Kab pamiatali: Čornaja noč
Žachi nie treba vydumlać, pra ich treba pamiatać: bolš za 100 čałaviek, elitu nacyi rasstralali ŭ noč z 29 na 30 kastryčnika 1937 h.
Žachi nie treba vydumlać, pra ich treba pamiatać: u historyi Biełarusi byli trahičnyja pieryjady, kali vyniščałasia sama dumka pra toje, što jość takaja nacyja. Razam z tymi, chto stvaraŭ jaje honar. Biada, jakaja padkasiła intelektualnyja siły naroda, zdaryłasia ŭnačy 29 kastryčnika 1937 hoda.
Biełaruskija litaratary, dziejačy kultury i navuki — usiaho kala 100 čałaviek — byli rasstralanyja ŭ noč z 29 na 30 kastryčnika ŭ Minskaj turmie NKUS.
Ćviet nacyi, ludzi viadomyja i pry pasadach ci prosta litaratary dy navukoŭcy — ludzi, jakija ŭmieli dumać. Naprykład, Płaton Hałavač byŭ sakratarom CK kamsamoła Biełarusi, kali jaho aryštavali ŭ žniŭni
Na praciahu toj nočy byli rasstralanyja 22 biełaruskija litaratary, u nastupnuju noč jašče čaćviora. Achviarami stalinskaha hienacydu 29 kastryčnika stali litaratary Jakaŭ Branštejn, Viktar Vajnoŭ, Anatol Volny, Płaton Hałavač, Aleś Dudar, Chackiel Duniec, Michaś Zarecki, Vasil Kaval, Jazep Karanieŭski, Majsiej Kulbak, Alaksiej Kučynski, Sałamon Levin, Jurka Lavonny, Valery Marakoŭ, Ziama Pivavaraŭ, Vasil Stašeŭski, Izia Charyk, Piatro Chatuloŭ, Michaś Čarot, Makar Šałaj, Pavieł Šastakoŭ, Aron Judelson. U nastupnuju noč rasstralali Prochara Ispraŭnikava, Janku Niomanskaha, Todara Klaštornaha i Julija Taŭbina.
Heta byŭ samy mocny ŭdar pa biełaruskaj intelihiencyi ŭvohule i pa litaratury ŭ pryvatnaści. Ź joju ŭ internacyjanalnaj krainie byli asobnyja rachunki: jašče ŭ žniŭni va ŭnutranym dvary turmy šuhała połymia, raspalenaje z rukapisaŭ «nienadziejnych» piśmieńnikaŭ. Siarod ich apynulisia Uładzisłaŭ Hałubok, Ciška Hartny… Vychad tvoraŭ da ludziej užo strymała cenzura, ale dziela nadziejnaści hetyja tvory vyrašyli vyniščyć nazaŭsiody — u ahni, kab ad dumak zastaŭsia tolki popieł. Ale niemahčyma było pazbavić zdolnaści dumać ich aŭtaraŭ, jakija byli aryštavanyja, siadzieli za kratami, prajšli praz žudasnyja dopyty i katavańni. Ich možna było złamać fizična i prymusić padpisać usio, što treba, ale navat takija jany ŭjaŭlali pahrozu — bo jość talent, jaki pa sutnaści svajoj svabodny.
Pakarali śmierciu narodnych kamisaraŭ aśviety Alaksandra Varončanku, Alaksandra Čarnuševiča, narkama finansaŭ Ivana Kudzielku, kiraŭnikoŭ i prafiesaraŭ BDU, inšych navučalnych ustanoŭ, partyjnych i hramadskich dziejačaŭ. Siemji mnohich trapili ŭ stalinskija kancłahiery i jašče doŭha nie mahli daviedacca pra toje, što adbyłosia ź ich blizkimi.
Niama ničoha tajnaha, pra što nie stała b rana ci pozna viadoma. U archivach zachoŭvajucca palicy dakumientaŭ z asabistymi spravami viaźniaŭ. Ich vyvučajuć archivisty, daśledčyki, piśmieńniki, kab zrabić mahčymy partret Biełarusi — jakoj jana mahła b być, kab nie tyja hady. Jość ličby, što
tolki za try miesiacy vosieni37-ha hoda było represavana bolš za 600 viadomych asobaŭ Biełarusi.
Ale niekatoryja daśledčyki śćviardžajuć, što za ŭsie hady stalinizmu paciarpieła bolš za paŭtara miljona čałaviek, radzimaj jakich była Biełaruś. U kožnuju treciuju siamju pryjšła hetaja biada.
Tak vyniščalisia parastki «biełarusizacyi», razam ź joj dumki pra svaju kulturu, movu, krainu.
Bolš za 70 hadoŭ prajšło. My pamiatajem pra ich, tamu što razumiejem: kali kraina prajšła praz takija straty i adnaviłasia, to jana pavinna navučycca abaraniać svaju budučyniu.
