«Kamiera ŭ Navapołacku mienš kamfortnaja za pryloty rakiet». Jak ciapier žyvuć biełarusy va Ukrainie
Kali ŭ lutym 2022-ha pieršyja rasijskija rakiety palacieli na Kijeŭ, va Ukrainie žyło šmat biełaruskich uciekačoŭ, i niekatoryja ź ich usio jašče tam. My spytali ŭ dvuch biełarusaŭ z Adesy i Lvova, jak im žyviecca paśla dvuch hadoŭ poŭnamaštabnaj vajny.
«Dumaju, kamiera ŭ navapołackaj turmie mienš kamfortnaja, čym pieryjadyčnyja pryloty rasijskich rakiet ci dronaŭ»
Stanisłaŭ Sałaviej (miedyk, žyvie ŭ Adesie):
— Na žal, biełarusy adsiul źjazdžajuć. U kahości skančajecca termin pašparta, niechta nie moža abyści błakiroŭku rachunkaŭ z-za biełaruskaha pašparta, a biez rachunku składana pracavać. Kali ty maješ PMŽ, to žyvieš va Ukrainie biez prablem, chiba što mohuć na miažy pamarynavać. Ale kali ŭ ciabie DNŽ, tvaje rachunki zabłakavanyja.
Byli vypadki, kali ludzi pisali ŭ SBU ci Nacbank, i kamuści razbłakavali rachunki, kamuści ich potym znoŭ zabłakavali.
Stanisłaŭ Sałaviej. Fota: ułasny archiŭ
U mianie skančajecca pašpart, i kali nie vyrašu pytańnie ź im i mahčymaściu padacca tut na mižnarodnuju abaronu, to budu vymušany praź miesiac-dva źjazdžać.
Chodziać čutki, što ŭ kahości ź biełarusaŭ nie chacieli navat prymać dakumienty na abaronu. Kali ty były ci dziejny vajskoviec, maješ bolš šansaŭ, što kiejs vyrašycca stanoŭča, kali ž nie vajskoviec, ź vierahodnaściu amal u 100% ty atrymaješ admovu.
Niekatoryja stamlajucca zmahacca z usioj hetaj biurakratyjaj. Praz usio heta za apošni hod źjechali 5-6 čałaviek z majho blizkaha asiarodździa. Chacia i viedaju paru vypadkaŭ, kali biełarusy naadvarot vyrašyli pierajechać va Ukrainu, i heta nie vajskoŭcy.
Budynak u Adesie, paškodžany paśla rasijskaj ataki, 29 śniežnia 2023 hoda. Fota: AP Photo / Artem Perfilov
Jak ciapier tut žyviecca? Heta prahučyć žudasna, ale ŭsio narmalna, da ŭsiaho pryvykaješ. U ciabie ŭ kryvi, što musiš skančać usie spravy da kamiendanckaj hadziny i być apoŭnačy doma. U hałavie nie ŭkładvajecca, što ludzi mohuć žyć niedzie ŭ Jeŭropie i nie mieć hetaj prablemy.
Toje ž samaje z pavietranaj tryvohaj ci šumam ad «šachiedaŭ» — stavišsia da hetaha jak da małanki ci zaviruchi, a prylot rakiety — heta byccam žudasnaje DTZ. Chacia ja i žyvu ŭ krainie, jakaja vajuje, mała što baču — chiba raz na tydzień-dva nad horadam pralacić para dronaŭ. Heta nie paraŭnać z ryzykaj u tych, chto pajechaŭ na front.
Kramy pracujuć, chodziš na pracu i z pracy, na vychadnyja možaš pajści ŭ spartzału abo niedzie vypić kavy. Hetaja zima była lahčejšaja — niama pierabojaŭ sa śviatłom i ciapłom, z vadoj.
Nie ŭličvaju toje, što turbuje ŭkraincaŭ. Naprykład, supracoŭniki vajenkamata mohuć spynić na vulicy maršrutku i, kali ŭnutry buduć chłopcy, vydać im pozvy ci zabrać ich z saboj.
Kaniešnie, tut dahetul byvajuć pryloty. Z-za pracy i aktyvizmu nie chapaje času sačyć za navinami, tamu pra prylot ja daznajusia abo ad kaleh, abo sam jaho čuju, chacia dobryja navušniki zdymajuć šmat prablem. Pad Novy hod bambili z achviarami, potym było niekalki nalotaŭ, zdajecca, na hetym tydni paraniła mužčynu. «Šachiedy» tut — rehularnaja źjava, raz na tydzień-dva dakładna lotajuć, a rakiety źjaŭlajucca radziej. Nie kažu pra pavietranuju tryvohu — nie pamiataju dnia, kab jaje nie było.
Adeskija pažarnyja tušać pažar paśla ataki rasijskich dronaŭ, 25 śniežnia 2024 hoda. Fota: telehram-kanał kiraŭnika Adeskaj abłasnoj vajennaj administracyi Aleha Kipiera / AR
Čamu dla mianie heta bolš prymalna, čym łukašenkaŭskaja Biełaruś? Dumaju, kamiera ŭ navapołackaj turmie mienš kamfortnaja, čym pieryjadyčnyja pryloty rasijskich rakiet ci dronaŭ, tut ja adčuvaju siabie bolš biaśpiečna. Moža prylacieć, ja heta viedaju, ale ŭ łukašenkaŭskaj Biełarusi ciabie mohuć skraści i katavać, prosta tamu što ty — heta ty. Pra što tut možna razvažać?
Z majho koła tut zastalisia tyja biełarusy, chto źjazdžali praz palityku i majuć surjoznyja pryčyny dumać, što ŭ Biełarusi ich by pasadzili za kraty. Chto źjazdžaŭ pa inšych pryčynach, tyja lahčej i raniej pierabralisia adsiul u Polšču i inšyja krainy. U biełarusaŭ ciapier niama pryčyn tut zastavacca, akramia žadańnia dapamahać Ukrainie, bo ŭ inšaj krainie ty možaš lahčej uładkavać žyćcio — tut i vajna, i biurakratyčnyja pieraškody. Pakolki łukašenkaŭskaja Biełaruś udzielničała ŭ poŭnamaštabcy, u dziaržaŭnych ustanovach na prostych biełarusaŭ zaŭsiody hladziać padazrona. Tamu tut zastalisia abo vielmi idejnyja biełarusy, abo tyja, kaho z Ukrainaj šmat źviazvaje — jany pražyli tut šmat hadoŭ ci majuć tut svajakoŭ.
Zdaroŭja heta nie dadaje — napeŭna, PTSR jość va ŭsich, chto tut žyvie, i razhrabać heta my budziem jašče vielmi-vielmi doŭha. Jak pakazvaje praktyka, žyć možna i ŭ krainie, jakaja vajuje, i, kali b nie ciahanina z pašpartam, naŭrad ci ja b dumaŭ adsiul źjazdžać. Ź Biełarusi mianie vybili, tamu nie chacieŭ pakidać i Ukrainu.
«Jość ludzi, jakija nie chočuć iści na vajnu, a ludziej treba ŭsio bolš i bolš»
Jaŭhien Atciecki (fatohraf, žyvie ŭ Lvovie):
— Bolšaść pracesaŭ u horadzie stabilizavałasia, ludzi viarnulisia da štodzionnych spraŭ. Transpart chodzić, kafe adkrytyja, ludzi chodziać na pracu, u parki. Ale pry hetym u horadzie vielmi šmat ludziej u vajskovaj formie — heta tyja, chto pryjechaŭ z frontu ŭ adpačynak, abo vajskoŭcy, jakija jašče tolki pojduć na front, a moža, tyja, chto na ratacyi. Da hetaha pryzvyčajvaješsia i navat heta nie zaŭvažaješ.
Lvoŭ. Fota: Jaŭhien Atciecki
Amal kožny dzień tut pachavańni. Jość carkva, dzie prachodziać cyrymonii raźvitańnia z vajskoŭcami z hetaha rehijona, jany adbyvajucca pastajanna, i heta zaŭvažna.
Jašče prachodzić vielmi šmat mierapryjemstvaŭ, jakija tak ci inakš adrefleksoŭvajuć vajnu ci pryciahvajuć uvahu da hetaj temy, jość padziei, dzie źbirajuć hrošy na padtrymku vajskoŭcaŭ. To-bok tak ci inakš vajnu ty bačyš, asabliva kali nie žyvieš stała ŭ Lvovie.
Jašče adna akaličnaść — rakietnyja abstreły. Čaściej za ŭsio jany adbyvajucca nočču, a rakiety, kali dalatajuć da Lvova, źjaŭlajucca tut rankam. Kali takoje adbyvajecca, vielmi šmat lvavianinaŭ pravodziać noč z telefonami i sočać, dzie laciać rakiety i nakolki heta niebiaśpiečna. Kali niebiaśpieka sapraŭdy mocnaja, mahčyma, ludzi pojduć u bambaschoviščy ci niejak jašče buduć siabie abaraniać. Heta zaŭždy ciažka i troški niervova, ty pračynaješsia ŭ 5 ranku i da 8 hladziš u telefon. Dobra, kali rakiety nie dalatajuć, ale byvała, što i dalatali, chacia apošnim časam heta zdarajecca niačasta.
Jaŭhien Atciecki. Fota: ułasny archiŭ
Ciapier ja nie maju pracy. U biełarusaŭ va Ukrainie jość prablema z dakumientami, i ŭ takich ludziej, jak ja, u kaho tolki DNŽ, amal niama nijakich pravoŭ. Nam błakujuć bankaŭskija kartki — ja nie mahu karystacca rachunkam i atrymlivać na jaho hrošy, kali ja budu ich zarablać.
Kali ty inšaziemiec, tabie ciažka znajści pracu, bo brać inšaziemca niazručna, dla hetaha treba bolš dakumientaŭ.
Usio heta padšturchoŭvaje ruchacca ŭ inšaje miesca, bo tut ciažka aficyjna pracavać. Možna rabić heta nieaficyjna, ale ja pakul nie ŭpeŭnieny, što heta najlepšy šlach. U mianie jość DNŽ, ale jon nie daje mnie padstavy adkryć rachunak abo IP, i mahčyma, što ja chutka adsiul źjedu. Pakul što zastavaŭsia va Ukrainie, bo dla mianie heta było važna, mnie była cikavaja kultura, atrymlivaŭ važny dośvied — bačyŭ, jak ludzi zmahajucca, i chacieŭ im dapamahać.
Padtrymlivaju tyja kaštoŭnaści, za jakija zmahajecca Ukraina. Kali adna kraina ŭryvajecca ŭ inšuju sa zbrojaj i pačynaje hvałtoŭna naviazvać svaju kulturu i ład žyćcia, ja ŭ hetaj baraćbie emacyjna na boku Ukrainy. Nie padtrymlivaju, kali pytańni vyrašajuć takim čynam, dy heta ž i na moj dom napali, ja žyŭ va Ukrainie, kali ŭsio heta adbyłosia, spaŭ u svajoj kijeŭskaj kvatery, kali pa Kijevu ŭdaryli rakietami. Tamu ŭ mianie była meta padtrymlivać ludziej, jakija namahajucca zachavać svaju kulturu, dom i krainu. Ale ŭ mianie skončylisia resursy i ja razumieju, što nie mahu ŭžo być tut karysnym, pryjšoŭ čas pakłapacicca pra siabie, bo zastałosia vielmi mała enierhii.
Lvoŭ. Fota: AP Photo / Petros Giannakouris
Dumaju, što ŭsio, što adbyłosia za apošnija try-čatyry hady — pratesty, emihracyja i vajna, — na ŭsich vielmi mocna adbivajecca, upłyvaje na niervovuju sistemu. Jašče piać-dziesiać hadoŭ my budziem adčuvać nastupstvy hetaha. Nie viedaju, nakolki mocna heta paŭpłyvała na mianie, ale nastupstvy dakładna jość, jak i ŭ nas usich. Pytańnie, nakolki miakka my zmožam heta pieražyć, kolki sałomki zmožam padkłaści, kab hetyja nastupstvy byli dla nas maksimalna biazbolnyja.
Va Ukrainie jašče jość biełarusy, ale heta nievialikaja supolnaść. Viedaju pra žurnalistaŭ i aktyvistaŭ, jakija tut žyvuć, a taksama tut jość biełarusy, jakija pryjechali zadoŭha da 2020-ha, jany ŭžo zbolšaha intehravalisia ŭ hramadstva.
Biełarusy z majho asiarodku pacichu źjazdžajuć, zbolšaha z-za skančeńnia pašpartoŭ i inšych pytańniaŭ pa lehalizacyi. Možna žyć biez bankaŭskaj kartki, ale šmat u čym heta niazručna.
Zdajecca, ludzi asensavali ci asensoŭvajuć, što kontrnastup byŭ nie vielmi ŭdały, vajna praciahniecca doŭha i vorah mocny, što pryjdziecca jašče mabilizoŭvać ludziej i nichto nie viedaje, kolki budzie pakładziena žyćciaŭ. Heta składany etap dla ŭkraincaŭ. Jość ludzi, jakija nie chočuć iści na vajnu, i heta taksama častka žyćcia ŭkrainskaha hramadstva, a ludziej treba ŭsio bolš i bolš. Niadaŭna vyjšaŭ novy zakon pra mabilizacyju, i ludzi napružanyja z hetaj nahody.
Dumaju, usie čakajuć pieramohi, ale pytańnie, jakim koštam jana pryjdzie i jak chutka. Va ŭkrainskim hramadstvie jość bahata pracesaŭ — šmat ludziej źjechała z krainy, častka ŭkraincaŭ ciapier na vajnie. Na froncie taksama jość roznyja ludzi: niechta choča syści adtul i nie paviartacca, niechta jašče maje połymia ŭnutry.
Fota: Mstyslav Chernov / AP Photo
Ale ciapier adbyvajecca emacyjny spad: ludzi stamilisia, jany nie viedajuć, kolki heta ŭsio budzie praciahvacca. Niama ŭpeŭnienaści ŭ budučym, i vielmi ciažka pradkazać, jak dalej buduć raźvivacca padziei. Moža, zima ŭpłyvaje na nastroi i ŭviesnu budzie lahčej.
Prostyja ŭkraincy staviacca da biełarusaŭ narmalna, nie baču ź ich boku nijakaj ahresii. My nie tak chutka možam tut stać svaimi, bo my ź inšaj dziaržavy. Ale tut praściej intehravacca, čym u Polščy, bo tut bolš punktaŭ parazumieńnia. Z movaj taksama praściej, bo biełaruskaja i ŭkrainskaja movy padobnyja. Adnak tut ludzi vielmi kłapociacca pytańniami Ukrainy, tamu ja i nie padymaju temu Biełarusi.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
