku, druhasnyja i niepryncypovyja. Va ŭsiakim razie, usie sychodziacca na tym, što niesumniennaje jadro hetaj terytoryi — paŭdniovyja rajony sučasnaj Minskaj vobłaści: pieradusim Słucki, Kapylski, Klecki, Niaśvižski, Staradarožski, Salihorski i Lubanski rajony. Mienavita hetaja terytoryja ŭmoŭna razumiejecca pad Słuččynaj i ŭ hetym artykule. 

Hałoŭnaje — historyki, krajaznaŭcy, muziejnyja rabotniki histaryčnaj Słuččyny vydatna ŭśviedamlajuć simvaličnuju jednaść rehijona i nieabchodnaść jaho vyvučeńnia dy simvaličnaj reprezientacyi mienavita ŭ šyrokich miežach. Voś što kažuć niekatoryja ź ich, što važna, jakija sami nie sa Słucka (cytujecca pa publikacyjach na sajtach kurjer.info i nasledie-sluck.by).

Karta Słuckaha pavieta ŭ časy Rasijskaj impieryi. WIKIMEDIA COMMONS

Słuččyna — advieku zamožny kraj

Siarod bolšaści inšych rehijonaŭ Biełarusi (i Litvy) Słuččynu vyłučali pieradusim uradlivaść miascovych hleb i spryjalny dla sielskaj haspadarki klimat. Praz heta bolšaja častka tutejšaj ziamli zdaŭna była razaranaja i spres zasiavałasia. Znakamity jezuicki prapaviednik Piatro Skarha, rektar Vilenskaha ŭniviersiteta, u 1582 hodzie ŭ liście da pravincyjała ordena jezuitaŭ Jana Paŭła Kampały pisaŭ pra Navahrudskaje vajavodstva, u jakoje tady ŭvachodziła i Słuckaja ziamla: «Niaśviž znachodzicca za 28 mil ad Vilni, … raźmieščany ŭ centry Navahrudskaj ziamli ŭ Biełarusi, nazyvanaj «litoŭskaj Łambardyjaj», uradlivaj i šmatludnaj…»

Ale kali ŭ časy pryhonu plonam naturalnaha bahaćcia ziamli karystalisia pieravažna mahnaty i šlachta, to vyzvaleńnie sialan u vyniku vialikaj reformy 1861 hoda dało prastor inicyjatyvie tych, chto sam pracavaŭ na ziamli. Mnohija niezaležnyja haspadary pačali chutka bahacieć — pry ŭmovie, što mieli hetaj ziamli dastatkova. 

Jak pisaŭ u ramanie-epapiei «Zaścienak Malinaŭka» ŭradženiec vioski Kułaki ciapierašniaha Salihorskaha rajona Arkadź Čarnyševič (1912—1967), «žyli malinaŭcy nielha skazać kab vielmi drenna. Chto mieŭ paŭvałoki ziamli, zusim za pana siabie ličyŭ. Nie haravali i tyja, što mieli pa čverci, choć i tyja, i druhija z łapciej nie vyłazili. Zatoje haravali traciačniki, što mieli pa traciaku paŭvałoki [prykładna 3,5 ha]. Chleba ledź da Kalad chapała, i to papałam ź miakinaj. Na padatki, na inšyja raschody treba było šukać kapiejku zboku, a jaje nie vielmi lohka było znajści». 

Vyraz Čarnyševiča «zusim za pana siabie ličyŭ» supadaje z patetyčnym abiacańniem Chviadosa Chadyki z «Novaj ziamli» pakupnikam słuckaj ziamli, pratatypam jakich byli baćki Jakuba Kołasa: «Panami budziecie, panami! Jaduć vas muchi z kamarami»…

Hieraičnaje i trahičnaje ŭ historyi Słuččyny

I zusim nievypadkova, što mienavita na zamožnaj Słuččynie ŭ 1920 hodzie sialanie masava padtrymali ideju niezaležnaj Biełarusi, navat sa zbrojaj u rukach, padniaŭšy znakamitaje Słuckaje paŭstańnie. Bo tut jak, badaj, nidzie bolš jany sapraŭdy mieli što baranić.

Tym bolš što im i pašancavała: u 1915 hodzie niamiecka-rasijski front siudy nie dajšoŭ, stabilizavaŭšysia na susiedniaj Navahradčynie. Miascovyja sialanie dziakujučy hetamu nie musili vypraŭlacca daloka ŭhłyb Rasii ŭ biežanstva, a tamu zbolšaha zachavali svaje haspadarki. 

Paŭstańnie, adnak, nie ŭdałosia, i Słuččyna, za vyklučeńniem zachodnich terytoryj ź Niaśvižam i Kleckam, apynułasia pad balšavickaj uładaj.

I ŭžo praź dziesiacihodździe, u hady prymusovaj kalektyvizacyi, jakaja pačałasia ŭ 1929 hodzie, vialikaja kolkaść zamožnych haspadarak zrabiłasia nie pieravahaj, a biadoj Słuččyny. Najbolš ruplivyja i pradprymalnyja haspadary razam ź siemjami masava pajechali ŭ vahonach dla žyvioły ŭ Sibir, na Poŭnač, u Kazachstan.

Zaklučnym akordam hetaj vialikaj trahiedyi stała śsialeńnie apošnich, cudam acalełych chutaroŭ u kałhasnyja pasiołki pavodle pastanovy plenuma CK KP(b)B u 1939 hodzie.

Vielizarnaja niespraviadlivaść i žorstkaść pakinuli ŭ svajakoŭ i blizkich represavanych prykraść i naturalnaje žadańnie adpłaty. Adpaviedna, i kałabaracyja z nacystami, na žal, u hady Druhoj suśvietnaj vajny znajšła na Słuččynie niamała prychilnikaŭ. Paśla vajny mnohija byłyja słuččaki, niezaležna ad asabistaj viny, apynulisia na Zachadzie, kab paźbiehnuć stalinskaj kary — zasłužanaj ci nie, musić być asobnaja razmova ŭ kožnym kankretnym vypadku. Siarod ich byli samyja roznyja ludzi: i najtalenaviciejšy biełaruski paet na emihracyi, uradženiec Biaźvierchavičaŭ pad Słuckam Ryhor Krušyna (Kazak), i były vysoki saviecki funkcyjanier rodam sa Starycy ciapierašniaha Kapylskaha rajona Symon Kandybovič-Kabyš, aŭtar napisanaha pad psieŭdanimam Budzimier hruntoŭnaha krajaznaŭčaha narysa «Słuččyna», i mnohija inšyja.

U vyniku nacysckaja akupacyja faktyčna tolki daviaršyła raspačaty raniej balšavikami razhrom słuckaha sialanstva.

«Japruki tut kormiacca pudoŭ pa vasiamnaccać»

Charakterna, što zamožnaść typovaj słuckaj sialanskaj haspadarki ŭ časy da kalektyvizacyi apiavali ŭ svaich tvorach biełaruskija litaratary savieckaj epochi. Tyja, chto zastaŭsia farmalna viernym savieckaj uładzie — ale pry hetym sam zaznaŭ horyč stalinskich represij.

Tak, baćku zhadanaha vyšej Arkadzia Čarnyševiča ŭ 1930 hodzie raskułačyli i adpravili na budaŭnictva Biełamorska-Bałtyjskaha kanała, a reštu siamji vyvieźli ŭ Komi-Piarmiackuju akruhu. Mnohich słuččakoŭ, darečy, ssyłali mienavita ŭ paŭnočnyja rehijony Rasii: Komi, Viatku, Archanhielskuju vobłaść. Vidać, tam i ciapier žyvie niamała ich asimilavanych naščadkaŭ.

Dačka zasnavalnika biełaruskaj prafiesijnaj krytyki i litaraturaznaŭstva Adama Babareki (1899—1938) Alesia tak uspaminała pieradśmiarotnyja prośby pamirajučaha baćki z Paŭnočnaha pad Kotłasam: «Jak i ŭ kiraŭskaj viazoŭni paśla hadovaha terminu na hałodnaj viazoŭnaj ježy, jamu chočacca sialanskaje chatniaje kiłbasy, biełaruskaha chatniaha biełaha syru. Apošniaje žadańnie zhasajučaha». Babareka pachodziŭ ź vioski Słabada-Kučynka Kapylskaha rajona.

Najbolš ža jaskrava vyraziŭ hetyja nastalhičnyja nastroi Kuźma Čorny (1900—1944) — vychadziec z sučasnaj vioski Borka-Bialevičy Kapylskaha rajona, adzin z najbolš krytyčna nastrojenych da savieckaha ładu siarod vonkava łajalnych joj tvorcaŭ. Aryštavany ŭ kastryčniku 1938 hoda, jon 8 miesiacaŭ prasiadzieŭ u minskaj turmie, ź ich 6 — u kamiery-adzinočcy. Praz katavańni jon straciŭ zdaroŭje i pražyŭ paśla vyzvaleńnia ŭsiaho 5 hadoŭ, pamioršy ŭ listapadzie 1944 hoda ŭ niadaŭna vyzvalenym ad nacystaŭ Minsku.

U niaskončanaj epičnaj apovieści «Skipjoŭski les», pačataj niezadoŭha da śmierci,

Kuźma Čorny tak apisvaŭ kolišni dabrabyt rodnych miaścinaŭ: «Usie dvaccać dźvie chaty Skipjoŭskaha Pierabrodździa paabrastali višniakom i arabińnikam. Za chatami śpiejuć uletku antonaŭki, papiaroŭki i słuckija bery, i da samych zamarazkaŭ visiać u holli čyrvanabokija «cyhanki». Da samych marazoŭ pad voknami ćvicie babina leta. Z kanca zimy i da leta pry kožnaj chacie dymicca viandlarnia, i pa sieliščy staić pach vendžanych kaŭbas i šynak. Praz usio leta na viešałach pad zastreššami sušacca tvarožnyja syry. Usiudy kryčać husi i krekčuć kački. Śpiavajuć, až raźlahajucca pieŭni, i pa chlevuchach stohnuć ad hultajskaj asałody ružovyja jahamości z kirpatymi łyčami i zakručanymi ŭ tonki abaranak chvastami. Japruki tut kormiacca pudoŭ pa vasiamnaccać. Dyk jakoje dziva, što viandlarny dym na dobryja try miesiacy na hod pierabivaje pach smały, što šyrokaj chvalaj viečna płyvie z hustych chvojaŭ Skipjoŭskaha lesu».

Padobnaja idylija sustrakajecca i ŭ apaviadańni Čornaha «Frantavaty kamiendant»: «U rańniuju viesnu, byvała, tolki śnieh sydzie i ziamla padsychać pačnie, dyk tak užo i viedaj: z kožnaha dvara ci sadu takim smačnym ducham ciahnie, što až ślinka ciače. Heta ludzi vendzili sabie na leta šynki, palandvicy i kaŭbasy. A syry jakija ŭ nas rabili! Taho syru, zdajecca, i žavać nie treba, sam jon u rocie rastaje. Dy što syry! Usio ŭ nas dobraje było. Chaty jakija stajali, damy jakija! Jakija kvietki pierad voknami raśli! A jakaja kapusta radziła ŭ aharodach! A jakija sady ŭzialisia na jabłyki i hrušy! A kolki zbožža nažynali!»

Tak što, badaj, nidzie kantrast pamiž tym, jakuju Biełaruś čakali vychadcy ź sialanstva siaredniaj zamožnaści i jakuju atrymali ŭ vyniku «budaŭnictva sacyjalizmu», nie byŭ u Biełarusi takim vostrym, jak na Słuččynie.

Prytym što mienavita ŭ hetym rehijonie, amal sucelna pravasłaŭnym, amal pazbaŭlenym praz asablivaść histaryčnaha losu ŭpłyvu Kontrrefarmacyi i, adpaviedna, istotnaj prasłojki nasielnictva, aryjentavanaha na Polšču, byŭ samy vysoki ŭzrovień pryniaćcia Biełarusi jak hetkaj, hatoŭnaść žyć mienavita ŭ takoj krainie, prynamsi, na pobytavym uzroŭni. A zhadki pra amal kazačny dakałhasny dabrabyt Słuččyny z vusnaŭ pamirajučych Čornaha ci Babareki hučali mižvolnym dakoram savieckamu ładu ŭ toj formie, jakuju jany mahli sabie dazvolić — choć u tych abstavinach usio adno niebiaśpiečnym.

Patrebien skansen

I voś mnie padajecca, što Słuččynie jak asobnamu histaryčnamu rehijonu vielmi patrebien svoj ułasny, chacia b nievialički skansen.

Jaki pieradavaŭ by mienavita słuckuju svojeasablivaść, zachoŭvaŭ rehijanalnuju identyčnaść. Biezumoŭna, pieraviezienyja sa Słuččyny pabudovy hladziacca hodna i ŭ Biełaruskim dziaržaŭnym muziei narodnaj architektury i pobytu ŭ Stročycach pad Minskam. Ale, pa-pieršaje, mała chto z naviedvalnikaŭ pry ahladzie muzieja źviartaje ŭvahu na rehijanalnuju atrybucyju hetych pomnikaŭ, jakaja tam nie nadta i akcentujecca. Pa-druhoje, sam paznačany tam «historyka-etnahrafičny rehijon Centralnaja Biełaruś» — heta biurakratyčnaja savieckaja fikcyja, antyhistaryčnaja pa svajoj pryrodzie. Bo ŭ joj źmiašanyja razam i Słuččyna, i ŭschodniaja Vilenščyna, i paŭdniova-ŭschodni kutok Navahradčyny, i inšyja admietnyja rehijony, kožny ź jakich zasłuhoŭvaje samastojnych asensavańnia i reprezientacyi. 

Darečy, mienavita typovaja słuckaja sialanskaja siadziba była pieršym kompleksam abjektaŭ, restaŭravanych u Stročycach u 1984 hodzie: chata ź vioski Isierna Słuckaha rajona, chleŭ ź vioski Sołan Staradarožskaha rajona, humno ź vioski Łučniki Słuckaha rajona. I heta chutčej nie vypadkovaść, a zakanamiernaść, vynik asablivaha miesca Słuččyny ŭ historyi mienavita biełaruskaha sialanstva, karotkaha 70-hadovaha pieryjadu jahonaha adnosna volnaha raźvićcia (1861—1929) i ekanamičnaha roskvitu.

Abo voś jašče cikavaja siadziba sa Słuččyny — znakavaja jašče i svajoj prynaležnaściu da «vybrancaŭ», asobnaj katehoryi nasielnictva, pramiežkavaj pamiž šlachtaj i sialanami, ułaścivaj tolki słuckamu rehijonu.

Interjer chaty siamji patomnych «vybrancaŭ» Savanovičaŭ ź vioski Aharodniki Słuckaha rajona. Dziaržaŭny muziej narodnaj architektury i pobytu ŭ Stročycach. ETNA.BY

U Biełarusi takich rehijanalnych skansenaŭ vielmi mała, a tyja, što jość, jak praviła, słaba vytrymlivajuć aŭtentyku. Niekatorym vyklučeńniem i adnym z mahčymych pratatypaŭ źjaŭlajecca muziej ramiostvaŭ u niedalokaj ad Słuččyny Hłušy (Babrujski rajon), słavutaj najbolš praz svajho vialikaha ziemlaka — piśmieńnika Alesia Adamoviča, jaki tut i pachavany. 

Vybrancy

vajenna-słužyłaja hrupa sielskich žycharoŭ u Rečy Paspalitaj u XVI—XVIII stahodździach. Za svaju vajskovuju słužbu vybrancy i ix siemji vyzvalalisia ad usich padatkaŭ i pavinnaściaŭ, atrymlivali «ŭ viečnaść» ziamlu, pryvilei vybrancaŭ («vybranieckaje prava») pašyralisia i na ix naščadkaŭ.

U 1-j pałovie XVII stahodździa mahnaty VKŁ stvarali atrady vybrancaŭ i ŭ pryvatnych vojskach, nabirajučy ix z drobnaj šlachty, volnych ludziej i sialan. Ale ŭ 2-j pałovie XVII stahodździa vybrancy zastalisia tolki na Słuččynie (vioski Aharodniki, Branavičy, Varkavičy, Łučniki, Padziory, Siarahi), niesučy słužbu ŭ słuckim harnizonie.

Paśla padziełaŭ Rečy Paspalitaj, dałučeńnia biełaruskich ziemlaŭ da Rasijskaj impieryi i nastupnaj likvidacyi słuckaha harnizona vybrancaŭ sprabavali zrabić pryhonnymi, ale jany zmahalisia za svaje pravy i dabilisia zaličeńnia ŭ razrad «volnych chlebarobaŭ». Ažno da pačatku XX stahodździa jany zachoŭvali śpiecyfičnyja rysy pobytu ŭ paraŭnańni sa svaimi susiedziami ź inšych sacyjalnych hrup.

Ekspazicyja patencyjnaha skansena

Viadoma, situacyja ŭ krainie siońnia nadzvyčaj niespryjalnaja dla realizacyi takich prajektaŭ, ale vielmi chaciełasia chacia b abaznačyć jaho mahčymyja kontury. U centry ekspazicyi takoha rehijanalnaha skansena musiŭ by znachodzicca kompleks pabudoŭ, padobny da adnoŭlenaha ŭ Stročycach. Ale ŭ ideale — maksimalna «žyvy»: z kurami, husiami i «ružovymi jahamościami z kirpatymi łyčami i zakručanymi ŭ tonki abaranak chvastami». Ź višniakom i arabińnikam, z antonaŭkami, papiaroŭkami — i abaviazkova sa słavutymi słuckimi berami. I z samimi drevami, i z asobnaj muziejnaj ekspazicyjaj, pryśviečanaj historyi hetaha słavutaha sortu hruš, adnoj z padstaŭ kolišniaha słuckaha dabrabytu i rehijanalnaj identyčnaści.

Z varštatami niekalkich typovych ramiostvaŭ. I z kramaj rehijanalnaj pradukcyi, suvienirnaj i charčovaj. I štukarskaj, i zvyčajnaj pramysłovaj. 

Bo Słuččyna i siońnia — rehijon, słaŭny svaimi praduktami. Syrarobny i cukrovy kambinaty, miasakambinat, kambinat chlebapraduktaŭ, vocatny zavod i mnohija inšyja pradpryjemstvy rehijona mahli b pradavać tut najlepšyja ŭzory svajoj vytvorčaści, jaki turystu abo zvyčajnamu «kamandzirovačnamu» pakul što niemahčyma znajści ŭ adnym miescy.

I, kaniečnie, abaviazkovaj častkaj ekspazicyi mnie bačycca historyja stalinskich represij, historyja razhromu i paŭtornaha zapryhońvańnia słuckaha sialanstva. Słuččyna historyj nakštałt toj, jakoj niekali padzialiŭsia słucki žurnalist i krajaznaŭca Michaś Tyčyna, mahła b raskazać tysiačy. 

Słuckija bery — unikalny sort. Fota Sagenec.by

Słuckija bery

Kultavy sort hrušaŭ. Drevy žyvuć da 150 hadoŭ, vyrastajuć da 20 mietraŭ vyšynioju. Desiertnyja hrušy zdymajuć u kastryčniku, jaduć da studzienia.

Imavierna, vyvieli słuckija bery miascovyja manachi-biernardzincy na asnovie zachodniejeŭrapiejskich sartoŭ.

Nam siońnia kažuć, što biez kaśmičnaj enierhii hetych tysiač asabistych trahiedyj nibyta niemahčymyja byli b ani pieramoha ŭ «Vialikaj Ajčynnaj», ani palot Juryja Haharyna. Ale ci tak heta na samaj spravie — naviedvalniki skansena mahli b parazvažać asabista, zrabiŭšy ŭłasnyja vysnovy.

Idealnaje miesca dla skansena

Z majho idealistyčnaha hledzišča najlepšym simvaličnym miescam dla takoha skansenu mahli b być vakolicy vioski Smolhava Lubanskaha rajona. Bo heta i miesca naradžeńnia našaha słavutaha paeta Uładzisłava Syrakomli (Ludvika Kandratoviča), viadomaha taksama jak «lirnik viaskovy», i adnačasova — taja samaja «Novaja ziamla», nabyć jakuju imknulisia hieroi adnajmiennaja paemy Kołasa, pa sutnaści — «abiacanaja ziamla» biełaruskaha sialanstva. 

Idylija. Falvarak Smolhaŭ Słuckaha pavieta na hraviury Napaleona Ordy. 1877 hod. WIKIMEDIA COMMONS

Ale, razvažajučy bolš realistyčna i zychodziačy pieradusim z patrabavańniaŭ łahistyki, skansen musiŭ by mieścicca niedzie pamiž histaryčnaj stalicaj rehijona — Słuckam, i novaj ekanamičnaj stalicaj — Salihorskam. Čamu b, naprykład, nie viarnuć chatu ź vioski Isierna na jaje histaryčnuju radzimu?

I nie pačać źbirać tut inšyja padobnyja pabudovy? Jakraz adno z najlepšych dla achopu metavaj aŭdytoryi miesca. Heta, viadoma, tolki aŭtarskaja ideja, biez pretenzij na miesijanstva — budu ŭdziačny za jaje krytyku i sustrečnyja prapanovy. 

U miascovych krajaznaŭcaŭ papularnym miescam dla refleksii nad losam rehijona, uzornym kutkom Słuččyny peŭny čas ličyłasia vioska Brančycy: tradycyjnaja draŭlanaja zabudova, idyličny dvor Bułhakaŭ, staraja carkva sa śladami ŭnijackaha ŭpłyvu — i navisłyja nad vioskaj terykony adkidaŭ kalijnaj vytvorčaści. Ale z hetymi adkidami — sapraŭdnaja prablema: ani słuckija bery, ani inšyja daŭnija sarty pładovych dreŭ nie chočuć raści ŭ radyusie mnohich kiłamietraŭ ad salihorskich rudnikoŭ. 

Mikałaj Amialkovič, sadavod-amatar ź vioski Bałotčycy Słuckaha rajona, jaki ładny kavałak žyćcia pryśviaciŭ raźviadzieńniu miascovych sartoŭ, u adnym ź intervju sa skruchaj padsumoŭvaŭ pierśpiektyvy słuckaj bery na ładnaj častcy jaje histaryčnaj radzimy: «Mo ŭ inšych miaścinach prajavić siabie, ale pobač z salihorskimi rudnikami asudžana na vymirańnie. Viadomy biełaruski sielekcyjanier-sadavod Sibajeva zadumvała skryžavać słuckuju beru z bolš ustojlivym da ekałohii sortam, kab nie paškodžvalisia płady paršoju. Ale pryrodnyja hieny słuckaj bery davoli tryvałyja i pieradajucca hibrydam. Pakul što ekśpierymient nie ŭdajecca».

Słaŭnyja słuckija bery nie chočuć raści ŭ radyusie mnohich kiłamietraŭ ad salihorskich rudnikoŭ. SIARHIEJ BAŁAJ, OBDANG.LIVEJOURNAL.COM

Syravarnia jak simvał

A voś jašče adzin mahčymy znakavy ekspanat mierkavanaha skansenu: dom syravara, sumieščany z syravarniaj i kramaj pa prodažy syru, mižvajennaj pabudovy ŭ vioscy Siniaŭka Kleckaha rajona.

Pavodle stanovišča na 2018 hod, dobra zachavany budynak. Adnyja dźviery na fasadzie budynka viaduć u kramu, druhija — u žyllo haspadara, u prybudovu za budynkam, kudy pastupała kuplanaje ŭ ludziej małako. 

Darečy, spakuśliva vyhladaje ideja adnavić u skansenie zabytuju technałohiju vytvorčaści i «litoŭskaha» syčužnaha syru, jakoj Słuččyna słaviłasia naroŭni z Navahradčynaj, i miascovaha słuckaha varyjantu tvarožnych (klinkovych) syroŭ, jakuju Symon Kandybovič-Budzimier u narysie «Słuččyna» nastalhična apisaŭ tak: «smačna pryhatavanyja biełyja syry, suchija i zaviałyja, śviežyja, mała prasolenyja z prakładkami zapraŭdnaj śmiatany…»

Hetaja pryvatnaja tradycyjnaja syravarnia — vydatnaja simvaličnaja ilustracyja da karotkaha praciahu historyi Słuččyny, zachodniaj jaje častki, jašče na 10 hadoŭ, u mižvajennaj Rečy Paspalitaj. Kančatkova pierapynienaj u tym samym 1939 hodzie, kali, paralelna z «vyzvalenčym pachodam» 17 vieraśnia, byli śsielenyja ŭ kałhasnyja pasiołki i acalełyja słuckija chutary ŭ BSSR. 

Dom syravara ŭ Siniaŭcy pad Niaśvižam. Drewa.by

A ja ž nikoli nie bačyŭ u Biełarusi, naprykład, i restaŭravanaj alejarni (miesca, dzie vyciskajuć alej), kaliści niaredkaj na Słuččynie. (Zatoje bačyŭ ich, naprykład, u niekalkich skansenach polskaha Padlašskaha vajavodstva.) Toje samaje — nakont mnohich inšych typovych viaskovych promysłaŭ, całkam užo zabytych sučasnymi biełarusami. 

Čym bolš budzie hetaj pamiaci, čym bolš budzie pavahi da historyi naturalnaha raźvićcia našaj sielskaj haspadarki i łakalnaj pierapracoŭki jaje pradukcyi — tym vyšejšaja budzie kankurentnaść našaj krainy na suśvietnym rynku.

Historyja Słuččyny toić u svaich nietrach adkazy na mnohija pytańni, jakija my jašče nie aśmielilisia joj zadać.

Kuźma Čorny, niepieraŭzydzieny biełaruski ramanist, byŭ uradžencam Słuččyny. Ën pamior biez pary paśla katavańniaŭ u NKVD, pra što pakinuŭ vuścišnyja zapisy. WIKIMEDIA COMMONS

Piśmieńniki Słuččyny

Histaryčnaja Słuččyna — radzima nie tolki zhadanych u tekście Adama Babareki, Ryhora Krušyny, Arkadzia Čarnyševiča i Kuźmy Čornaha, ale i inšych viadomych biełaruskich litarataraŭ. Voś tolki niekatoryja ź ich:

Alhierd Abuchovič (1840—1898), uradženiec Babrujščyny, žyŭ u Słucku z kanca 1870-ch;

Alena Vasilevič, aŭtarka cykłu apovieściaŭ pra Hańku (1922—2021), ź vioski Lipniki Słuckaha rajona;

Vasil Vitka (sapr. Cimoch Kryśko, 1911—1995), ź vioski Jeŭličy Słuckaha rajona (hł. pra jaho ŭspaminy jahonaj unučki Julii Čarniaŭskaj u № 7/2021 «Našaj historyi»);

Ciška Hartny (sapr. Źmicier Žyłunovič, 1887—1937), z Kapyla;

Aleś Hurło (1892—1938), z Kapyla;

Jazep Dyła (1880—1973), sa Słucka;

Michaś Kavyl (sapr. Jazep Leščanka, 1915—2017), ź vioski Pokrašava Słuckaha rajona;

Alaksiej Kułakoŭski (1913—1986), ź vioski Kułaki Salihorskaha rajona;

Maksim Łužanin (sapr. Alaksandr Karataj, 1909—2001), ź vioski Prusy Salihorskaha rajona;

Jan Skryhan (1905—1992), ź vioski Truchanavičy Kapylskaha rajona;

Fabijan Šantyr (1887—1920), sa Słucka.

Aleś Bieły

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj
ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru
«Našaj Nivy» ŭ TH

44

2

1

4

3

5