U Biełarusi jość dźvie raki, pa płyni jakich možna dapłyści ŭ Sankt-Pieciarburh i Estoniju. Što za jany?
Dniami Ministerstva pryrody Biełarusi raskazała nibyta pra samyja niezvyčajnyja reki Biełarusi. Ale vydańnie Blizko.by śćviardžaje, što, akramia nazvanych, u našaj krainie jość reki, jakija pa adnym paramietry nie abhonić nijakaja inšaja raka. Jany nie samyja doŭhija abo paŭnavodnyja, nie samyja hłybokija abo sinija. Jany prosta ŭnikalnyja, tamu što ciakuć tudy, kudy zusim ad ich nie čakaješ.
Raka Łovać. Fota: wmbel.by
Vialiki vodapadzieł
Minpryrody paviedamlaje: krychu bolš za pałovu (55% terytoryi) Biełarusi adnosicca da basiejna Čornaha mora, a 45% — Bałtyjskaha. Heta značyć, što ŭsie reki Biełarusi skončać svoj šlach albo ŭ Čornym mory, albo ŭ Bałtyjskim.
Kali pravieści ŭmoŭnuju liniju pamiž Viciebskam i Brestam, to amal usie reki źvierchu ad hetaj linii adnosiacca da Bałtyjskaha basiejna. Heta značyć, raŭčuki, račułki i rečki ŭ kančatkovym vyniku ŭlivajucca ŭ bujnyja biełaruskija reki — Dźvinu, Viliju, Nioman i Buh.
Reki ž źnizu ad virtualnaj linii adnosiacca da Čarnamorskaha basiejna. Heta značyć, usie rečki-raŭčuki tak ci inakš upadajuć u Prypiać i Dniapro, jakija, złučajučysia na terytoryi Ukrainy, dalej mahutnym Dniaprom ciakuć da Čornaha mora.
Pahladzicie na hierb biełaruskaha rajcentra Dokšycy. Na im namalavanyja dva zbany, vada ź jakich ciače ŭvierch. Zbany hetyja aznačajuć vytoki Vilii i Biareziny, jakija znachodziacca ŭ Dokšyckim rajonie. Biarezina pačynajecca litaralna za abjaznoj Dokšyc, a Vilija vynikaje z bałotca za niejkija dvaccać kiłamietraŭ ad rajcentra. Ale Biarezina ŭ vyniku, uliŭšysia ŭ Dniapro, skončyć svoj šlach u Čornym mory, a Vilija — u Bałtyjskim. Heta nazyvajecca — vodapadzieł.
Jość jašče prynamsi dva takija prykłady. Adzin — reki Pcič i Isłač. Pamiž ich vytokami pad Minskam usiaho kala 3-4 kiłamietraŭ, ale Isłač patrapić u vyniku ŭ Bałtyjskaje mora, a Pcič — u Čornaje.
Inšy prykład — reki Narva i Jasielda. Abiedźvie jany vychodziać z adnaho bałota ŭ Biełaviežskaj puščy. Ale ŭ vyniku vody Narvy akazvajucca ŭ Bałtycy, a vody Jasieldy — u čarnamorskich chvalach.
«A nam hovoriat, čto Vołha vpadajet v Kaśpijskoje morie…»
Kali b Biełaruś była kryšačku bolšaj, to nam by pašancavała mieć reki i treciaha basiejna — Kaśpijskaha. Rasijskaja Ćviarskaja vobłaść — ziamla, jakaja ŭ hetym płanie padobnaja na Dokšycki rajon.
Na Vałdai, u Astaškaŭskim rajonie, znachodzicca vytok vialikaj raki Vołhi. A ŭ Pienaŭskim rajonie toj ža Ćviarskoj vobłaści znachodzicca vytok vialikaj raki Dźviny. Pamiž vytokami rek usiaho 43 kiłamietry pa pramoj — a jakija roznyja losy: Dźvina, jak nam viadoma, ŭpadaje ŭ Bałtyjskaje mora, a Vołha — u Kaśpijskaje.
Moža, dzie-niebudź u Biełarusi, na miažy z Rasijaj, jość raka-račułka, jakaja b niesła svaje vody da Vołhi — i tady b taksama ŭpadała ŭ Kaśpij? Takija reki, jakija pačynajucca ŭ Biełarusi i ciakuć u Rasiju, sapraŭdy jość. Voś, naprykład, Suchaja Paleńnica pačynajecca ŭ Loźnienskim rajonie i nieŭzabavie pierasiakaje miažu. Tam jana ŭpadaje ŭ Rutavieč, Rutavieč upadaje ŭ Kasplu, a Kaspla ciače nazad u Biełaruś i ŭ horadzie Suraž ulivajecca ŭ Dźvinu.
Ci, skažam, raka Harodnia pačynajecca dzieści na ŭskrainie Horackaha rajona, potym zachodzić na Smalenščynu i tam upadaje ŭ Vichru, jakaja prychodzić u Biełaruś i za Mścisłavam upadaje ŭ Sož.
Ci voś Ipuć: pačynajecca ŭ Klimavickim rajonie, dalej ciače ŭ Rasiju i tam navaročvaje amal trysta kiłamietraŭ, paśla čaho viartajecca ŭ Biełaruś i ŭpadaje ŭ Sož užo ŭ Homieli.
Takoj raki, jakaja b pačynałasia ŭ Biełarusi i zmahła paźbiehnuć upadzieńnia ŭ adnu z rek basiejna Bałtyjskaha abo Čornaha moraŭ, niama. Ale jość adna ŭnikalnaja raka, jakaja pačynajecca ŭ Biełarusi i bolš ni ŭ jakuju biełaruskuju nie ŭpadaje. Zatoje pryvodzić jana — ni za što nie zdahadajeciesia kudy.
Kudy mienavita ciakuć biełaruskija reki?
Pierš čym, narešcie, raskazać pra ŭnikalnuju biełaruskuju raku, treba razabracca, jak i kudy mienavita ciakuć astatnija biełaruskija reki. Vyšej užo adznačałasia, što ŭsie jany tak ci inakš ŭpadajuć albo ŭ Bałtyjskaje mora, albo ŭ Čornaje. Treciaha nie dadziena.
Takim čynam, reki Bałtyjskaha basiejna. Amal usie reki hetaha basiejna ŭ Biełarusi ŭpadajuć u Dźvinu, Viliju abo Nioman, a taksama Buh. Što adbyvajecca ź Dźvinoj? Na terytoryi Łatvii jana mianiaje nazvu na Daŭhava i ŭ Ryzie ŭpadaje ŭ Ryžski zaliŭ — častku Bałtyjskaha mora. Vilija i Nioman sustrenucca tolki ŭ Litvie. Tam pieršaja ź ich nazyvajecca Niarys, a druhaja — Niamunas. Niarys upadaje ŭ Niamunas u Koŭnie, a Niamunas vyjdzie da Bałtyki ŭ kurorcie Niarynha: raka ŭpadaje ŭ Kuršski zaliŭ. Narešcie, Buh praciahvaje svoj šlach u Polščy, dzie spačatku ŭpadaje ŭ Narvu, a taja ŭžo, u svaju čarhu — za Varšavaj u vialikuju Visłu, jakaja ŭžo i vychodzić da Bałtyki niedaloka ad Hdańska.
Miescy ŭpadzieńnia Visły, Niomana i Dźviny ŭ Bałtyjskaje mora (źleva naprava)
Asnoŭnych rek Čarnamorskaha basiejna ŭ Biełarusi… usiaho adna. Kali, jak zhadvałasia vyšej, «bałtyjskija» raki ŭpadajuć u Bałtyjskaje mora ŭ troch roznych miescach troch krain, to ŭsio, što ciače ź Biełarusi ŭ Čornaje mora, traplaje tudy tolki praz Dniapro. U Biełarusi Biarezina i Sož i ich prytoki ŭpadajuć u Dniapro, a mnostva inšych rečak (naprykład, Pcič, jakaja pačynajecca pad Minskam) — u Prypiać. Taja, u svaju čarhu, usio adno ŭpadaje ŭ Dniapro na poŭnačy Ukrainy. I dalej užo Dniapro navaročvaje sotni kiłamietraŭ praz usiu krainu i ŭpadaje niedaloka ad Chiersona ŭ Dniaproŭski liman Čornaha mora.
Usio, inšaha miesca dla ŭpadzieńnia biełaruskich rek u Čornaje mora niama.
A voś u Bałtyku — jość.
Unikalnaja raka Biełarusi, jakaja amal parušaje «praviła basiejnaŭ»
Voś, narešcie, i jana — unikalnaja raka. Nazyvajecca jana Łovać i pačynajecca ŭ Haradockim rajonie kala samaj miažy z Rasijaj.
Jaje daŭžynia ŭ miežach Biełarusi ŭsiaho 45 kiłamietraŭ, a šyrynia ledź pieravyšaje niekalki mietraŭ abo niekalki dziasiatkaŭ mietraŭ. Ale čym dalej ciače raka, tym bolš prytokaŭ u siabie ŭbiraje i tym šyrejšaj stanovicca. Bližej da vuścia jana raźlivajecca na niekalki sotniaŭ mietraŭ.
A dzie jaje vuście? Dyk voś, pakinuŭšy Biełaruś, Łovać ciače dalej na poŭnač pa Pskoŭskaj i zatym Naŭharodskaj abłaściach Rasii. Prajšoŭšy pa rasijskaj terytoryi amal 500 kiłamietraŭ, jana ŭpadaje ŭ vielizarnaje voziera Ilmień. Ź Ilmieni, u svaju čarhu, vyciakaje raka Vołchaŭ, na jakoj staić Vialiki Noŭharad. Hetaja raka ciače dalej na poŭnač i ŭpadaje ŭ Ładažskaje voziera. Ź jakoha vyciakaje nievialikaja (naša Śvisłač roŭna ŭ 3 razy daŭžejšaja), ale nievierahodna mahutnaja raka pad nazvaj Niava. Tak-tak, taja samaja. I zakančvajecca jana, jak my viedajem, na bierazie Finskaha zaliva ŭ Sankt-Pieciarburhu.
Takim čynam, kali ŭ Haradockim rajonie Biełarusi sieści ŭ čovien dzie-niebudź u rajonie vytoku Łovaci, skažam, na aziarcy Zaviesna, i płyć uvieś čas uniz pa płyni, — to roŭna praz tysiaču kiłamietraŭ vy apynieciesia ŭ Piciery!
Biełaruskaja Łovać umudryłasia vyśliznuć ad usich astatnich rek Bałtyjskaha basiejna i trapić u mora svaim ułasnym šlacham.
Ci jość u Biełarusi jašče što-niebudź takoje ž unikalnaje?
Nie zusim nastolki ž, ale jość. U Vierchniadźvinskim rajonie na poŭnačy krainy raskinułasia vialikaje voziera Aśviejskaje. Inšyja reki vakoł jaho ciakuć na poŭdzień i ŭpadajuć u Dźvinu. Ale tolki nie rečka Siniucha. Jana startuje z bałota pobač z vozieram i, u adroźnieńnie ad usich astatnich, ciače na poŭnač.
Praź dziasiatak kiłamietraŭ jana pierasiakaje miažu i akazvajecca ŭ Łatvii, dzie mianiaje nazvu na Ziłupie (što pa-łatyšsku aznačaje «sini»).
Papiatlaŭšy pa miažy z Rasijaj, zatym jana akazvajecca całkam na rasijskaj terytoryi, mianiaje nazvu na Siniaja i niedaloka ad horada Vostraŭ ulivajecca ŭ raku Vialikaja, na jakoj staić Pskoŭ. Raka Vialikaja, u svaju čarhu, upadaje ŭ Pskoŭskaje voziera, adkul idzie pratoka da Čudskaha voziera na miažy Rasii i Estonii. Z Čudskaha voziera vyciakaje raka Narva, jakaja ŭsiu darohu idzie pa miažy dźviuch dziaržaŭ i ŭpadaje ŭ Finski zaliŭ niedaloka ad haradoŭ Narva i Ivanhorad.
Takim čynam, na Bałtycy źjaŭlajecca piaty punkt i piataja kraina, kudy možna prypłyści pa biełaruskich rekach. Hetyja punkty raskidanyja pamiž saboj na 900 kiłamietraŭ. A pamiž krajnimi punktami na Bałtycy i punktam na Čornym mory i zusim 1300-1500 kiłamietraŭ.
Čytajcie taksama:
Jakaja raka ŭ Biełarusi samaja chałodnaja, a jakaja samaja źvilistaja?
Jakaja suviaź pamiž BiełAES i atłantyčnym łasosiem? Akazvajecca, samaja niepasrednaja
Jak siońnia škodziać biełaruskaj pryrodzie staradaŭnija štučnyja kanały?
