«Sa svajoj kotkaj ja razmaŭlaju pa-rasiejsku». Biełaruska ź Italii raskazała, jak moŭna biełarusizavałasia za try dni da vajny
Šmat biełarusaŭ za miažoj stali pierachodzić na biełaruskuju movu paśla pačatku rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu, a žycharka horada Trenta ŭ Italii Kaciaryna Ziuziuk pryniała takoje rašeńnie za try dni da poŭnamasštabnaj vajny. U Dzień rodnaj movy, 21 lutaha 2022 hoda, jana napisała ŭ fejsbuku, što choča admovicca ad rasiejskaj movy. Pry hetym Kaciaryna naradziłasia ŭ Rasii, a na siońniašni momant amal pałovu žyćcia pražyła ŭ Italii. Vydańnie BG.Media parazmaŭlała ź biełaruskaj pra doŭhi šlach da biełarusizacyi i składanyja stasunki z movami, jakija dahetul pakidajuć niavyrašanyja pytańni.
— Mova, jakaja najbolš hłyboka i dakładna adlustroŭvaje mianie, — heta ŭsio ž rasiejskaja mova. Ale paradoks u tym, što ja bolš nie mahu joj karystacca. U mianie niejki barjer. Mnie razryvaje mazhi, kali ja pačynaju pra heta dumać. Rasiejskaja mova — heta častka mianie, ale hetaja častka — niešta, čym ja nie mahu karystacca.
Kaciaryna Ziuziuk: «Rasiejskaja mova — heta častka mianie, ale hetaja častka — niešta, čym ja nie mahu karystacca». Fota z asabistaha archiva
Čyrvony ałovak
Maja maci rasijanka. Jana skončyła politechničny instytut u Taljaci i pa raźmierkavańni pryjechała ŭ Miensk, dzie i paznajomiłasia z maim baćkam — jon biełarus. Jany ažaniłasia, i maja maci zastałasia žyć u Miensku. Ale kali ja musiła naradzicca, jana pajechała da svaich baćkoŭ, kab była padtrymka i h. d.
U siamji ŭ mianie razmaŭlali pa-rasiejsku. Maja maci razmaŭlała tolki pa-rasiejsku, chacia za ŭvieś čas žyćcia ŭ Biełarusi jana biełaruskuju razumieje vielmi dobra. Na nacyjanalnym uzdymie pačatku 90-ch usia spravazdačnaść viałasia pa-biełarusku. Jana pracavała buchhałtaram i taksama spravazdaču viała pa-biełarusku. I jana adekvatna heta ŭspryniała ŭ svoj čas, nie stała skardzicca, nabyła trochtomny rasiejska-biełaruski słoŭnik i padparadkavałasia dychańniu času.
Ale ŭsio roŭna rasiejskaja mova dla mianie — pieršaja mova. Ja pamiataju, što kali ja jašče nie chadziła ŭ škołu, to biełaruskuju movu drenna razumieła. Mnie baćka čytaŭ kazki pa-biełarusku, i tam było šmat słoŭ, jakija ja prosta nie razumieła. A kali my jeździli ŭ viosku da babuli — heta było na Haradzienščynie, Iŭjeŭski rajon, dzie ŭsie razmaŭlali pa-biełarusku, to z maimi stryječnymi bratami raz-poraz my adzin adnaho nie razumieli.
Takaja karcina zastałasia ŭ mianie ŭ pamiaci: my siadzieli i malavali, i adzin ź ich mnie kaža: «Daj mnie čyrvony ałovak». A ja nie viedała, što takoje «čyrvony». I ja pa-pieršamu huku dumaju: mahčyma, jamu patrebny čorny. Dała jamu čorny, a jon kaža: «Ty što mnie daješ čorny, ja ž kazaŭ: čyrvony!» Potym sam ubačyŭ, uziaŭ, i dalej my praciahvali malavać.
Čaćviorka pa biełaruskaj
Biełaruskaja mova doŭhi čas mnoj usprymałasia nie toje kab jak zamiežnaja, ale jak čužaja. Tamu kliše «matčyna mova» — heta zusim nie pra mianie. Heta maja druhaja mova. To bok ja bilinhva faktyčna.
U škole ja pačała vyvučać biełaruskuju, jak i ŭsie tady, z treciaha kłasa. U mianie byŭ entuzijazm, mnie było cikava. Toje, što ŭ škole była pastajanna biełaruskaja mova i litaratura, potym va ŭniviersitecie, nivielavała moj adryŭ.
Ale navat ciapier ja horš vałodaju biełaruskaj movaj, čym rasiejskaj. Mnie nie chapaje zapasu słoŭ, ja mahu rabić pamyłki. U škole ŭ mianie była mocnaja čaćviorka pa biełaruskaj, a pa rasiejskaj i pa anhielskaj ja zaŭsiody vučyłasia na vydatna.
Nacyjanalnaje adradžeńnie pieršaj pałovy 90-ch mianie zachapiła. Ja tady była padletkam. Toje, što ja zaraz nie padtrymlivaju režym Łukašenki, — rezultat mienavita taho duchu, toj subkultury. Ja, darečy, nikoli jaho nie padtrymlivała. Napačatku 90-ch ja chacieła nabližacca da biełaruskaj kultury i movy, ale mnie było ciažka.
Ja zdavała ekzamieny, kab pastupić u kołasaŭski licej, i napisała na vydatna sačynieńnie, tamu što možna było karystacca słoŭnikami. A potym na sumoŭi zavaliłasia, bo vielmi drenna razmaŭlała pa-biełarusku. Tamu ja skončyła 1-ju himnaziju imia Francyska Skaryny.
Kaciaryna Ziuziuk: «Biełaruskaja mova doŭhi čas mnoj usprymała nie toje kab jak zamiežnaja, ale jak čužaja. Tamu kliše «matčyna mova» — heta zusim nie pra mianie. Heta maja druhaja mova. To bok ja bilinhva faktyčna». Fota z asabistaha archiva
Mienšaść
Ja skončyła iniaz ź pieršaj movaj anhielskaj i druhoj italjanskaj. Kab praktykavać italjanskuju, ja była vałanciorkaj u čarnobylskich fundacyjach. Jeździła ŭ Italiju. Daviedałasia, što možna lehalna pryjechać vučycca, atrymać stypiendyju. Heta taki sposab elehantna emihravać. Ja im skarystałasia.
Čamu ja vyrašyła heta zrabić? Ja nie chacieła žyć u Biełarusi. Kali ŭ 2001 hodzie byli pieršyja pieravybary Łukašenki, kaniešnie, ja prahałasavała suprać i pajšła na Płošču. Było ŭsio zrazumieła ŭžo tady. Kali abjavili papiarednija vyniki, my ź siabrami adzin na adnaho pahladzieli i kažam: «Nu, a što my jašče chacieli?»
Ja ŭbačyła dla siabie jaŭna dva šlachi. Ja nie zmahła b prosta žyć i nie cikavicca palitykaj. Adzin šlach — zajmacca baraćboj z režymam, ale ŭ takim vypadku treba być hatovaj da taho, što možna stracić i svabodu, i zdaroŭje, i siamju. Inšy šlach — źjechać.
Ja padumała tady ŭ 2001-m:
«Mnie 22 hady, nas na Płoščy mała. Mahčyma, bolšaści biełarusaŭ narmalna tak, jak jość. Moža, nasamreč Łukašenka — ich prezident. A toje, što mnie jon nie padabajecca, maim siabram nie padabajecca, — dyk, moža, my ŭ mienšaści, a ŭsim i tak dobra. Navošta mnie rujnavać svajo žyćcio, namahajučysia zdabyć niešta, što patrebna tolki mnie i hetaj kupcy ludziej, jakaja siońnia siudy pryjšła?»
Ja vyrašyła ŭ toj momant, što lepš źjedu. I mienš čym praz try hady ja ŭžo žyła ŭ Italii.
U maim horadzie, u Trenta, nas, biełarusaŭ, na toj momant było šeść čałaviek. My ŭsie adzin adnaho viedali i ŭsie byli rasiejskamoŭnyja.
Ja sačyła za tym, što adbyvałasia ŭ Biełarusi. 2006 hod — znoŭ vybary, pratesty, Płošča. Tady internet nie byŭ tak raźvity, jak zaraz. Ja nie kožny dzień čytała naviny. I tut pračytała ŭ italjanskaj haziecie, što ŭ Biełarusi pratesty, znoŭ ich razahnali. Ja i maje siabry, chłopiec i dziaŭčyna, — try biełarusy — siadzieli ŭ kafe. Ja im kažu, što voś, znoŭ. Siabroŭka była sa mnoj na adnoj chvali, a chłopiec kaža: «Nu dyk a što jany chočuć? Pry Łukašenku dobra». Ja razzłavałasia i kažu: «Słuchaj, dyk čaho ty tady ŭ Italii žyvieš?» Ja vyrašyła, što nikoli bolš nie budu ź im pra palityku razmaŭlać, kab nie zrujnavać stasunki.
Paśla taho, jak zdaryŭsia 2020 hod, jon pamianiaŭ svaje pohlady i pierastaŭ padtrymlivać režym.
Kaciaryna Ziuziuk: «Ja ŭbačyła dla siabie dva šlachi. Adzin šlach — zajmacca baraćboj z režymam, ale ŭ takim vypadku treba być hatovaj da taho, što možna stracić i svabodu, i zdaroŭje, i siamju. Inšy šlach — źjechać. I mienš čym praz try hady ja ŭžo žyła ŭ Italii». Fota z asabistaha archiva
Toje, što treba abaraniać
Jašče z padletkavaha ŭzrostu mnie było cikava pierajści na biełaruskuju movu. Ja z baćkam časam sprabavała razmaŭlać. Jamu było lohka, a mnie — nienaturalna. Potym ja kinuła hetuju spravu.
Byli vypadki, kali jašče va ŭniviersitecie adzinkavyja ludzi pierachodzili na biełaruskuju movu, i jany vyhladali jak biełyja varony. Ja staviłasia z pavahaj da takoha vybaru, ale dla mianie heta na toj momant było pryciahnuta za vušy. Heta była b nie ja, kali ja ŭ toj momant pačała razmaŭlać pa-biełarusku.
Ja była zaŭsiody nacyjanalistyčnaj: Biełaruś samastojnaja, Biełaruś — nie Rasieja, bčb — moj ściah. Ź inšaha boku, mnie biełaruskaja mova była čužoj faktyčna da 2022 hoda, kali ja vyrašyła: usio, ciapier ja razmaŭlaju pa-biełarusku.
Kali ja 21 lutaha 2022 hoda napisała post, što pierachodžu na biełaruskuju, ja potym pahladzieła naviny i ŭbačyła hetuju samuju pramovu Pucina, što «Ukraina — eto iskonno russkije ziemli», i takaja dumaju: «Kali b ja nie vyrašyła heta hadzinu tamu, to vyrašyła b zaraz». Kali pačałasia vajna, heta jašče raz paćvierdziła, što majo rašeńnie było svoječasovaje i pravilnaje.
Ja ŭparta ciaham apošnich dvuch hadoŭ, užo amal z pałovaj, karystajusia biełaruskaj movaj tam, dzie karystałasia rasiejskaj. Viartańnie da rasiejskaj dla mianie, jak ja adčuvaju zaraz, niemahčymaje.
Kali mnie treba razmaŭlać z rasiejskamoŭnymi ludźmi, i kali heta śpiecyfičny kantekst, naprykład, prafiesijnyja treninhi, arhanizavanyja rasijskimi śpiecyjalistami, — to bok pracoŭny ŭzrovień, nie źviazany z palitykaj, — mnie zaraz dziŭna razmaŭlać pa-rasiejsku. Ja razumieju, što heta hučyć jak vyčvarenstva niejkaje.
Tut treba być akuratnymi ŭ vykazvańniach. Jość rasiejcy, jakija suprać Pucina, suprać vajny, adekvatnyja. Kali ja budu kazać, što rasiejskaja mova dla mianie — heta mova zachopnikaŭ, ja aŭtamatyčna pakryŭdžu takich ludziej, a heta było b niespraviadliva. Ja chutčej skažu, što emacyjnaja suviaź z rasiejskaj movaj u mianie zaraz vielmi źmianiłasia.
Z 2020 hoda ja stała bolš usprymać jak svajo ŭsio toje, što biełaruskaje. Biełaruskaja mova zaraz dla mianie maje takoje značeńnie: kali ja razmaŭlaju pa-biełarusku, dla mianie heta palityčny ŭčynak, i heta byccam by ja trymała ŭ rukach bčb-ściah. Ja nie prymaju ŭsiaho taho, što źviazana z režymam Łukašenki, a jon całkam rasiejskamoŭny.
Kali ja baču naviny, što pryjšli da vydaviectva «Januškievič» i aryštavali ŭsie knihi, ci kali ludziej dyskryminujuć, tamu što jany biełaruskamoŭnyja, ci kali niejkaja pradavačka ŭ kramie kaža: «Razmaŭlajcie sa mnoj na narmalnaj movie» — heta mianie złuje i matyvuje lepš za lubuju prapahandu, što treba razmaŭlać pa-biełarusku.
Dla mianie ŭ hetaj situacyi biełaruskaja mova — niešta, što treba abaraniać, bo jano ŭ słaboj pazicyi.
Padziei 2020 hoda zaviaršyli praces majoj unutranaj biełarusizacyi. Jana doŭha ŭnutry śpieła i voś prarasła.
Kaciaryna Ziuziuk: «Ja była zaŭsiody nacyjanalistyčnaj: Biełaruś samastojnaja, Biełaruś — nie Rasieja, bčb — moj ściah». Fota z asabistaha archiva
Nieprymusovaja biełarusizacyja
Ja baču pa čatach dyjaspary, italjanskaj i nie tolki: u 2020 hodzie, u pačatku pratesnaha ruchu, amal usie pisali pa-rasiejsku. Paśla pakrysie my stali ŭsio bolš i bolš kamunikavać pa-biełarusku. Dumaju, što jakraz paśla pačatku vajny va Ukrainie šmat chto pierajšoŭ na biełaruskuju movu. Zaraz ja hladžu na kamunikacyju ŭ čatach: redka chto kali napiša pa-rasiejsku.
Navat ludzi, jakija nie pierajšli na 100% na biełaruskuju movu, namahajucca mnie adkazvać pa-biełarusku. «Ty takaja małajčyna, razmaŭlaješ pa-biełarusku, a ja voś bajusia, bo ja razmaŭlaju drenna, nie chaču razmaŭlać z pamyłkami». Na što ja zaŭsiody kažu: «Lepš razmaŭlać na trasiancy, ale nie pa-rasiejsku».
Ale ja nikoha nie prymušaju, bo liču, što heta musić iści z samoha čałavieka. Heta rašeńnie, jakoje čałaviek prymaje sam. Nichto nie musić prymušać da moŭnaha vybaru.
Sama ja nie sutykałasia z prymusovaj biełarusizacyjaj. Usio žyćcio ja bačyła tolki ludziej, jakija svaim asabistym prykładam natchniali na pierachod da biełaruskaj movy. Tak i musić być, na maju dumku.
Kali rasiejskamoŭny čałaviek, jaki nie viedaje biełaruskuju, i pra jakoha ja viedaju, što jon adekvatny, sa mnoj razmaŭlaje pa-rasiejsku, ja ź im razmaŭlaju pa-rasiejsku. Mnie jamu niama čaho demanstravać. Ja razmaŭlaju ź im na jaho movie takim ža čynam, jak ja razmaŭlaju ź italjancami pa-italjansku, a nie pa-biełarusku. Heta narmalny miechanizm kamunikacyi — razmaŭlać na toj movie, jakaja zrazumiełaja abodvum surazmoŭcam.
A kali niejki impierac pačynaje kazać «vašaja biełaruskaja mova — navat nie mova», ja z takimi ludźmi razmaŭlaju vyklučna pa-biełarusku.
Chobi
Kali ja žyła ŭ Miensku, u mianie była svaja muzyčnaja hrupa. Łabali fołk-rok. Spačatku ja dumała, što muzyka musić być pa-anhielsku, bo anhielskaja — heta mova ŭsiaho śvietu. Potym ja vyrašyła, što słuchačy musiać razumieć, pra što ty piaješ. Pakolki ja vyrašyła ŭ peŭny momant śpiavać dla rasiejskamoŭnych słuchačoŭ, ja stała pisać pa-rasiejsku.
Kaciaryna Ziuziuk: «Kali ja žyła ŭ Miensku, u mianie była svaja muzyčnaja hrupa. Łabali fołk-rok». Fota z asabistaha archiva
Potym u Italii ŭ mianie byli pieryjady, kali ja viartałasia da muzyki, pierakładała niekatoryja svaje pieśni na italjanskuju. Potym pisała pa-italjansku i pa-anhielsku. A apošnim časam ja zachapiłasia pierakładami na biełaruskuju movu suśvietna viadomych piesień. U mianie ich nabrałasia kala dziasiatka (siarod ich pieśnia Zaz — Je veux, Skin — Purple i inš. — Red.). Ja ich vykonvaju doma, ale nie duža publikuju, bo jakaść drennaja. A dajści da studyi składana.
Sa svajoj kotkaj ja razmaŭlaju pa-rasiejsku. Treba kotku pieravieści na biełaruskuju movu taksama. Treba karystacca biełaruskim kantentam, čytać pa-biełarusku bolš.
Kaciaryna Ziuziuk: «Treba kotku pieravieści na biełaruskuju movu taksama». Fota/komiks z asabistaha archiva
Šlach ja baču tolki adzin: praciahvać karystacca biełaruskaj movaj aktyŭna, i pasiŭna taksama.
Čytajcie taksama:
Ci nie ŭzarvie moŭnaje pytańnie postłukašenkaŭskuju Biełaruś?
«Chaj chto-niebudź užo narešcie skaža: treba vyvučać biełaruskuju jak zamiežnuju movu»
