Vadzim Mažejka: U čym miakkaja siła, brat?
Jak karystacca miakkaj siłaj Biełarusi, piša ekśpiert Centra novych idej, kandydat kulturałohii, mahistr kiravańnia, analityk Biełaruskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ (BISS) Vadzim Mažejka.
Biełaruś nazyvajuć časam małoj krainaj. Kali mierkavać pra heta na padstavie terytoryi, to tut vidavočnaja pamyłka, ale ŭ hieapalityčnym sensie hety tezis moža zdavacca padobnym da praŭdy. Biełaruś nie moža akazvać cisk na mižnarodnych partnioraŭ, zmušajučy ich da karysnych nam rašeńniaŭ. Dla hetaha my prosta nie majem mocy: mahutnaj ekanomiki, upłyvovych pryrodnych resursaŭ albo hroznaha vojska.
Ale nie varta zabyvacca pra miakkuju siłu, z dapamohaj jakoj možna dasiahać nie mienšych vynikaŭ. Heta kancept palityčnaha ŭpłyvu, raspracavany ŭ 1990-ja harvardskim prafiesaram palitałohii Džozefam Najem.
Miakkaja siła — heta ŭpłyŭ dziakujučy dobraachvotnamu ŭdziełu i simpatyi, pryciahalnaści idejaŭ, kultury i mastactva.
U biełaruskaj miakkaj siły jość svaje mocnyja baki: pryjaznaje staŭleńnie susiedziaŭ, imidž donara biaśpieki ŭ rehijonie, reputacyja vytvorcy tradycyjna niebłahich tavaraŭ. Jašče lepšy patencyjał hetaj miakkaj siły, jaki zdoleje prajavicca, kali pravilna joju karystacca. Voś piać paradaŭ, jak heta słušna rabić.
1. Prasoŭvać biełaruskija tavary i zmahacca z padrobkami
Užo siońnia brend «Zroblena ŭ Biełarusi» vielmi mocny na postsavieckaj prastory. Zhadajcie jak minimum šmatlikija kramy biełaruskich charčoŭ — ad Ukrainy da Kazachstana.
Navat u biełaruskim paviljonie na VDNCH u Maskvie ja asabista bačyŭ vialikija čerhi za biełaruskimi kiłbasami dy kaśmietykaj.
I nie dziva — jak śviedčać daśledavańni, tolki niamieckaj jakaści ŭ Rasii daviarajuć bolej, čym biełaruskaj.
Ale hety davier lohka zhubić, kali pad brendam našaj krainy i nadalej buduć čaściakom pradavać nizkajakasnyja łakalnyja surahaty. Naprykład, na Čarnihaŭščynie złavili machlaroŭ, jakija štodnia z tony adchodaŭ rabili padrobki pad biełaruskaje małako dy masła. Z takimi vypadkami varta zmahacca, u tym liku pilna adsočvać i lehalnyja miascovyja fejki, jakija sprabujuć vydać siabie za niešta biełaruskaje. Ale mała źviartacca da miascovych siłavikoŭ — treba stvarać umovy dla zručnaj lehalnaj supracy ź biełaruskimi vytvorcami.
2. Nadavać uvahu kulturnickaj misii ambasadaŭ, stvarać hibrydnyja instytuty
Prasoŭvać biełaruskuju pradukcyju za miažoj — dobraja sprava, ale dziejnaść dypłamataŭ nie moža zvodzicca da hetaha. Ambasady nie musiać pieratvaracca ŭ handlovyja pradstaŭnictvy «savieckich zavodaŭ», u jakich kulhaje ŭłasny markietynh. Kulturnaja dypłamatyja musić być važnym sumiesnym napramkam pracy MZS i Minkultury.
Darečy, admysłoŭcy śviedčać, što rost miakkaj siły na 1% pavialičvaje i ekspart na 0,8%.
Tak što varta stvarać sietku admysłovych hibrydnych instytutaŭ — na ŭzor Brytanskaj Rady albo Hiote-Instutyta. Hetkija ŭstanovy majuć finansavuju i arhanizacyjnuju padtrymku svajoj dziaržavy, supracoŭničajuć z kulturnym adździełam ambasady, ale ŭ toj ža čas prymajuć rašeńni dastatkova aŭtanomna.
3. Paśladoŭnyja kroki lepšyja za adzin intensiŭny ryvok
U peŭnym sensie ź miakkaj siłaj — heta jak sa sportam: pracavać treba pastupova, rehularna i zhodna z płanam. A adnarazovaja treniroŭka z prykładańniem vialikich namahańniaŭ, chutčej, pryviadzie da traŭmy.
Biełaruskaj kulturnaj dypłamatyi nie staje stratehii, i ŭ takich umovach asobnyja hučnyja padziei viaduć, chutčej, da nie mienš hučnych skandałaŭ.
Typovy prykład — hastroli ŭ Vilni ŭ 2018-m hodzie biełaruskaha baleta «Vitaŭt». Ideja była byccam dobraja: prademanstravać susiedziam vydatny tvor mastactva na zrazumiełuju im temu. U anonsie navat paznačyli, što śpiektakl adbudziecca «śpiecyjalna da stahodździa niezaležnaści Litvy», što adlustroŭvaje pohlad aficyjnaj Vilni.
Ale šyrejšy kantekst — niehatyŭnyja dvuchbakovyja adnosiny, sapsavanyja AES u Astraŭcy. I na hetym fonie zamiest tryumfu kulturnaj dypłamatyi atrymaŭsia hučny palityčny skandał. Ministarka kultury Litvy nazvała balet «pravakacyjaj» — «z ulikam namahańniaŭ našych uschodnich susiedziaŭ vykarystoŭvać kulturu i mastactva jak instrumienty miakkaj siły».
Kudy lepšy prykład — dośvied prahresiŭnaha ambasadara Kiryła Rudaha ŭ Kitai. Jon pačaŭ kampaniju pa prasoŭvańni karektnaha ijerahlifičnaha napisańnia nazvy našaj krainy.
Žyvie 白罗斯! Bolej nijakaj 白俄罗斯 — «Biełaj Rasii».
U Sijańskim univiersitecie zamiežnych moŭ u 2018-m hodzie adbyŭsia pieršy nabor na adździaleńnie biełaruskaj movy; tam ža adkryty pomnik Janku Kupału. Navat małodšy syn prezidenta Mikałaj Łukašenka vinšavaŭ kitajcaŭ z Novym hodam pa-kitajsku i akampanavaŭ za rajalem kitajskaj śpiavačcy.
Z ulikam pamieraŭ Kitaja heta pakul što kropla ŭ mory, ale razam z tym i dośvied, jaki mohuć pierajmać inšyja ambasady.
4. Vykarystoŭvać patencyjał biełaruskaj dyjaspary
Biełaruskija emihranty — heta nie biezadkaznyja dezierciry, a patencyjnaja krynica karysnych kantaktaŭ za miažoj, sučasnaha dośviedu i navat inviestycyj. Ale dla ŭsiaho hetaha treba stvarać umovy, naładžvać supracu.
Napačatku 2018-ha hoda ad biełaruskaj ułady prahučała prahresiŭnaja ideja: vydavać biełarusam zamiežža «paśviedčańnie suajčyńnika», dakumient, jaki dazvolić strukturavać aktyŭnuju dyjasparu. Na žal, pakul nie bačna realnaj pracy ŭ hetym kirunku.
Ale «kartka biełarusa» — heta, u lubym razie, tolki pačatak, treba stvarać realnyja ekanamičnyja stymuły.
Naprykład, Irłandyja płacić pradstaŭnikam dyjasparaŭ hrašovuju ŭznaharodu za kožnaje pracoŭnaje miesca, stvoranaje dziakujučy pryciahnutym ź ich dapamohaj zamiežnym inviestycyjam. A Indyja pryciahvaje indusaŭ dyjaspary piacihadovaj vizaj i mahčymaściu atrymać ekanamičnyja pravy jak u paŭnavartasnaha hramadzianina.
5. Pašyrać viedy pra Biełaruś za miažoj
Kožny z nas sutykaŭsia sa składanaściami, kali znajomiŭsia z zamiežnikami i sprabavaŭ patłumačyć, dzie znachodzicca Biełaruś i što tam jość akramia Łukašenki. Jak śviedčać daśledavańni, pakul što najbolšuju pazityŭnuju ŭvahu krain-susiedziaŭ Biełaruś pryciahvaje dziakujučy spartyŭnym spabornictvam. Ale ž nie Jeŭrapiejskimi hulniami adzinymi!
Adkul zamiežniki mohuć daviedacca pra Biełaruś? Praz svaje miedyja, jakim jany daviarajuć. Tamu varta arhanizoŭvać pres-tury dla žurnalistaŭ viadučych zachodnich vydańniaŭ (a nie jak ciapier — dla marhinalnych rasijskich ŚMI dy błohieraŭ). Adpaviedna, uražvać haściej treba dostupam da cikavaj infarmacyi i dobrymi ŭmovami pracy, a nie častavańniem čornaj ikroj i butelkaj harełki ŭ padarunak.
Nie abyścisia i biez abmiežavańnia praźmiernaj aktyŭnaści siłavikoŭ.
Niedapuščalnyja takija incydenty, jak uletku ŭ Breście, kali niejkija mužčyny ŭ cyvilnym korpalisia ŭ kampjutary amierykanskaha žurnalista, pakul jon adsutničaŭ u hateli. Toje ž tyčacca zatrymańnia turystaŭ, jakija nie viedali pra sakralnaść pomnika haradavoha ŭ Minsku.
A voś pavieličeńnie terminaŭ biaźvizavaha znachodžańnia ŭ Biełarusi dla hramadzianaŭ 73 krain i pašyreńnie dy abjadnańnie biaźvizavych zonaŭ na zachadzie Biełarusi — vydatny krok, jaki možna tolki vitać.
Bo adna z pryčynaŭ drennaha albo indyfierentnaha staŭleńnia da Biełarusi — mizernaja kolkaść realnych kantaktaŭ ź biełarusami, asabistaha dośviedu padarožžaŭ.
Dla pavieličeńnia transpamiežnych ludskich kantaktaŭ varta praciahvać vizavuju libieralizacyju, aktyŭna prasoŭvać našu krainu jak turystyčny napramak i stvarać cikavyja nahody naviedać Biełaruś.
