Uratavać siaržanta Kołasa
1979—1989 hady. Ad Biełarusi da Afhanistana — 3 800 kiłamietraŭ. U biełaruskija chaty i kvatery rehularna pryvoziać acynkavanyja skryni, choć ŚMI pra achviary maŭčać… Vajenny historyk Vital Čyrvinski raskazvaje małaviadomy epizod toj vajny: jak saviecki raźviedčyk biełarus Uładzimir Harkavy vyciahnuŭ z pałonu ŭ afhanskich madžachiedaŭ siaržanta-biełarusa Ihara Kołasa. Tolki praciah hetaj historyi byŭ zusim nie jak u halivudskim filmie.
Said Akbar (źleva), Ihar Kołas (paśla pałonu), Sufi Ajaf (vierchavod fiktyŭnaha farmiravańnia, jakoje insceniravała napad na kišłak).
Šturm pałaca Amina
Viečaram 27 śniežnia 1979 hoda na paŭdniovazachodniaj uskrainie Kabuła, stalicy Afhanistana, adbyłasia śpiecapieracyja «Štorm333». Śpiecnazaŭcy KHB pry padtrymcy musulmanskaha bataljona HRU, apranutyja ŭ afhanskuju formu biez apaznavalnych znakaŭ, ale ź biełymi paviazkami na rukach, zachapili pałac «Tadžbiek», rezidencyju kiraŭnika krainy Chafizuły Amina za 43 chviliny.
Padryŭ centralnaha raźmierkavalnaha vuzła padziemnych kamunikacyj pakinuŭ Kabuł biez telefonnaj suviazi (mašyna na vačach afhanskaha patrula «złamałasia» nad lukam kałodzieža, kudy apuścili zaplečnik z vybuchoŭkaj).
Zienitny škvał «šyłak» i hranatnyja čerhi aŭtamatyčnych hranatamiotaŭ błakavali ŭ kazarmach ahałomšanych afhanskich sałdat i aficeraŭ padraździaleńniaŭ achovy.
Biaźlitasny ahoń bujnakalibiernych kulamiotaŭ bronietransparcioraŭ i harmat bajavych mašyn piachoty, jakija imkliva nabližalisia da pałaca, rasstrelvajučy vokny i arki hałoŭnaha budynka, nie dazvoliŭ najbližejšamu atačeńniu afhanskaha pravadyra arhanizavać uzbrojenuju abaronu.
Kiraŭnik Afhanistana da apošniaha nie vieryŭ u vierałomstva «savieckaha brata». Jaho prabitaje kulami cieła zastałosia lažać kala barnaj stojki. Taksama zahinuła značnaja častka ludziej (da 200 čałaviek), jakija znachodzilisia ŭ pałacy (achoŭniki, absłuha, rodzičy Amina, jaho 11-hadovy syn i niekalki vypadkovych asobaŭ). Straty savieckich vajskoŭcaŭ — 12 čałaviek zabitymi, 50 — paranienymi.
Ranicaj 28 śniežnia Afhanistan pračnuŭsia z novym uradam. Z Maskvy praz Taškient byŭ pryviezieny «novaabrany» pravadyr krainy Babrak Karmal. Pasoł u Čechasłavakii, jon byŭ byłym supiernikam Amina ŭ baraćbie za ŭładu i savieckim ahientam ź vialikim stažam. A Saviecki Sajuz na najbližejšaje dziesiacihodździe atrymaŭ taŭro ahresara i trapiŭ pad šmatlikija sankcyi z boku ZŠA i inšych kapitalistyčnych dziaržaŭ.
Z hetaha času vajna pryjšła ŭ kvatery i chaty dziasiatkaŭ tysiač biełaruskich siemjaŭ.
Saviecki vajskovy kanvoj u Aŭhanistanie. Fota: pinterest.com
«Šcirlic» ź vioski Łyski
Adnym z udzielnikaŭ apieracyi pa likvidacyi Amina byŭ biełarus Uładzimir Harkavy — saviecki raźviedčyk śpiecyjalnaha pryznačeńnia, «siamnaccać imhnieńniaŭ viasny» jakoha raściahnulisia na doŭhija čatyry z pałovaj hady, častku ź jakich jamu daviadziecca pravieści to ŭ skury afhanskaha madžachieda, to pad maskaj ich niamieckaha vajennaha daradcy.
Major Harkavy. Apošni hod u Afhanistanie. Fota z knihi Uładzimira Harkavaha «Žyćcio i los raźviedčyka».
Jaho małaja radzima — vioska Łyski Słonimskaha rajona. Maci była palavodam, a baćka bryhadziram u kałhasie, a paśla pažarnikam. U PTV Vałodzia vyvučyŭsia na elektryka. Paśla pajšoŭ u armiju. Vučebka ŭ Piačach Barysaŭskaha rajona. Tankavaja dyvizija ŭ Połacku. Navodčyk tanka. Siaržant. Vyrašyŭ stać vajennym žurnalistam. Pastupiŭ u Lvoŭskaje vajennapalityčnaje vučylišča, ale zamiest fakulteta žurnalistyki jamu prapanavali fakultet kłubnych rabotnikaŭ. Kinuŭ i viarnuŭsia dadomu. Pracavaŭ u Minsku elektratechnikam 4-ha razradu na zavodzie chaładzilnikaŭ. Pajšoŭ na fizikamatematyčny fakultet BDU, ale paśla pieršaha siemiestra zabraŭ dakumienty. Šukaŭ siabie ŭ prafiesii. Paśpiachova zdaŭ ekzamieny ŭ Minski dziaržaŭny piedahahičny instytut zamiežnych moŭ na fakultet niamieckaj movy, jaki skončyŭ u 1975 hodzie. Amal hod adpracavaŭ u zamiežnym adździele Prezidyuma Akademii navuk BSSR. Tym časam skončyŭ vyšejšyja kursy KHB u Minsku, śpiecfakultet Čyrvanaściažnaha instytuta imia Dziaržynskaha ŭ Maskvie, Kursy ŭdaskanaleńnia aficerskaha składu (škoły dyviersijnaj raźviedki) u Bałašysie pad Maskvoj. Z dobraj niamieckaj movaj jaho pasyłajuć u Afhanistan.
Jaho zadačami byli nielehalnaja raźviedka, kontrraźviedka, uniasieńnie roznahałośsiaŭ u ruch paŭstancaŭmadžachiedaŭ, razłažeńnie jaho znutry, pieraciahvańnie na bok novaha afhanskaha ŭrada najmienš radykalnych farmiravańniaŭ, a hałoŭnaje — vyratavańnie savieckich vajskoŭcaŭ z pałonu.
Zachopleny padčas samavołki
Uradženiec vioski Rudnia Dziaržynskaha rajona Minskaj vobłaści (heta kala Nieharełaha) siaržant Ihar Kołas byŭ schopleny madžachiedami padčas samavołki (pajšoŭ u susiedni dukan (drobnuju łaŭku) pa pakupki). Pałon zaciahnuŭsia na dva hady. I Iharu jašče pašancavała, bo biełaruski chłopiec trapiŭ da paŭstancaŭ, jakija nie naležali da radykalnych baraćbitoŭ za vieru, tamu jaho nie zakatavali.
Jon vykonvaŭ roznuju haspadarčuju pracu, avałodaŭ miascovaj movaj, navučyŭsia navat na joj pisać i zasłužyŭ adnosny davier u svaich haspadaroŭ, jakija pastupova schilali jaho da źmieny vieravyznańnia i pryniaćcia isłamu.
Šmatchadovuju apieracyju pa vyzvaleńni siaržanta Kołasa raspracoŭvaŭ asabista Uładzimir Harkavy (na toj momant jon dziejničaŭ pad maskaj hramadzianina FRH Volfa).
Spačatku ŭsio išło ŭdała. U adnym z bajoŭ byŭ zachopleny madžachied, jaki akazaŭsia bratam kamandzira taho atrada, dzie ŭtrymlivaŭsia Ihar Kołas. Było vyrašana arhanizavać abmien. Pačalisia pieramovy. Ale zdaryłasia niečakanaje: pałonnaha madžachieda, jakoha trymali ŭ kabulskim vajskovym špitali (jon byŭ paranieny), unačy zastrelili jaho ideałahičnyja vorahi — supracoŭniki afhanskaj raźviedki CHAD (słužba dziaržaŭnaj biaśpieki Afhanistana, jakaja zajmałasia pytańniami raźviedki, kontrraźviedki i arhanizacyi śpiecyjalnych mierapryjemstvaŭ - red.), jakija taksama prachodzili tam lačeńnie. Pakul išło raźbiralnictva, zabitaha paśpieli pachavać.
Uładzimir Harkavy praz svaich ahientaŭ praciahnuŭ pieramovy. Była dasiahnuta damoŭlenaść, što radnia zabitaha madžachieda zmoža atrymać jaho cieła. Dla praviadzieńnia ekshumacyi pryjšłosia prasić dazvoł kiraŭnika Afhanistana Babraka Karmala. Trup, jaki vykapali z mahiły, byŭ adviezieny ŭ budynak CHAD. Zastavałasia vyrašyć detali ź pieradačaj, ale znoŭ zdaryłasia niespadziavanka. Niechta z supracoŭnikaŭ CHAD vyrašyŭ paździekavacca z trupa voraha i adrezaŭ tamu palcy na nahach. U takim vyhladzie pareštki pieradavać było nielha. Dapamahli savieckija chirurhi, jakija pryšyli cudam znojdzienyja častki cieła na miesca.
Volf (u centry, bačnaja častka tvaru) u atradzie Sufi Ajafa ŭ Pandžšerskaj ciaśninie ź misijaj vyzvaleńnia pałonnych sałdataŭ. 1980 hod. Fota z knihi Uładzimira Harkavaha «Žyćcio i los raźviedčyka».
«Hieru Volfu» (Uładzimiru Harkavamu) udałosia asabista ŭvajści ŭ davier da rodzičaŭ zastrelenaha madžachieda, cieła jakoha narešcie było pieradadziena dla pachavańnia ŭ rodavym kišłaku. I ciapier paŭstała pytańnie ab umovach vyzvaleńnia savieckaha sałdata. Vierchavod atrada (brat taho samaha zabitaha madžachieda), załahodžany bujnoj sumaj hrošaj, daŭ zhodu dapamahčy zładzić ucioki pałonnamu biełarusu, ale z umovaj: usio pavinna być zroblena tak, byccam šuravi (tak afhancy zvali savieckich vajskoŭcaŭ) uciok sam.
Praz Saida Akbara (adnaho z kiraŭnikoŭ Upraŭleńnia kontrraźviedki adździeła CHAD) vyjšli na mułu Hulama Faruka — starejšynu miascovych kišłakoŭ, jakomu padnačalvalisia ŭsie miascovyja atrady samaachovy. Vyjechali na miesca. Pieramovy išli ŭ vyhladzie siabroŭskaj biasiedy na razasłanym piersidskim dyvanie za pijałaj harbaty, smakavańniem śviežapryhatavanaj baraniny, žavańniem nasvaju (lohkaha narkotyku). Uładzimir Harkavy, ekipiravany pad zvyčajnaha afhanca, bolš maŭčaŭ, hałoŭnym pierahavorščykam byŭ Said Akbar. Paabiacali ŭ abmien na savieckaha sałdata dapamahčy vyzvalić dvuch pałonnych madžachiedaŭ.
Usio prajšło jak pa notach. Fiktyŭnaje partyzanskaje farmiravańnie insceniravała napad na kišłak, jaki stajaŭ pobač z łahieram, dzie ŭ pałonie trymali Kołasa. Pa zahadzie padkuplenaha vierchavoda ŭsie kinulisia na dapamohu susiedziam, a Ihar Kołas, zastaŭšysia biez nahladu, kinuŭsia ŭ advarotny bok, atrymaŭšy niekalki dziažurnych aŭtamatnych čerhaŭ u svoj bok. Užo za miežami łahiera na vuzkaj hornaj ściežcy jon zamior, natknuŭšysia na sivabarodaha afhanca (taho samaha Faruka). Cieła abmiakła. Nu, voś i ŭsio. Toj źviazaŭ jamu ruki niejkaj anučaj i pavioŭ za saboj.
Druhi raz u Kołasa paciamnieła ŭ vačach, kali hety stary pryvioŭ u miesca, dzie jaho sustreli dva baradatyja tubylcy (biełyja chustki abmatanyja na hałavie i vakoł šyi, biasformiennyja chałaty, pad jakimi vializnyja šaravary i bosyja nohi ŭ sandalach). Tolki tut jon pačuŭ «ty siarod svaich» i hłytnuŭ śpirtu ź bikłahi, jakuju praciahnuŭ major Harkavy. Chłopiec sieŭ na kamień i zapłakaŭ…
Paśla ŭvažlivaj pravierki kontrraźviedkaj i prakuraturaj Ihar Kołas viarnuŭsia na radzimu. Žyŭ u Nieharełym (ciapier ahraharadok Dziaržynskaha rajona Minskaj vobłaści), ažaniŭsia, raściŭ dačku i syna. Na jubilejnyja sustrečy, dzie źbiralisia byłyja afhancy, jon nie chadziŭ, pierad školnikami nie vystupaŭ. Ordenaŭ i miedaloŭ nie mieŭ. Hałoŭnaj uznaharodaj dla jaho stała svaboda i toje, što «daravali» parušeńnie statuta — samavołku i zbroju, zhublenuju padčas zachopu ŭ pałon. Pracavaŭ. Chvareŭ na suchoty. Mocna piŭ. Apošnija hady pierajechaŭ u susiedni pasiołak Kołasava Staŭbcoŭskaha rajona, dzie i pamior…
U znakamitaj amierykanskaj kinastužcy Styviena Śpiłbierha «Uratavać šarahoŭca Rajana» hałoŭny hieroj u finale šaptaŭ na mahile svajho vyratavalnika kapitana Milera, što jon pastaraŭsia z usich siłaŭ pražyć hodnaje žyćcio i apraŭdać tyja achviary, jakija byli ździejśnienyja dziela jaho — prostaha sałdata amierykanskaj armii. U žyćci Ihara Kołasa finał atrymaŭsia bolš prazaičny…
Šuravi — tak afhancy nazyvali savieckich vajskoŭcaŭ. Fota maxim-nm.livejournal.com
A vyratavalnik Kołasa Uładzimir Harkavy paśla Afhanistana dasłužyŭsia da pałkoŭnika KDB i ŭ 1994 hodzie, užo ŭ niezaležnaj Biełarusi, byŭ zvolnieny ŭ zapas. Za vykanańnie śpieczadańnia padčas apieracyi «Štorm333» byŭ uznaharodžany ordenam Čyrvonaj Zorki. Za ŭdzieł u vyzvaleńni pałonnych — ordenam «Zorka Afhanistana».
Paśla vychadu na piensiju skončyŭ Biełaruski dziaržaŭny ekanamičny ŭniviersitet. Ciapier pracuje ŭ bankaŭskaj śfiery. Napisaŭ miemuary «Afhanistan: biez hryfu «sakretna»».
