Suchmiani: radzima hałoŭnakamandujučaha
Nievialičkaja vioska pad Horadniaj dała śvietu troch udzielnikaŭ Kastryčnickaha pieravarotu i hałoŭnakamandujučaha zbrojnych siłaŭ BNR padčas Słuckaha paŭstańnia Andreja Jakubieckaha.
Andrej Jakubiecki i Kuźma Ciareščanka,
vosień 1920
Kali ŭziraješsia ŭ čorna-biełyja abliččy ź ilustravanaha dadatka da zbornika «Słucki Zbrojny Čyn», ciažka abminuć suvory pohlad čałavieka ŭ vajskovym šyniali biez znakaŭ adroźnieńnia dy ŭ śvietłaj papasie. Tvar skułasty, napiaty, zuby ścisnutyja. Heta vosień 1920-ha. Praz paru staronak jašče adno fota taho ž čałavieka — u pinžaku ź miatlikam, lohkaj uśmieškaj na tvary, pobač — žonka Nina. Heta ŭžo 1931 hod, Dźvinsk.
Andrej Jakubiecki z žonkaj Ninaj, 1931 h.
Na hetym, badaj, usio. Inšyja vyjavy Andreja Jakubieckaha, prynamsi ŭ publičnym dostupie, nieviadomyja. Pry tym, što Jakubiecki — staršynia Biełaruskaj Vajskovaj Kamisii, hałoŭnakamandujučy zbrojnych siłaŭ Biełaruskaj Narodnaj Respubliki padčas Słuckaha paŭstańnia, kamandzir Pieršaj Słuckaj bryhady… Asoba ŭzroŭniu Kastusia Jezavitava.
Pachodziŭ Jakubiecki z Suchmianioŭ, što pad Horadniaj. Skazana — zroblena, jedziem…
Na ŭjeździe ŭ viosku stary muravany kryž z aharodžaj 1910 hoda. Kryžy ŭ takoj stylistycy — katalickaja tradycyja, ale rehijon pamiežny, tamu aničoha dziŭnaha tut niama. Praz paru chataŭ spyniajemsia kala płota, za jakim babulka abrablaje bulbu. Pytajemsia, ci zastalisia ŭ vioscy Jakubieckija.
— Nie žyvuć užo, była chata, ale zhareła. Tolki hruški, što pry joj raśli, zastalisia.
Mikałaj Antonavič i Nadzieja Iosifaŭna
Niaŭciešny adkaz tym nie mienš nie spyniaje — treba šukać. Jedziem dalej. Nastupny surazmoŭca vyjaviŭsia haradžaninam, jaki nabyŭ sabie chatu ŭ jakaści dačy. Pytajemsia ŭ jaho pra staražyłaŭ. Vusaty dziadźka skiroŭvaje nas da 82-hadovaj Nadziei Iosifaŭny. Jana — najstarejšaja žycharka Suchmianioŭ. Babulka paśla pytańniaŭ pra Jakubieckich vidavočna hublajecca, na dapamohu joj prychodzić krychu maładziejšy Mikałaj Skołyš.
— Jakubieckaja — dziavočaje proźvišča majoj maci, — raspaviadaje Mikałaj Antonavič. — Ciapier Jakubieckich u vioscy nie zastałosia, a raniej byli, tak.
Spadar Mikałaj cikavicca, chto taki Andrej Jakubiecki (pa vymovie staroha — «A-kubiecki»), paśla čaho raspaviadaje, što vioska viadomaja zusim inšymi «hierojami»: try ŭradžency Suchmianioŭ brali ŭdzieł u Kastryčnickich padziejach 1917-ha…
— U Sajuzie paśla revalucyi jany zajmali vysokija pasady. Vaŭrenik byŭ dyrektaram meblevaj fabryki. A voś Ašurka ŭžo paśla siudy pryjechaŭ i …pasadziŭ staršyniu kałhasa. Try hady dali. I Makarevič, jaki słužyŭ na «Aŭrory», u kancy žyćcia viarnuŭsia i tut dažyvaŭ.
— Dyk u vas vioska revalucyjnaja…
— Heta pieravarot! Jakaja tam revalucyja… — uzdychaje stary. — Balšaviki zabrali ŭładu, i ŭsio…
U Suchmianiach žyło niekalki siemjaŭ z proźviščam Jakubieckija, usie svajaki. Ale ciapier pramych naščadkaŭ ź ich proźviščam nie zastałosia. Pry kancy Mikałaj Antonavič raić pahladzieć chatu, dzie žyŭ niechta ź Jakubieckich, a taksama zajechać na staryja parafijalnyja mohiłki ŭ Kapcioŭku, dzie mohuć być pachavanyja pradstaŭniki rodu.
Chata, u jakoj niekali žyli Jakubieckija, a ciapier — zusim inšyja ludzi
Kapcioŭka zusim pobač. Kali vyjazdžaješ z Suchmianioŭ, z-za šapki lesu bačny kupał kapcioŭskaha kaścioła, jaki staić na ŭzhorku. U miastečku zdaŭna žyli razam prychadžanie dźviuch kanfiesij, ciapier ksiondz sabraŭ pobač z kaściołam cikavuju kalekcyju staradaŭnich kamiennych nadmahillaŭ sa znakami, ale hetym razam nam treba pravasłaŭnyja mohiłki pobač z carkvoj-muraŭjoŭkaj.
Znajści Jakubieckich tut nie tak i prosta. Ich pachavańni ŭ dalnim kancy mohiłak, zarosłyja maładymi klonami. Za aharodžaj paznačanyja try mahiły: bietonny pavajenny pomnik z dvuma partretami-miedaljonami (tut pachavany małodšy brat Andreja — Michaił), pavaleny čorny mietaličny kryž i hranitny kamień z raśpiaćciem źvierchu. Na kamieni — nadpis pa-biełarusku. Pad im pachavany Pavał Jakubiecki — baćka Andreja.
Pra Paŭła Jakubieckaha viadoma niašmat. U pačatku 1919 hoda jon byŭ siabram Arhanizacyjnaha kamiteta pa sklikańni biełaruskaha krajovaha źjezda Haradzienščyny. Letam 1920-ha — instruktar Haradzienskaha Biełaruskaha Nacyjanalnaha Kamiteta, viasnoj 1922-ha — siabra Haradzienskaha biełaruskaha paŭstanckaha akruhovaha štaba… Viadoma, što Pavał znachodziŭsia pad pilnym nahladam polskaj defienzivy, šmat u čym praz syna, jaki paśpieŭ adsiedzieć za biełaruskuju spravu i ŭ polskaj, i ŭ łatyšskaj turmie.
Baćka hałoŭnakamandujučaha BNR, zhodna z nadpisam na pomniku, pražyŭ 72 hady i adyšoŭ u 1934-m. Pra los brata Michaiła, pachavanaha tut ža, nieviadoma aničoha. Ad Andreja ž nie zastałosia i mahiły. I abstaviny jaho śmierci dahetul tajamnica. Śled hublajecca niedzie ŭ 1944-m u Dźvinsku, dzie Jakubiecki zajmaŭsia razam ź Jezavitavym biełaruskimi spravami.
U Jakubieckaha ź Jezavitavym naohuł šmat padobnaha. Abodva prajšli škołu Pieršaj suśvietnaj vajny, abodva zaanhažavalisia pa poŭnaj u spravu arhanizacyi vojska BNR, abodva źjechali ŭ Łatviju, dzie mieli kanflikty z uładami praź biełaruskuju nacyjanalnuju dziejnaść, abodvuch palaki ličyli «savieckimi ahientami», abodva aktyŭna nie ŭłazili ŭ spravy stvareńnia biełaruskich častak pry niemcach padčas Druhoj suśvietnaj… Navat źniešnie jany byli padobnyja: šyroki vuhłavaty tvar, mocnaje padbarodździe, hłyboka pasadžanyja vočy…
Ličycca, što Kastusia Jezavitava ŭ pałajučym Bierlinie aryštavali bajcy ŚMIERŠu praz zdradu adjutanta. Kudy źnik Jakubiecki — nieviadoma. Ale naiŭna mierkavać, što jon nie ŭjaŭlaŭ cikavaści dla savieckich śpiecsłužbaŭ — navat u śviatle «starych hrachoŭ» časoŭ hramadzianskaj vajny.
Cikava, što na kapcioŭskich mohiłkach traplajucca i inšyja staryja pachavańni ź biełaruskamoŭnymi podpisami. Naprykład, hranitny kamień ź nieachajna padviedzienym nadpisam na mahile Jazepa Šyšluka, pamierłaha ŭ 1931 hodzie. Šyšluk byŭ miascovym nastaŭnikam, taksama ŭradžencam Suchmianioŭ, siabram TBŠ u burlivyja dla Zachodniaj Biełarusi 1920-ja. U archivach polskaj palicyi jon charaktaryzujecca jak «…radykalny dziejač na kulturna-aśvietnickim hruncie».
Kali prahulacca krychu ŭ bok kaścioła pa tych ža pravasłaŭnych mohiłkach, možna natrapić i jašče na adnu cikavuju mahiłu. Pachavańnie pavajennaje, 1961 hoda, ale podpis i navat epitafija — biełaruskamoŭnyja. Naščadki, imavierna dzieci, źmiaścili naiŭny i adnačasna kranalny vierš:
«Sałaviejka na mahiłku
Našaj mamki prylataj
Svajoj piesieńkaj viasiołaj
Našu mamku pabudžaj…»
Ci mieła pachavanaja tut žančyna, Hanna Kulipa, niejkija adnosiny da biełaruskaha ruchu? Skazać składana. Mažliva, biełaruskamoŭnyja nadpisy na mahiłach viaskoŭcaŭ — plon ruplivaj pracy ŭ mižvajenny pieryjad taho ž nastaŭnika Jazepa Šyšluka.
Adjazdžajem z Kapcioŭki praź niezvyčajnuju aleju z toŭstych sosnaŭ. Na vyjeździe ŭ bok Horadni — dva kryžy, pravasłaŭny i katalicki. Adzin ź ich na pačatku leta źniaviečyli vandały, a siarod miascovych pačali hulać čutki, što heta sprava ruk mifičnych «banderaŭcaŭ»… TV pracuje, što tut dadać.
Viedali b takija Jakubieckija dy Šašluki, kaho ich ziemlaki źvinavaciać va ŭsich śmiarotnych hrachach mienš jak za stahodździe. Moža, tamu i z «hierojaŭ» miascovyja pamiatajuć adno balšavikoŭ z «Aŭrory». Tamu i mahiła Paŭła staić zarosłaja maładymi klonami, jakija z časam, nabraŭšy siły, vyviernuć hranitny kamień dy źniaviečać aharodžu… Tym nie mienš u takija miescy varta viartacca. Nastupnym razam — ź siakieraj, pendźlem dy załatoj farbaj.
