Ihar Kuźniacoŭ: 600 tysiač achviaraŭ — prybliznaja ličba (Interviju karespandentu "NN")

Ihar Kuźniacoŭ:

600 000 achviaraŭ – prybliznaja ličba

Na adkryćci prysutničaŭ biełaruski historyk Ihar Kuźniacoŭ. Jon adkazaŭ na niekalki našych pytańniaŭ.

— Na jaki čas prypadaje pik represijaŭ u Zachodniaj Biełarusi? Da pačatku vajny ci paśla jaje?

— Samaja masavaja chvala represijaŭ — z kanca vieraśnia 1939-ha da červienia 1941 h. Ciahniki z departavanymi z Zachodniaj Biełarusi adychodzili na Archanhielsk, u Sibir, Kazachstan. Druhaja chvala — 1944 hod, vyzvaleńnie Biełarusi. U toj čas orhany ŚMIERŠ, NKVD dabivali tych, kaho nie dała aryštavać vajna.

Napačatku vyvieźli tolki asadnikaŭ, laśničych, paśla ŭžo aryštoŭvali ŭsich. Padstavaju dla vysyłki mahło być navat toje, što ty “žyŭ na terytoryi buržuaznaj Polščy”.

Tych, chto vykazvaŭ niezadavalnieńnie, niejkaje spačuvańnie departavanym, taksama aryštoŭvali. Ale takich było niašmat. Usie ŭžo ŭjaŭlali, z kim majuć spravu. Tamu niepasrednych zaklikaŭ suprać savieckaj ułady nie prajaŭlałasia. Spravy fabrykavalisia orhanami NKVD na padstavie danosaŭ i systemy sakretnych infarmataraŭ, jakaja ŭstalavałasia paśla prychodu savieckich vojskaŭ. Było 4 chvali davajennaj departacyi:

— vierasień 1939-ha — listapad 1939-ha (samaja masavaja),

— pačatak 1940-ha,

— kaniec 1940-ha,

— viasna 1941-ha.

Isnujuć roznyja acenki ličby departavanych. Niabožčyk prafesar Chackievič śćviardžaŭ, što nia bolš za 200 tysiač čałaviek. Inšyja daśledčyki ličać — značna bolš. Ja, naprykład, rablu vysnovy z dapamohaj takoha analizu — tolki na terytoryi sučasnaj Tomskaj vobłaści Rasiei ŭ peryjad z 1939-ha pa 1941 h. apynułasia kala 25 000 našych ziemlakoŭ. Ale vysyłali taksama ŭ Kiemieraŭskuju, Novasibirskuju, Archanhielskuju vobłaści, Kazachstan, na Daloki Ŭschod, Kałymu. Vychodzić, nia mienš za 300 000 “zachodnikaŭ”.

Zaraz sprabujuć manipulavać ličbami: biaruć aficyjnuju spravazdačnaść, kolki było vysłana pa Baranavickaj vobłaści, Vialejskaj i h.d. Atrymoŭvajecca ahułam 60—80 tysiačaŭ. Ale patrebna ŭličvać, što adnych vysyłali śpisami, inšych pa linii orhanaŭ NKVD biez afarmleńnia dakumentaŭ. Tamu ŭ hetuju aficyjnuju statystyku nia ŭsie patrapili. Dalej. U 1941 hodzie pačałasia vajna. U Biełarusi prasoŭvańnie niemcaŭ było nastolki imklivym, što archivy NKVD nie paśpiavali vyvozić i źniščali. Byli taksama pastanovy miascovych savietaŭ, jakija prymali rašeńni na schodach. Pastanavili: hetkija siemji vysłać — i vysyłali. U hetym ciažkaść daśledavańnia prablemy. Ale možna peŭna śćviardžać, što chvala departacyi vyrvała sotni tysiačaŭ čałaviek.

Razmova idzie pra masavaje vysialeńnie. Heta nie adzinkavyja fakty, što vo niechta pamyliŭsia, i čałavieka vysłali. Znachodziacca adnak artadoksy, jakija śćviardžajuć, što represijaŭ naahuł nie było, a reabilitacyja niezakonnaja. My pryjšli z vyzvalenčaj misijaj, kažuć jany, vyzvalili “zachodnikaŭ” ad palakaŭ. Vyzvalić-to vyzvalili. Ale ŭ jakim strachu ludzi stali žyć paśla hetaha vyzvaleńnia!

— Ci jość niejkija źviestki pra kolkaść biełarusaŭ, jakija słužyli ŭ polskim vojsku ŭ 1939 hodzie i trapili ŭ saviecki pałon? Kolki ź ich nie viarnułasia dachaty?

— Niekatorych, chto słužyŭ u polskim vojsku ci ŭ vajenizavanych strukturach i byŭ internavany, pieršapačatkova adrazu adpuskali. Tolki niedzie ŭ listapadzie 1939-ha Bieryja daŭ zahad, kab vyzvalali tolki tych, kamu bolš za 55 hadoŭ, ci tych, chto nia maje dačynieńnia da vojska. Jašče praz peŭny čas vyjšaŭ žudasny zahad naahuł nikoha nie vyzvalać z 24 000 aficeraŭ. Ale aficery — paniaćcie adnosnaje. Byłyja inžynery, nastaŭniki-zapaśniki, jakija nadzieli aficerskuju formu na pačatku vajny — taksama aficery. U čym była ich vina?

Z hetych 24 000 na terytoryi Zachodniaj Biełarusi ŭ pałon było zachoplena 65—70% — kala 15 tysiačaŭ. Siarod ich etničnych biełarusaŭ — da 30—40%.

— Paśla vajny represii suprać padpolnych antybalšavickich arhanizacyjaŭ, nacyjanalnaj partyzanki mieli masavy charaktar?

— Antysaviecki supraciŭ paśla vajny mieŭ chutčej ačahovy charaktar. Nie było takoha paŭstanckaha ruchu, jak u 1920-m na Słuččynie. Dziejnaść MHB była skiravana na lakalizacyju hetych ačahoŭ. Antysavieckija atrady byli niešmatlikimi j pa składzie: dziasiatak, maksymum sotnia čałaviek.

U paślavajenny peryjad represii pravodzilisia bolš aściarožna j byli nie takimi masavymi, jak davajennyja. Užo nia tyja ŭmovy byli, užo vajna prajšła... U ludziej zastavałasia zbroja, i ŭłady bajalisia spravakavać jašče bolš mocny supraciŭ. Represii byli skiravanyja zbolšaha suprać moładzi, tady jak pierad vajnoj — suprać siaredniaha j starejšaha pakaleńnia. Paśla vajny ŭ moładzi abudžałasia imknieńnie j žadańnie supraćdziejničać uładzie, systemie, jakaja nie adpaviadała ich pamknieńniam. Voś čamu vynikli niezaležnickija arhanizacyi moładzi. Moładź nie adčuvała strachu, jaki byŭ u starejšych. Moładź ličyła, što zmahajecca za słušnuju spravu j navat nie ŭśviedamlała, što joj pahražaje, hrebavała kanśpiracyjaj, tamu bolšaść supołak ułady vyjavili j razhramili.

Časta sami baćki staralisia nie puskać svaich synoŭ i dačok udzielničać u jakoj-kolviek baraćbie. Jak tolki jany pra heta daviedvalisia, dyk adrazu prymali niejkija zachady, kab izalavać, nia dać udzielničać, kab dzieci nia trapili navat pad padazreńnie MHB. Maštabnaha supracivu tamu j nie było, što ludzi byli ŭžo navučanyja horkim dośviedam i staralisia źbierahčy svaich dziaciej.

— Ci praŭda, što baranavickaja turma “Kryvoje koła” była adnoj z samych žudasnych u Biełarusi?

— Nia viedaju, ci možna tak kazać — hetkich turmaŭ było šmat. Z adnych krynic — słuckaja turma była samaha žorstkaha abychodžańnia; inšyja kažuć — mienskaja ŭnutranaja turma NKVD. U Baranavičach, asabliva ŭ paślavajenny peryjad, znachodziłasia vialikaja hrupoŭka vojskaŭ NKVD, jakija ciapier nazyvajucca ŭnutranymi vojskami. Prysutnaść vialikaj kolkaści vojskaŭ, a taksama ŭpravy NKVD zaŭsiody zaachvočvała da žorstkaści.Systema była pabudavanaja, kab łamać ludziej, prynižać ich, prymušać zdacca.

— Ci źviazanaja prysutnaść u Baranavičach vialikaj hrupoŭki vojskaŭ NKVD z tym, što ŭ horadzie pad čas niamieckaj akupacyi aktyŭna dziejničali nacyjanalnyja ŭstanovy i žyło šmat nacyjanalna śviedamych ludziej?

— Najpierš, viadoma, tamu, što Baranavičy byli čyhunačnym vuzłom, centram transpartnych kamunikacyjaŭ. Ale tutaka taksama byŭ vyšejšy adsotak intelihiencyi, źviestki siudy dachodzili chutčej, jak z Polščy, tak i ź Miensku, tutaka była taja roščyna, jakaja patrabavała pilnaj uvahi z boku orhanaŭ. Supraciŭ u Baranavičach byŭ bolš bačnym, čym dziejnaść analahičnych hrupaŭ u Miensku. Na fonie vialikaha horadu heta nia tak zaŭvažna.

— Kolki ŭsiaho ŭ Biełarusi represavana ludziej i kolki achviaraŭ kamunistyčnaha režymu jašče žyvyja?

— Pavodle źviestak Biełaruskaj asacyjacyi achviaraŭ palityčnych represijaŭ usiaho žyvie jašče kala 15 tysiačaŭ čałaviek. Pavodle aficyjnaj statystyki, represavana kala 600 tysiač, ale hetaja ličba prybliznaja, pavodle źviestak 1993 hodu. Prajšło piać hadoŭ, i na asnovie apošniaj infarmacyi hetaja ličba pavialičvajecca da 700 tysiačaŭ. A kali padličyć sasłanych pad čas kalektyvizacyi ŭ Rasieju j paśla ŭžo tam represavanych, dyk ličba pavialičycca pahatoŭ.

600 tysiačaŭ — heta ličba infarmacyjna-vylikovaha centru MUS. Ale jak być z tymi, chto nia trapiŭ ni ŭ jakija śpisy? Kolki było źniščana dakumentaŭ u 1941 hodzie?! Pradstaŭniki orhanaŭ lubiać śćviardžać: “U nas nie adna sprava nia źnikła!” Ja razumieju, kali heta śćviardžajuć niedzie ŭ Sibiry, kudy nie dajšła vajna. Aproč taho, viadoma, što isnavali sakretnyja zahady na źniščeńnie asobnych spravaŭ, jakija mahli skamprametavać kiraŭnictva (naprykład, u 1953 hodzie).

Reabilitavana ž nia bolš za 60—65% ad aficyjnaj ličby represavanych pa palityčnych matyvach.

Hutaryŭ Rusłan Raviaka,
Baranavičy

0

0

0

0

0

0