«Zajmacca redkimi movami — być u avanhardzie, a nie dynazaŭram». Niamieckaja pierakładčyca raskazała ab pracy ź biełaruskaj movaj
Cina Viunšman niadaŭna pierakłała ź biełaruskaj movy na niamieckuju apovieść «Pa što idzieš, voŭča?» Śviatłany Kurs (psieŭdanim Jeva Viežnaviec). Kniha patrapiła ŭ šort-list Mižnarodnaj litaraturnaj premii, jakuju prysudžajuć za vydatny tvor sučasnaj zamiežnaj litaratury ŭ jaho pieršym niamieckim pierakładzie. Deutshche Welle parazmaŭlała ź Cinaj Viunšman pra ciažkaści pierakładu, histaryčnyja suviazi ŭ knizie i siamju, biełaruskuju viosku, a taksama pra toje, jak być pierakładčycaj ź biełaruskaj movy ŭ Hiermanii.
— Jak vy daviedalisia pra knihu «Pa što idzieš, voŭča?», čamu vyrašyli pierakłaści jaje na niamieckuju?
— Dziesiać hadoŭ tamu ja pierakłała na niamieckuju dva apaviadańni Śviatłany Kurs ź jaje pieršaj knihi «Šlach drobnaj svołačy». Z taho času ja sačyła za tym, što jana robić, i čakała čahości novaha.
I voś u 2020 hodzie vyjšła novaja kniha. Ja źviarnułasia da vydavieckaj inicyjatyvy «Pflaŭmbaŭm», i mnie dali jaje pačytać. Paśla taho mnie vielmi zachaciełasia jaje pierakłaści.
Vydaviectva «Žołnaj» (Zsolnay) ź Vieny zacikaviłasia knihaj u pačatku 2022 hoda. Pakolki ŭžo išła vajna, ja prapanavała zrabić pierakład jak maha chutčej. Bo hetaja kniha tak ścisła i vyrazna pakazvaje, što takoje vajna. U lutym 2023 hoda jana vyjšła pa-niamiecku.
— Na dumku žury Mižnarodnaj litaraturnaj premii, u šort-list jakoj patrapiła kniha, heta — «žorstkaja historyja XX stahodździa, ad stalinskich čystak da złačynstvaŭ niemcaŭ». Ci ciažka vam było zajmacca hetaj temaj?
— Ja daŭno zajmajusia historyjaj Uschodniaj Jeŭropy i šmat čytała pra jaje. Ja radaja, što niechta zmoh napisać pra heta tak dakładna, jasna i koratka, tamu što liču, što mienavita tak heta i treba farmulavać. Viadoma, možna było b napisać pra heta tysiaču staronak. Ale vialikaja moc i adna z pryčyn, čamu knihu naminavali na hetuju premiju, — heta prahmatyčnaja łakaničnaść, jakaja, adnak, nie čerstva, a vielmi intensiŭna apisvaje ŭsio hetaje stahodździe.
Ja šmat razvažała pra historyju svajoj siamji. My na inšym baku historyi, i, mahčyma, mienavita tamu pieršy pierakład knihi byŭ na niamieckuju. Bo niemcy hrali važnuju rolu ŭ historyi Biełarusi. U žorstkim, a nie ŭ stanoŭčym sensie.
Voś čamu važna, kab knihu čytali tut. Ź jaje, aproč usiaho hvałtu, možna šmat daviedacca pra žyćcio ŭ Savieckim Sajuzie, časy pierabudovy, pra ludziej, žyvioł, pryrodu, žyćcio ŭ vioscy, na bałocie.
— Jakija ciažkaści ŭźnikali pry pierakładzie? Jak vy znachodzili značeńnie redkich słoŭ, jakija ŭžyvajuć žychary biełaruskaj vioski?
— Mnie pašancavała, ja mahła spytać Śviatłanu ab čym zaŭhodna. Ja časta adpraŭlała joj słovy i pytałasia, što heta značyć. Naprykład, «mačary» i «ćchumara». Kali ich pahuhlić, to vychodziać nazvy hruzinskich siołaŭ. Nasamreč, pieršaje — heta jamy na bałocie, kali na ich stać, možna patanuć. Druhoje słova składziena z dvuch — «ćchu» i «mara». Vy jak byccam plujacie na bahiniu Maru, majecca na ŭvazie «mianie nie chvaluje».
— Vy kali-niebudź byli ŭ biełaruskaj vioscy?
— Šmat razoŭ, i heta było vielmi važna. Praŭda, nie ŭ tym rehijonie, pra jaki raskazvajecca ŭ knizie, a na poŭdni, kala Pinska. U razmovach ź ludźmi tam, dumaju, u mianie i raźvilisia hetyja zachapleńnie i cikavaść da Biełarusi. Bo našy historyi tak ciesna źviazanyja. My sustrakali tam šmat pažyłych ludziej, jakija raskazali nam pra svajo minułaje ŭ jakaści prymusovych rabočych u Hiermanii z adkrytaściu i vietlivaściu, jakaja vielmi, vielmi ździŭlała i ŭražvała nas, maładych niemcaŭ.
U maich babuli i dziaduli taksama była svaja haspadarka i fruktovy sad. Tamu pra takija rečy, jak chleŭ, chatniaja žyvioła ci pryščepki jabłyń ja viedaju ź dziacinstva. Heta dapamahała mnie znajści adpaviednyja słovy ŭ niamieckaj. Choć niejak dziŭna było źviartacca da dośviedu svaich niamieckich babul i dziadulaŭ dla pošuku movy biełarusaŭ, mima jakich u 1941 hodzie prajazdžaŭ moj niamiecki dziadula, kali byŭ na vajnie.
— Pierakładčykaŭ ź biełaruskaj movy ŭ Hiermanii niašmat. Ci adčuvajecie vy siabie ŭ niekatorym rodzie dynazaŭram?
— Ja vyvučała polskuju i ruskuju, a zatym znajšła dla siabie biełaruskuju. Mahčyma, tamu što papiarednija dźvie mnie nadakučyli. Ja krychu vučyła biełaruskuju ŭ Minsku 20 hadoŭ tamu. Ale ŭ asnoŭnym heta było samanavučańnie.
Ja niejmavierna ŭdziačnaja ŭsim, chto na praciahu mnohich hadoŭ paśladoŭna razmaŭlaŭ sa mnoj pa-biełarusku, tamu što zaŭsiody jość alternatyva, što, viadoma, uskładniaje zadaču. Ale ja zaŭsiody jak byccam čakała čahości, z-za čaho jano taho było vartaje. U vyniku hetym i stała kniha Śviatłany. U joj usio syšłosia, i ja zmahła vykarystać usio, čamu vučyłasia.
Raniej mnohija tvory spačatku pierakładali ź biełaruskaj na ruskuju, kab potym pierakłaści ich na niamieckuju.
Pierakład ź biełaruskaj na niamieckuju — redkaść. Ale ja liču, što zajmacca redkimi movami — heta značyć być u avanhardzie, a nie dynazaŭram. Heta cudoŭnaja prafiesija, choć adnymi pierakładami ź biełaruskaj siamju nie prakarmić.
Chacia z 2020 hoda cikavaść da biełaruskaj litaratury vyrasła, i, spadziajusia, heta budzie praciahvacca. U hetym płanie naminacyja na premiju vielmi važnaja. A jašče cikava i pryjemna ŭbačyć knihu ŭ hłabalnym kantekście, pobač ź litaraturaj Łacinskaj Amieryki, Azii i ŭsiaho śvietu.
Čytajcie taksama:
«Pa što idzieš, voŭča?» Śviatłany Kurs pierakłali na češskuju movu
Jakija knihi słuchajuć biełarusy? Samaje papularnaje z Audiobooks.by
