Jak biznes u Biełarusi i Polščy pieražyŭ pandemiju
Pandemija COVID-19 stałasia sapraŭdnym vyklikam dla biznesu: spryčyniłasia da źnižeńnia dziełavoj aktyŭnaści i navat bankructva firmaŭ, paviedamlaje thinktank.by.
Ciapier dla ŭłaśnikaŭ «svajho dzieła» adliha — čas naroščvańnia prybytkaŭ i zakryćcia pazykaŭ. My praanalizavali, pa jakich śfierach dziejnaści ŭ Biełarusi i susiedniaj Polščy pryjšoŭsia najbolšy ŭdar, chto zdoleŭ utrymacca i jakuju rolu ŭ hetym zhulali antykryzisnyja rašeńni ŭradaŭ krain.
Ekanomika suprać karanavirusa
Nastupstvy raspaŭsiudu karanavirusnaj infiekcyi zakranuli ekanomiku jak u hłabalnym, hetak i ŭ łakalnym maštabach. Prafiłaktyčnyja abmiežavańni i začynienyja miežy ŭ 2020-m vyklikali zboj u pastaŭkach, rost koštaŭ za pasłuhi i syravinu na suśvietnych rynkach dy jak śledstva — ekanamičnyja šoki prapanovy i popytu.
Na brak popytu paŭpłyvaŭ i psichałahičny čyńnik. Aścierahajučysia zaražeńnia, ludzi skaračali sacyjalnyja kantakty, pierastavali naviedvać kafe, kinateatry, handlovyja centry, spartyŭnyja kłuby.
«Nazirałasia karelacyja z navinami: jak tolki źjaŭlałasia infarmacyja pra rost zachvorvańniaŭ ci śmierciaŭ, na nastupny dzień nie było naviednikaŭ. Pa apošniaj zvodcy navinaŭ možna było sprahnazavać, jakaja vyručka budzie zaŭtra», — raspaviadaje ŭłaśnica fitnes-studyi ŭ Minsku Aksana (imia źmienienaje).
U Polščy naviedvańnie miescaŭ masavaha zboru ludziej, a adpaviedna i ich praca, — u rozny čas abmiažoŭvalisia ci zabaranialisia. Ad 82 da 90 adsotkaŭ kampanijaŭ źviazvali pieraboi ŭ prodažy i stratu likvidnaści z łakdaŭnam i źmienaj pavodzinaŭ klijentaŭ, adznačajecca ŭ spravazdačy polskich daśledčych centraŭ.
Najbolš u Biełarusi paciarpieli śfiery turyzmu, haścinična-restarannaha biznesu, bytavych pasłuhaŭ nasielnictvu (siarod ich — industryja pryhažości), handal. U Polščy heta jašče i pazaškolnaja adukacyja, pasłuhi taksi, sport i fitnes, stamatałohija, halina, źviazanaja z kulturaj i mastactvam.
Vialikija straty zaznali i tyja transpartniki, što pracavali vyklučna na terytoryi Jeŭrasajuza. Miežy dla ich zastavalisia adčynienymi, adnak brakavała zamovaŭ.
«Da pandemii čystaha prybytku za try miesiacy było bolš, čymsia za ŭvieś hod z karanavirusam», — paraŭnoŭvaje vyručku ŭ kryzis i da jaho pradprymalnik Alaksiej Dryk.
U Biełarusi choć karancinu nie ŭvodzili, letašniaje padzieńnie VUP skłała 0,9 adsotka. U Polščy — 2,8%.
Biełaruskaja padtrymka
Na padtrymku ekanomiki ŭ pandemiju ŭrad našaje krainy vydatkavaŭ kala 1,5% VUP. Ułady ŭklučyli adterminoŭku i pamianšeńnie sumy padatkaŭ, arendnaj płaty za ŭčastki dziaržaŭnaj formy ŭłasnaści, pamianšeńnie sumy arendnaj płaty dla peŭnych katehoryj arandataraŭ, mahčymaść pierajści na sproščanuju sistemu padatkaabkładańnia dla IP, subsidyi dla dapłat rabotnikam, vypłat abaviazkovych strachavych uznosaŭ, na jakija ministerstva finansaŭ vyłučyła 180 miljonaŭ rubloŭ.
Pavodle Ministerstva ekanomiki Biełarusi, letaś u traŭni— kastryčniku bolš za 50 tysiač pradpryjemstvaŭ atrymali padtrymku tolki na sumu 67 miljonaŭ rubloŭ, što kala 1300 rubloŭ u pieraliku na adzin subjekt.
Dapamoha, adnak, nie była svoječasovaj. Kiraŭnik «Junivers-Treveł» Mikałaj Kajała, raskazaŭ što rezkaje zakryćcio miežaŭ pryviali da mamientalnaha spynieńnia hrašovych pastupleńniaŭ na rachunak jaho turystyčnaj kampanii.
«My čakali dapamohi dziaržavy, niekatoryja supracoŭniki stali zvalniacca», — pryznajecca Mikałaj Kajała.
Pakul dziaržava rychtavała pakiet zachadaŭ padtrymki, Mikałaj pajšoŭ da arandataraŭ prasić adterminoŭku płaciažoŭ za arendu ofisaŭ. Jamu pajšli nasustrač.
«U červieni 2020 naš kalektyŭ pracavaŭ na 1/4 staŭki (kala 125 rubloŭ), pa fakcie mnohija atrymali zarpłatu mienš minimalnaj, jakaja na toj čas składała 375 rubloŭ», — uspaminaje Mikałaj. — «Naša kampanija ŭsio ž atrymała subsidyju, jakaja dazvoliła kampiensavać hetuju roźnicu».
Pra niesvoječasovaść padtrymki śviedčać i ŭ Biznes sajuzie pradprymalnikaŭ i najmalnika im. Kuniaŭskaha. Hetak paličyła tracina apytanych biznesoŭcaŭ. I heta nie adzinaja krytyka.
«Amal usie pakazali na nieabchodnaść i patrebu ŭ atrymańni dziaržpadtrymki, ale čakali, što jaje vidy buduć značna šyrej. Naprykład, zamiest adterminoŭki płaciažoŭ biznes prapanoŭvaŭ vyzvaleńnie ad ich; kala 40% apytanych vykazvalisia za admienu avansavych płaciažoŭ za enierharesursy i admienu štrafnych sankcyj pry niepieraličeńni takich płaciažoŭ u poŭnym abjomie; arhanizacyi tursiektara, mižnarodnych pasažyrapieravozak, hramadskaha charčavańnia ŭvohule čakali pramych datacyj. U vyniku padtrymka z boku dziaržavy była ŭspryniataja pradprymalnikami jak niaznačnaja», — raspaviadaje dyrektar biznes-sajuza Žanna Tarasievič.
Pavodle ŭkazaŭ prezidenta № 143 «Ab padtrymcy ekanomiki» i №178 «Ab časovych mierach dziaržaŭnaj padtrymki asobnych katehoryj hramadzian», dapamoha praduhledžvałasia pradpryjemstvam peŭnych halinaŭ ekanomiki, što pieradusim padpadała pad dziejnaść dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ.
Polskaja padtrymka
Bolšaść pradpryjemstvaŭ u Polščy — małyja i siarednija biznesy. Jany hienierujuć amal try čverci VUP i składajuć 99,8% ad usich haspadarčych subjektaŭ. Z hetym raźlikam i była vypracavanaja prahrama padtrymki - «Antykryzisny ščyt». Dapamoha kaštavała hetaje krainie bolš jak udvaja, čym vyłučyła Biełaruś, — 3,3 adsotka VUP. Prahrama praduhledžvała vydaču mikrakredytaŭ na 74 miljardy złotych. Nacyjanalny bank źniziŭ staŭku refinansavańnia z 1,0% da 0,1%. Jašče 100 miljardaŭ - na prahramu padtrymki likvidnaści pradpryjemstvaŭ. Praduhledžvałasia zvalnieńnie ad spłaty FSZN dla pracaŭnikoŭ na 3 miesiacy, finansavańnie na vypłatu 40 adsotkaŭ ad minimalnaj zarpłaty dla pracaŭnikoŭ na 3 miesiacy. Umovaju było, praŭda, kab uzrovień prybytku nie pieravyšaŭ ustalavanaj u prahramie sumy - 40 adsotkaŭ ad papiaredniaha zvarotu.
Pradprymalnik Alaksiej Dryk acaniŭ atrymanuju dapamohu ŭ krychu bolš za 2000 jeŭra. Heta kredyt dla mikrafirm, vyzvaleńnie ad apłaty padatku ŭ FSZN na try miesiacy.
«Vyratavała tolki toje, što ja staŭ šukać krychu inšyja kirunki i atrymlivać padrady ad roznych arhanizacyjaŭ na vykanańnie pracaŭ. Naprykład, pry budaŭnictvie hatelaŭ, — kaža pradprymalnik. — Kali b ja zastaŭsia siadzieć tolki na transpartnych pasłuhach, ja b nie vyciahnuŭ. Mnie b nie dapamahli ani hetyja 5 tysiač złotych kredytu, ani ŭpłata dziaržavaj ZUS».
Abjadnańnie «Pracadaŭcy respubliki Polšča» letaś u sakaviku (čas najbolš składanaj epidemičnaj situacyi i najbolšych abmiežavańniaŭ) zładziła apytańnie. Zhodna ź im 53,8% pradprymalnikaŭ dali nizkuju acenku antykryzisnym zachadam uładaŭ i tolki 7% nazvali jaje dobraj. Pradprymalniki nie bačać realnaj dapamohi ŭ tak zvanym «Antykryzisnym ščycie», situacyja vymušała niekatorych ź ich ich zvalniać pracaŭnikoŭ.
Pavodle Polskaha ahienctva raźvićcia pradprymalnictva, biahučaja padtrymka była pryznačanaja dla asobnych halin, a nieabchodnaje dla jaje vyłučeńnia 40% źnižeńnie zvarotu šmat dla jakich kampanijaŭ aznačała b bankructva. Pradprymalniki namahalisia ŭtrymacca na płyvu.
Z hetych ža pryčynaŭ, abo tamu, što ŭłaśnik prosta nie padavaŭ zajaŭki na dapamohu, bolšaść kampanijaŭ (80%), apytanych Akademijaj Leona Kaźmińskaha, nie skarystalisia prahramaj dapamohi.
«My pakazali krychu bolšy za vyznačany dla dapamohi prybytak, bo ŭvieś čas ažyćciaŭlali dziejnaść — pradavali kaśmietyku. Ułady paličyli, što my niejak spravimsia», — raspaviadajuć Daniła i Alina Chierchiel, uładalniki Beauty clinic u Varšavie.
Firma atrymała vyzvaleńnia ad spłaty ZUS [anałahična biełaruskamu padatku ŭ Fond sacyjalnaj abarony nasielnictva], adnak zastałasia biez kampiensacyi vypłaty zarobkaŭ.
«My pierajechali ŭ novaje pamiaškańnie, u nas byŭ novy kalektyŭ. Heta nie spadabałasia ŭładam, — udakładniaje svoj vypadak Daniła Chierchiel. — Nieabchodna było prademanstravać pracu za dva apošnija miesiacy, a ŭ nas byli novyja damovy z novymi pracaŭnikami».
Vyciahnuć biznes u pandemiju atrymałasia pieradusim ułasnymi namahańniami.
Apytanyja ŭ daśledavańniach pracadaŭcy adznačyli, što bujnym pradpryjemstvam hetaksama była b nieabchodnaja padtrymka dziaržavy ŭ čas pandemii. Na pieršym etapie recypijentami dapamohi staŭ nievialiki adsotak bujnych kampanij, druhi ž raŭnd padtrymki dla ich byŭ niedasiažny.
Vyratavańnie tapielca — sprava tapielca
Zvažajučy na prykłady Biełarusi i Polščy, ulivańnie biudžetnych hrošaŭ u ekanomiku nie vyratavała jaje ad recesii ni ŭ vodnaj krainie. Varta adnak źviarnuć uvahu, što paraŭnać dźvie krainy nie vypadaje mahčymym chacia b z pryčyny roznych ekanamičnych madelaŭ, abjomaŭ, mietadaŭ dapamohi i faktaru taksama palityčnaha zakryćcia kramaŭ u 2020, tamu varta razhledzieć, jak spracavała rašeńnie ŭ kožnaj asobnaj krainie.
Padzieńnie ŭ Biełarusi było mienšaje, čym u krainy-susiedki. U daśledavańni praviedzienym centram BEROC «Mały i siaredni biznes u pieryjad pandemii: efiektyŭnaść mier padtrymki» ekanamisty vyłučyli niekalki hipotez, čamu tak adbyłosia. Pavodle adnoj ź ich, vydača kredytaŭ u nacyjanalnaj valucie pradpryjemstvam dziaržaŭnaha siektara stanoŭča adbiłasia na dachodach małoha i siaredniaha biznesu. Druhaja miarkuje, što pieryjady ekanamičnaj niavyznačanaści stvarajuć novyja mahčymaści, a pošuk i ŭkaranieńnie novych farmataŭ dziejnaści (biznes-madelaŭ) i rynkaŭ zbytu stanoŭča adbilisia na vyručcy MSP. Adnak analiz pakazaŭ, što palityka aktyŭnaha kredytavańnia dziaržsiektara ekanomiki akazała stanoŭčy ŭpłyŭ na dachody tolki tych MSP, jakija zaniatyja ŭ pramysłovaści i budaŭnictvie i mohuć źjaŭlacca padradčykami i pastaŭščykami dziaržpradpryjemstvaŭ.
Ekśpierty robiać vysnovu, što padtrymka akazanaja biznesu dziaržavaj była niedastatkovaj, ale adsutnaść łakdaŭnu i inšych abmiežavalnych mier dazvoliła nie pajści na dno biznesam u bolšaści śfier dziejnaści, za vyklučeńniem tych, jakija paciarpieli ad dobraachvotnaj samaizalacyi nasielnictva.
U Polščy abjom dapamohi byŭ bolšy i vyłučany ŭ adroźnieńni ad Biełarusi na drobny i siaredni biznes pieradusim, jaki apynuŭsia na miažy bankructva. U Polščy — bolšaje padzieńnie VUP, na što ŭ tym liku paŭpłyvaŭ zaciažny łakdaŭn. Zakryćcio kramaŭ u handlovych centrach na 114 dzion pryviało da straty dachodaŭ haliny ŭ pamiery 30 młrd złotych. A fitnes-centry paśla 193 dzion prastoju apynulisia na miažy bankructva, adznačajecca ŭ daśledavańni Sajuza pradprymalnikaŭ i pracadaŭcaŭ. Pa vynikach 2020 tam začynilisia abo prypynili dziejnaść 8,26% firm, vynikaje z dadzienych Centralnaha ekanamičnaha infarmacyjnaha centru. Što praŭda, varta adznačyć, dla niekatorych kampanijaŭ vykliki apynulisia novymi mahčymaściami dla raźvićcia — jany pačali bolš aktyŭna vykarystoŭvać ličbavyja technałohii, pierachodzić na addalenuju pracu.
***
Hety artykuł źjaŭlajecca dypłomnaj hrupavoj pracaj udzielnikaŭ prajekta «Łabaratoryja ekanamičnaj žurnalistyki», jakuju arhanizavaŭ BEROC (Kijeŭ) u krasaviku-vieraśni 2021 hoda.
