«Nichto nie chacieŭ jechać na Baranavičy». Rejkavaja vajna: jakoje heta było piekła dla čyhunačnikaŭ
Raskazvaje krajaznaviec z Vaŭkavyska Mikałaj Bychaŭcaŭ.
U adnu letniuju ranicu 1942 hoda kala adzinaccaci hadzin, u samy razhar niadzielnaj imšy, praz rasčynienyja dźviery vaŭkavyskaha kaścioła parafijanie pačuli hučny vybuch.
Napałochanyja ludzi skiravalisia na vulicu, upeŭnienyja, što na horad nalacieła savieckaja avijacyja. Ale bolš vybuchaŭ nie było, a ŭ biaschmarnym niebie nie było vidać nivodnaha samalota. Zatoje za jakija 300—400 mietraŭ ad kaścioła na čyhunačnych šlachach stajaŭ doŭhi sastaŭ z paravozam, što ŭskidaŭ vielizarnyja kłuby biełaj pary. Cikaŭnaja moładź kinułasia tudy.
Chutka pierad paravozam utvaryŭsia natoŭp ź niamieckich sałdat, jakija ciahnikom jechali na front. Na adchonie čyhunačnaha pałatna lažaŭ apranuty ŭ cyvilnuju vopratku małady čałaviek. Ź jahonaha razarvanaha žyvata vyvalilisia kiški, a sa šmatlikich ran vyciakała na ziamlu kroŭ. Čałaviek pamiraŭ. Pobač z rejkami była niehłybokaja varonka sa śviežaj raskidanaj ziamloj. Usio było zrazumieła biez słoŭ: pry sprobie zakłaści minu pierad ciahnikom zarad vybuchnuŭ u rukach niavopytnaha dyviersanta.
Čamu śmialčak zakładaŭ minu pierad ciahnikom, jaki ruchaŭsia? U toj čas jašče nie byli raspaŭsiudžanyja radyjokiravanyja fuhasy i ŭzryvalnik miny spracoŭvaŭ pad dziejańniem siły ciažaru abo pry vyryvańni zaścierahalnika vybuchoŭnika z dapamohaj doŭhaha šnura.
Zakłaści minu zahadzia było nielha, bo jaje vyjavili b patruli, jakija rehularna prachodzili ŭzdoŭž rejek. Voś i ryzyknuŭ nieviadomy patryjot svaim maładym žyćciom, kinuŭšysia pad ciahnik. Chto heta moh być — saviecki partyzan ci ŭdzielnik Armii Krajovaj, — zastałosia nieviadomym.
Prajšoŭ niekatory čas, i partyzany prystasavalisia da ciažkaściaŭ. U 1943 hodzie miny pad niamieckimi ešałonami stali vybuchać usio čaściej. Pa śviedčańniach Vacłava Naŭrockaha, jaki pracavaŭ tady dziažurnym pa stancyi Vaŭkavysk-horad, amal nie było takoj nočy, kab na adrezku čyhunki ad Vaŭkavyska da Baranavič nie vybuchali pad ciahnikami miny.
Bolš za ŭsio vypadkaŭ prychodziłasia na ŭčastak pamiž Słonimam i Baranavičami. Viadoma, daloka nie ŭsie zakładzienyja partyzanami miny vybuchali pad paravozam ci vahonami i daloka nie ŭsie miny nanosili tuju škodu, na jakuju raźličvali dyviersanty. Adnak rehularnyja vybuchi mocna zapałochali paravoznyja bryhady. Zamoŭlenaja paravoznaja bryhada z nadychodam źmiarkańnia admaŭlałasia pieršaj vyjazdžać na Baranavičy, matyvujučy admovu niaspraŭnaściu:
— O to chalera! Pompa pierastała pracavać! — aburaŭsia mašynist.
Jak tolki inšaja bryhada adpraŭlałasia na načny pierahon, mašynist pieršaj dakładvaŭ, što pompa adramantavanaja i jon hatovy padać paravoz pad nastupny sastaŭ. Bryhada spadziavałasia, što kali partyzanskaja mina zakładziena, to jana spracuje pad pieršym ešałonam, a jany takim čynam uratujucca.
Narešcie niemcy dadumalisia pryčaplać napieradzie paravoza dźvie-try płatformy, hružanyja kamianiami abo piaskom.
Ciažkaja płatforma zajazdžała na zakładzienuju pad rejkami minu, rejki prahinalisia i naciskali na ŭzryvalnik. Mina vybuchała, nie pryčyniajučy škody paravozu. Tady partyzany źmianili taktyku: padryvali minu z dapamohaj šnura, ale rabić heta stała značna ciažej. Pasprabuj nieprykmietna zamaskiravać jašče i šnur daŭžynioju sto mietraŭ, kab achova jaho nie zaŭvažyła! Heta paźniej jany pačnuć vykarystoŭvać vybuchoŭniki zapavolenaha dziejańnia i inšyja chitryja štučki.
«U Vaŭkavysk z Hamburha pryjechaŭ śpiecyjalny kran, jaki padymaŭ z adchonaŭ raskidanyja vybuchami paravozy i vahony.
Baćka kazaŭ, što paravozy lažali ŭ adchonach praz kožnyja piać kiłamietraŭ», — raskazvaje miascovy žychar, baćka jakoha padčas akupacyi pracavaŭ u paravoznym depo.
Dyviersii pa damovie z mašynistami
Čyhunačnaja linija Biełastok — Vaŭkavysk vykarystoŭvałasia intensiŭna, bo zabiaśpiečvała hruzam i žyvoju siłaju Uschodni front — jana ž viała z Uschodniaj Prusii na ŭschod. Z hetaj pryčyny jana znachodziłasia pad pilnaj uvahaj Biełastockaha adździeła polskaj padpolnaj Armii Krajovaj i navat mieła ŭmoŭny šyfr «Šlach №8». Kožny sastaŭ braŭsia na ŭlik i rehistravaŭsia AK. Źviestki ab ruchu ešałonaŭ pieradavalisia pa radyjo ŭ Łondan, dzie brytanskaja raźviedka, analizujučy ruch ciahnikoŭ pa ŭsich kirunkach i charaktar hruzaŭ, rabiła dakładnyja prahnozy ab chutkim nastupie na tym ci inšym učastku Uschodniaha frontu.
Partyzany za pracaj.
Byli vypadki, kali partyzany pa damoŭlenaści z čyhunačnikami puskali łob u łob dva ciahniki.
Taki vypadak adbyŭsia ŭ listapadzie 1943 hoda na stancyi Andrejevičy za 8 kiłamietraŭ na zachad ad Vaŭkavyska na Biełastockim kirunku. Hrupa padpolščykaŭ-akaŭcaŭ pad kiraŭnictvam kaprała Alhierda Zažyckaha, u zmovie ź miascovymi čyhunačnikami, puściła na adzin i toj ža šlach dva sustrečnyja ciahniki — tavarny ź sienam i końmi, jaki kiravaŭsia na front, i pasažyrski, jaki ruchaŭsia ŭ Hiermaniju. Ciahnik vioz z frontu ŭ adpačynak niekalki socień sałdat i aficeraŭ. U vyniku 35 vahonaŭ z końmi i sienam zhareli daščentu. Pasažyrski ciahnik paciarpieŭ častkova. Kolki zahinuła adpusknikoŭ — nieviadoma. Nieŭzabavie zaviazałasia pierastrełka ź niamieckaj achovaj — kaprał Zažycki atrymaŭ ciažkaje ranieńnie, a dvoje čyhunačnikaŭ zahinuła.
Saviecki ahitacyjny płakat «Krušeńnie». Aŭtar Uładzimir Prahier.
Ešałony, jakimi kiravaŭ mašynist Raman Składanoŭski, padryvali siem razoŭ.
Pieršy raz paranieny mašynist niekalki hadzin pralažaŭ u ciahniku, pierš čym jaho vyciahnuli. Miesiac jon pralažaŭ u špitali, paśla čaho niemcy viarnuli jaho na pracu. Praz try miesiacy, u lipieni 1943-ha, na tym ža ŭčastku čyhunki kala Śvisłačy jaho paravoz znoŭ naskočyŭ na partyzanskuju minu.
Z časam z mašynistam Składanoŭskim naładzili suviaź savieckija partyzany, jakija padryvali miny ŭžo nie pad jaho paravozam, a pad vahonami.
