Jak skłalisia losy deputataŭ BNF, što abviaścili niezaležnaść
U 1990 hodzie biełarusy ŭpieršyniu vybrali sapraŭdny parłamient — Viarchoŭny Saviet 12 sklikańnia. Tudy trapili 28 deputataŭ, jakija abjadnalisia ŭ apazicyju Biełaruskaha narodnaha frontu. Jak skłaŭsia los hetych ludziej, jakija abviaścili niezaležnaść krainy?
Pamierli
Z času vybaraŭ prajšło ŭžo bolš za tryccać hadoŭ, parłamient taho sklikańnia skončyŭ pracu čverć stahodździa tamu. Nie dziŭna, što nie ŭsie deputaty BNF z nami. Pamierła ŭžo amal tracina: dzieviać čałaviek.
Pieršym u inšy śviet u 1999-m adyšoŭ Ihar Pyrch. Jamu było ŭsiaho 50. «Nakolki ja pamiataju, rak», — ścisła kamientuje Siarhiej Navumčyk. Pałkoŭnik milicyi z Homiela, Pyrch uznačaliŭ kamisiju pa HKČP i sprabavaŭ pryciahnuć da adkaznaści čynoŭnikaŭ, jakija padtrymali putčystaŭ. Biezvynikova. Jak kaža Siarhiej Navumčyk, Pyrch chacieŭ udzielničać u znakamitaj haładoŭcy 1995-ha (kab nie dapuścić refierendum pa źmienie simvoliki i statusu dziaržaŭnaj movy), ale musiŭ kłaścisia ŭ špital, i Paźniak paraiŭ jamu nie ryzykavać zdaroŭjem.
Ihar Hiermiančuk, fota Radyjo Svaboda
U 2002-m adyšoŭ talenavity žurnalist Ihar Hiermiančuk. Jamu było ŭsiaho 41 hod. U kolišniaha hałoŭnaha redaktara haziety «Svaboda» i zasnavalnika časopisa «Kurjer» była ankałohija.
U 2011-m pamierła Halina Siamdzianava. Mienavita jana paśla žnivieńskaha putča razam z kalehami sahnała z trybuny tahačasnaha kiraŭnika BSSR Anatola Małafiejeva, što zabiaśpiečyła psichałahičny pierałom u zale parłamienta — i ŭ vyniku paspryjała abviaščeńniu niezaležnaści.
Halina Siamdzianava, fota Radyjo Svaboda
Paśla sychodu z parłamienta Siamdzianava zastałasia ŭ palitycy. Paśla raskołu BNF jana vybrała partyju, jakuju ŭznačalvaŭ Vincuk Viačorka, źjaŭlałasia adnoj ź jaje kiraŭnic.
U 2014-m ad raku kryvi pamior Hienadź Hrušavy, viadomy jak stvaralnik fonda «Dzieci Čarnobyla». Cikava, što jon byŭ adzinym deputatam BNF, jaki byŭ abrany ŭ nastupny Viarchoŭny Saviet 13 sklikańnia (choć išoŭ ad inšaj partyi). Ale jaho pieramoha supała z refierendumam 1996-ha, paśla jakoha stary parłamient spyniŭ svajo isnavańnie.
Hienadź Hrušavy, fota Radyjo Svaboda
U nastupnyja hady Hrušavomu daviałosia peŭny čas žyć u Hiermanii, chavajučysia ad pieraśledu.
U tym ža hodzie syšoŭ u inšy śviet i Barys Hiuntar. Paśla skančeńnia deputackich paŭnamoctvaŭ jon peŭny čas pracavaŭ u pravaabarončym centry «Viasna».
U 2019-m ad ankałohii pamior Aleś Šut. Jašče da deputactva jon źjaŭlaŭsia namieśnikam hałoŭnaha doktara Łahojskaj balnicy, ale pracavaŭ praktykujučym chirurham.
Aleś Šut
«Chirurham jon pracavaŭ da deputactva, padčas jaho i paśla — i časam da jaho pa dapamohu prychodzili piensijaniery, jakija kaliści ckavali jaho za palityčnyja pohlady. Aleś lačyŭ i ich», — pisaŭ Siarhiej Navumčyk
U 2020-m syšoŭ u inšy śviet Uładzimir Zabłocki, kiraŭnik cieniavoha kabinieta ministraŭ Apazicyi BNF, paźniej pradprymalnik i adzin z hałoŭnych ekśpiertaŭ u halinie enierhietyčnaj biaśpieki Biełarusi.
U tym ža hodzie pamior taksama Uładzimir Stankievič, jaki źjaŭlaŭsia ŭ parłamiencie namieśnikam staršyni kamisii pa zakanadaŭstvie.
U lutym 2021-ha praz karanavirus pamior Lavon Dziejka, jaki zastaŭsia ŭ palitycy i paśla sychodu z parłamienta.
Lavon Dziejka, fota Radyjo Svaboda
U adnym ź intervju jon pryznavaŭsia, što najbolš lubić redahavać sajt Sacyjał-demakratyčnaj partyi (Hramada), adnym sa stvaralnikam jakoj jon źjaŭlaŭsia.
Emihranty
Piaciora byłych deputataŭ ad BNF zaraz znachodziacca ŭ emihracyi.
Pieršymi Radzimu daviałosia pakinuć lidaru arhanizacyi Zianonu Paźniaku i jaho paplečniku Siarhieju Navumčyku. U 1996-m stała viadoma, što ich žyćciu pahražaje niebiaśpieka. Nieŭzabavie jany atrymali palityčny prytułak u ZŠA.
Zianon Paźniak, fota Radyjo Svaboda
Nastupnyja try hady Zianon Paźniak kiravaŭ arhanizacyjaj dystancyjna. U 1999-m u joj adbyŭsia raskoł. Zianon uznačaliŭ Kansiervatyŭna-Chryścijanskuju partyju BNF, jakoj kiruje dahetul. Pieryjadyčna Paźniak vykazvajecca pa aktualnych palityčnych pytańniach, krytykujučy jak staruju, tak i novuju apazicyju.
Siarhiej Navumčyk. Fota Siarhieja Hudzilina
Siarhiej Navumčyk staŭ supracoŭnikam «Radyjo Svaboda». Adnačasova jon źjaŭlajecca svojeasablivym letapiscam Frontu, aŭtaram niekalki knih — ad «Dzievianosta pieršaha» da «Dzievianosta piataha», a taksama socien publikacyj.
Siarhiej Słabčanka staŭ adnym ź niešmatlikich pradstaŭnikoŭ apazicyi, jaki zaniaŭ dziaržaŭnuju pasadu: uznačaliŭ Dziaržznak Biełarusi i pracavaŭ nad stvareńniem pieršych hrošaj niezaležnaj krainy. Paźniej Słabčanka źjechaŭ u Kanadu.
Siarhiej Słabčanka
«Toje, što ja rablu ciapier u Kanadzie, padobna da taho, što ja rabiŭ u Biełarusi. Ja vice-prezident pa vypracoŭcy palityki partyi. U nas tut u pravincyi ŭžo 36 hadoŭ va ŭładzie adna kansiervatyŭnaja partyja. My ciapier stvaryli novuju, i ja spadziajusia, što jašče paru hadoŭ, i jana taksama pryjdzie da ŭłady. Troški demakratyi chočacca dadać i hetaj krainie», — raskazvaŭ Słabčanka dziesiać hadoŭ tamu. Zaraz jon pa-raniejšamu žyvie ŭ hetaj krainie.
Siarhiej Słabčanka
Juraś Bieleńki — jak, darečy, i niekatoryja inšyja jaho kalehi — sprabavaŭ znoŭ stać deputatam parłamienta. Pavodle jaho słoŭ, dla pieramohi jamu nie chapiła ŭsiaho 30 hałasoŭ (choć kolkaść vybarščykaŭ na ŭčastku składała 31 tysiaču). U dzievianostyja i nulavyja Bieleńki, ekanamist pa adukacyi, pracavaŭ na roznych pradpryjemstvach, časta ŭ jakaści namieśnika dyrektara). Z 1999-ha, u adsutnaść Zianona Paźniaka, adnačasova vykonvaŭ abaviazki kiraŭnika KCHP-BNF. Zapomniŭsia frazaj «Kali ty razmaŭlaješ pa-rusku — ty ŭ armii akupanta i stralaješ u svoj narod».
Juraś Bieleńki na pierapachavańni Kalinoŭskaha ŭ Vilni ŭ listapadzie 2019 hoda. Fota Nadziei Bužan
Letaś palityk źjechaŭ u ZŠA, u paŭnočny štat Miniesota. Pieršapačatkova jon jechaŭ tudy ŭ hości da rodnych (u Štatach žyvuć jaho siastra i dačka), ale ŭ suviazi z karanavirusam i vybarami vyrašyŭ pakul nie viartacca.
Volha Hałubovič adyšła ad apazicyi prykładna ŭ 1993-m, kali jaje nakiravali na vučobu ŭ Dypłamatyčnuju akademiju. «Šuškievič bačyŭ u joj pasła. My pastavilisia da hetaha z razumieńniem, — kaža Siarhiej Navumčyk. — Potym jana ŭžo pry Łukašenku pajechała na niejkuju treciarazradnuju pasadu ŭ ambasadu ŭ Vialikabrytanii. Kali my z Paźniakom byli ŭ Łondanie ŭ 1996-m, jana tam pracavała, ale žadańnia sustrecca z nami nie vykazała, da čaho my taksama pastavilisia z razumieńniem». Pa słovach Navumčyka, potym Hałubovič vyjšła zamuž za valijca i žyvie va Uelsie.
Zastalisia ŭ biełaruskaj palitycy i pa-za joj
Udałuju karjeru zrabiŭ Uładzimir Novik. Jon rana adyšoŭ ad apazicyi, doŭhi čas źjaŭlaŭsia namieśnikam staršyni Biełarusbanka. Na aficyjnym sajcie hetaj arhanizacyi jon apošni raz zhadvaŭsia ŭ hetym statusie ŭ 2014-m.
Aleh Trusaŭ byŭ namieśnikam staršyni Apazicyi BNF (razam z Uładzimiram Zabłockim). Ale na pieršych prezidenckich vybarach jaho Biełaruskaja sacyjał-demakratyčnaj partyja (Hramada) padtrymała nie Zianona Paźniaka, a Stanisłava Šuškieviča. Paśla sychodu z parłamienta Trusaŭ dva hady źjaŭlaŭsia dekanam fakulteta biblijatečna-infarmacyjnych sistem Univiersiteta kultury. A ŭ 1999-m na doŭhi čas uznačaliŭ Tavarystva biełaruskaj movy.
Aleh Trusaŭ, fota Nadziei Bužan
U asiarodździ biełaruskich apazicyjanieraŭ jon maje reputacyju palityka-aptymista, jaki byŭ hatovy da supracoŭnictva z uładaj pa pytańniach kultury. U apošnija hady pieradaŭ kiravańnie TBM Alenie Anisim i ŭ jakaści rektara zasiarodziŭsia na stvareńni Nacyjanalnaha univiersiteta imia Niła Hileviča.
Paśla sychodu z parłamienta Valancin Hołubieŭ zastaŭsia ŭ Instytucie historyi Akademii navuk Biełarusi. U 2011-m abaraniŭ doktarskuju dysiertacyju (daśledavańnie pryśviečana sielskaj abščynie ŭ 16-18 stahodździach). Stažyravaŭsia ŭ Ženieŭskim, Biełastockim, Varšaŭskim, Urocłaŭskim, Jahiełonskim, Poznańskim, Vilenskim piedahahičnym univiersitetach.
Valancin Hołubieŭ, fota Radyjo Svaboda
U 2016-m jon napisaŭ u suaŭtarstvie knihu «Historyja Biełarusi ad pačatku XIX da 1945 hoda». Praz hod jaho suaŭtar Iryna Kiturka stała rektaram Hrodzienskaha ŭniviersiteta imia Janki Kupały. U 2018-m Hołubieŭ vystupiŭ na śviatkavańni 100-hodździa BNR, jakoje prajšło kala Opiernaha teatra. Jaho pramova akazałasia adnoj z samych jarkich.
Palihłot Lavon Barščeŭski doŭhi čas zastavaŭsia ŭ palitycy. Peŭny čas vykonvaŭ abaviazki kiraŭnika jašče adzinaha BNF. Paśla raskołu kiravaŭ partyjaj BNF (pierad kadencyjaj Alaksieja Janukieviča), ale paśla razam z adnadumcami vyjšaŭ z partyi.
Lavon Barščeŭski, fota Nadziei Bužan
Barščeŭski viadomy jak namieśnik dyrektara lehiendarnaha Kołasaŭskaha liceja, a taksama jak pierakładčyk, aŭtar šmatlikich prahram dy raspracovak. Rehularna źjaŭlajucca jaho pierakłady ź inšych moŭ. Tak, letaś dziakujučy Barščeŭskamu pa-biełarusku zahučaŭ Kafka.
Architektar Lavoncij Zdanievič adyšoŭ ad palityki i pracavaŭ pa śpiecyjalnaści.
Lavoncij Zdanievič, fota Radyjo Svaboda
«Ja šmat pabudavaŭ pryvatnych abjektaŭ, jakija prymusili biełarusaŭ asensavać estetyku i fiłasofiju pryvatnaha domu. A ź vialikich abjektaŭ ja zrabiŭ rekanstrukcyju kompleksu budynkaŭ Biełaruskaj čyhunki. Budynak ukrainskaj ambasady — taksama moj abjekt. Zaraz prajektuju pasiołak Soniečny. Heta ceły žyły rajon z novaj fiłasofijaj. Jon pabudavany jak sistema taŭnchausaŭ — heta zbłakavanyja nievialikija damy», — raskazvaŭ Zdanievič u 2011-m «Radyjo Svaboda». Zaraz Lavoncij maje svaju architekturnuju majsterniu. Jaho dačka — taksama architektar.
Piatro Sadoŭski, fota Nadziei Bužan
Movaznaŭca Piatro Sadoŭski — pasoł u Hiermanii (1992-1994). Jon praciahnuŭ spravu Siarhieja Navumčyka — napisaŭ miemuary «Moj šybalet». Doŭhi čas uvachodziŭ u Sojm BNF. Dva hady tamu Sadoŭski ŭdzielničaŭ u akcyjach suprać intehracyi z Rasijaj. Na ich jon vykanaŭ patryjatyčnuju pieśniu na słovy Janki Kupały «A ŭ bary-bary try darožańki». Jaje ž Sadoŭski vykonvaŭ 25 žniŭnia 1991-ha na płoščy Niezaležnaści, kali adnaŭlałasia biełaruskaja niezaležnaść. Adnak sudździa nie acaniŭ paraleli i pakaraŭ Sadoŭskaha štrafam.
U 2001-m Siarhiej Antončyk sprabavaŭ vyłučacca ŭ prezidenty, ale ŭrešcie źniaŭ kandydaturu na karyść Michaiła Maryniča. Imknuŭsia stvaryć niezaležnyja prafsajuzy, nieadnarazova zatrymlivaŭsia, jamu prysudžali štrafy dy sutki.
Siarhiej Antončyk
Apošniaje pa časie zatrymańnie adbyłosia sioleta. Milicyjaniery ŭbačyli na troch kamianiach, što lažać la lecišča Antončyka, namalavanyja «Pahoniu», bieł-čyrvona-bieły ściah i ściah ES. Sud aštrafavaŭ byłoha palityka na 30 bazavych vieličyniaŭ za «niesankcyjanavanaje pikietavańnie». Na toj momant heta było 900 rubloŭ. Piensija Antončyka składała 420 rubloŭ.
Siarhiej Papkoŭ, fota Uładzia Hrydzina
Siarhiej Papkoŭ zastaŭsia viernym Zianonu Paźniaku. Jon pierajšoŭ u Kansiervatyŭna-Chryścijanskuju partyju BNF, užo doŭhija hady źjaŭlajecca namieśnikam staršyni. Taksama ŭ KCHP-BNF znachodzicca i Mikałaj Kryžanoŭski.
Mikałaj Kryžanoŭski, fota Siarhieja Čyryka
84-hadovy palityk paznačany na sajcie arhanizacyi jak kiraŭnik sacyjalna-ekanamičnaj kamisii Sojmu. Dziesiać hadoŭ tamu jon pracavaŭ u adnym z analityčnych centraŭ Akademii navuk. Zrešty, starejšy deputat Apazicyi nie jon, a 86-hadovy Pavieł Choład, jaki znachodzicca na piensii.
Mikoła Markievič doŭhija hady zajmaŭsia žurnalistykaj, kiravaŭ hrodzienskaj hazietaj «Pahonia». U 2002 atrymaŭ dva z pałovaj hady chimii za «paklop u adnosinach prezidenta».
Mikoła Markievič (sprava). Fota Nadziei Bužan
Da svajho daterminovaha vyzvaleńnia pracavaŭ vachcioram na lesapiłcy ŭ Asipovičach. Paśla kiravaŭ hazietaj «Dzień», jakaja taksama była zakryta, i adnaŭlaŭ «Radyjo Racyja». Apošnim časam zajmaŭsia pasažyrskimi pieravozkami pamiž Hrodna i Biełastokam.
Paśla sychodu z parłamienta Mikałaj Aksamit pracavaŭ jurystam. U 2004-m byŭ davieranaj asobaj Mikałaja Aŭtuchoviča na vybarach u Pałatu Pradstaŭnikoŭ i paśla ahučvańnia aficyjnych vynikaŭ dva tydni trymaŭ haładoŭku.
Mikałaj Aksamit
Paźniej peŭny čas znachodziŭsia za miažoj. Zaraz žyvie ŭ Vaŭkavysku, razam z žonkaj zajmajecca žyvapisam i navat vystaŭlajecca ŭ muziejach.
Jašče try čałavieki rana adyšli ad palityki, zaraz jany nie nadta publičnyja asoby. Adzin ź ich — Viktar Ałampijeŭ, jaki ŭznačalvaŭ u Viarchoŭnym Saviecie frakcyju Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj Hramady, dy padtrymlivaŭ BNF. U 2000-2001 hadach braŭ udzieł u dziejnaści Kansultacyjnaj rady apazicyjnych palityčnych partyjaŭ. Paśla adyšoŭ ad aktyŭnaj hramadskaj dziejnaści. Taksama nie nadta aktyŭny i jaho kaleha pa Hramadzie Vital Małaška.
Viktar Kakoŭka adyšoŭ ad aktyŭnaj dziejnaści jašče padčas pracy ŭ parłamiencie: padčas adnaho z pasiadžeńniaŭ ź im zdaryŭsia sardečny prystup.
Choć svaju kadencyju Kakoŭka dabyŭ da kanca. Zaraz 72-hadovy były deputat žyvie ŭ Navapołacku.
Los deputataŭ BNF skłaŭsia niaprosta.
«Paśla zaviaršeńnia paŭnamoctvaŭ ich nie brali na pracu, niekatoryja navat pracavali na budoŭli zvyčajnymi rabočymi, — chacia zakon harantavaŭ im uładkavańnie, jak minimum raŭnaznačnaje pracoŭnamu miescu da abrańnia deputataŭ, — kaža Siarhiej Navumčyk. — Ale hałoŭnaje, što akazałasia nie pry spravie katehoryja — unikalnaja ŭ svaim rodzie — dziaržaŭnych dziejačaŭ nacyjanalnaha nakirunku, jakija mieli vopyt nacyjanalnaj zakanatvorčaj dziejnaści. Taki vopyt nie nabirajecca za try miesiacy.
Zrešty, svaju histaryčnuju misiju jany vykanali: dziakujučy deputatam BNF Biełaruś u žniŭni-vieraśni 1991 hoda viarnuła ściah i hierb. A taksama, što samaje hałoŭnaje — niezaležnaść krainy».
