Ad zachapleńnia dyzajnam da abureńnia pravapisam — u siecivie spračajucca pra alternatyŭny nacyjanalny pašpart
Paśla prezientacyi nacyjanalnaha pašparta dla biełarusaŭ-emihrantaŭ, jakaja adbyłasia padčas kanfierencyi «Novaja Biełaruś», u siecivie razharełasia dyskusija pra jahonyja dobryja jakaści i zahany. Niechta chacieŭ, kab źmianili pravapis, a niechta — kab viarnuli šahałaŭskaha sieruna.
Prajekt nacyjanalnaha pašparta Biełarusi źjaviŭsia ŭ adkaz na zapyt biełarusaŭ, jakim režym Łukašenki, jak tłumačycca na sajcie Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Biełarusi, sprabuje ŭskładnić žyćcio paśla pierajezdu i prymušaje viartacca dla abmienu dakumientaŭ.
Ahulnym punktam krytyki mnohich biełarusaŭ staŭ toj fakt, što pašpart nie samaja realistyčnaja ideja. Źviartali ŭvahu na toje, što abiacańni pra mahčymaść adkryćcia pa takim dakumiencie bankaŭskaha rachunku zastajucca niepaćvierdžanaj «vilhotnaj maraj», i vykazvali sumnievy, što choć niechta pryznaje lehitymnaść hetaha dakumienta. Inšyja piarečyli, što hety makiet — tolki samy pačatak pracy, ale bieź jaho niemahčyma damovicca ab pryznańni dakumienta.
Ale bolšaść pretenzij tyčyłasia nie sutnasnych rečaŭ, a simvaličnych, jakimi novy pašpart pierapoŭnieny. Raspracoŭkaj dyzajnu pašparta zajmalisia śpiecyjalisty hieraldyčnaj rady, čyj skład ź mierkavańniaŭ biaśpieki nie apubličvajecca.
Vokładka novaha pašparta maje karmazinavy koler, jaki adsyłaje da spadčyny VKŁ. Akramia dziaržaŭnaha hierba, na joj źmieščany vyjavy słuckich pajasoŭ. Fota: sajt Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Biełarusi.
Pa-pieršaje, dastałasia koleru vokładki pašparta, jaki ź siniaha, jaki vykarystoŭvajecca na ciapierašnim aficyjnym pašparcie, pieratvaryŭsia ŭ čyrvony, čym, na dumku niekatorych karystalnikaŭ tvitara, nabliziŭsia da pašparta hramadzianina Rasijskaj Fiederacyi. Ale čyrvony koler na pašparcie vykarystoŭvajecca amal usimi jeŭrapiejskimi krainami, u tym liku našymi susiedziami: Polščaj, Łatvijaj i Litvoj. Chutčej, varta paraŭnoŭvać było b ź litoŭskim pašpartam, dzie taksama jość «Pahonia», ale biełaruski prajekt maje na vokładcy jašče taki elemient, jak słucki pojas, a tekst i hierb nie adcentravanyja, a vyraŭnienyja pa levym boku, što źmianšaje mahčymuju błytaninu.
Da taho ž sam koler nie čysta čyrvony, a, chutčej, nabližajecca da malinavaha — takoje adcieńnie na našych ziemlach nazyvali karmazinam (karmazinavym koleram), jano vykarystoŭvałasia zamožnaj arystakratyjaj (jaje tak i nazyvali «karmazinavaj šlachtaj»), u pradstaŭničaj formie ŭradnikaŭ i na ziamielnych charuhvach Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
Na razvarotach staronak dla viz źmieščany architekturnyja pomniki roznych rehijonaŭ Biełarusi, hierb «Pahonia» na ružy viatroŭ i vyjava zubra ŭ nižnim pravym vuhle, jaki pry chutkim hartańni staronak «biažyć». Usie nadpisy ŭ pašparcie vykananyja «taraškievicaj», kłasičnaj łacinkaj i na anhlijskaj movie. Fota: sajt Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Biełarusi.
Pa-druhoje, mnohich začapiła vyrašeńnie moŭnaha pytańnia. Pašpart aformleny na dźviuch movach, ale pa-biełarusku nadpisy padadzienyja dvojčy — kirylickim i łacinskim ałfavitami. Ale internet-karystalniki nie zrazumieli, dla kaho zrobleny nadpisy łacinkaj, kali biełarusy mohuć pračytać i kiryličny nadpis.
«Taraškievica», vykarystanaja ŭ jakaści adzinaha pravapisu novaha dakumienta, taksama mnohim nie spadabałasia. Jany źviarnuli ŭvahu na toje, što raptoŭny razvarot da tak zvanaha «klasyčnaha pravapisu» ŭ adzin momant robić niepiśmiennymi bolšaść biełarusaŭ, navat ułasna biełaruskamoŭnych, i znoŭ padzialaje hramadstva na roznyja łahiery.
«Pašpart patrebny nie «ultraśviadomym», jon patrebny biełarusam, «bałotu» — jakija kali i znajomyja, to z «narkamaŭkaj», — takija vostryja zaŭvahi vykazvajuć u internecie.
Zaŭvaha ŭ cełym słušnaja, uličvajučy dośvied 1980—1990 hadoŭ, kali apazicyjnyja palityčnyja abjadańni i niezaležnyja miedyja aktyŭna pierachodzili na «taraškievicu», addalajučy ad siabie tych, chto vučyŭ zusim inšuju movu ŭ škole. Pierachod biełaruskich ŚMI ŭ siaredzinie 2000-ch hadoŭ na adziny aficyjny pravapis kansalidavaŭ nacyjanalna aryjentavanyja siły dy palehčyŭ kamunikacyju intelihiencyi z hramadstvam.
Sproba narmalizacyi «kłasičnaha pravapisu» (na asnovie prajekta Vincuka Viačorki), zroblenaja ŭ toj ža samy čas, nie źmianiła situacyi. Niama ni słoŭnikaŭ, ni vialikaha korpusu tekstaŭ hetym pravapisam. Alternatyŭny prajekt kančatkova prajhraŭ i ŭ volnaj ad dziaržaŭnaj cenzury prastory internetu: kali spačatku było adčuvańnie pieravahi «taraškievicy», to z pašyreńniem dostupu nasielnictva da sieciva ŭsio źmianiłasia ŭ advarotny bok. Najbolš jaskrava hety praces vyjaviŭsia ŭ isnavańni dźviuch biełaruskich «Vikipiedyj», dzie «narkamaŭski» raździeł dahnaŭ i ŭ razy pierahnaŭ «kłasičny».
Pryčyna, pa jakoj «taraškievica» nie pryžyłasia ŭ internet-kamunikacyi, dosyć prostaja — jaje praviły da kanca nie jasnyja navat tym, chto vydatna vałodaje biełaruskaj movaj. Tolki schilenyja ŭ biełaruščynu maładyja ludzi, jakija drenna vałodajuć nacyjanalnaj movaj, dumajuć, što znojduć siabie ŭ alternatyŭnym pravapisie, jaki padajecca jak adziny sapraŭdny, nie sapsavany ŭładami, ale ŭrešcie ciarpiać niaŭdaču, spatykajučysia na elemientarnych rečach.
Karystalniki tvitara ŭ šerahu zaŭvah da ciapierašniaha prajekta pašparta nahadali i pra sprečnaje rašeńnie Kabinieta źmiaścić na miedali «Honar i Hodnaść» nadpis «Biełaruś pieradusim», jaki vykarystoŭvaŭsia ŭ himnie kałabaracyjanisckaha Sajuza biełaruskaj moładzi.
Anałahičnaja prablema i ŭ vykarystańni «kłasičnaj łacinki», nasupierak sučasnym praviłam tranślitaracyi, jakija niadaŭna z palityčnych mierkavańniaŭ admianili łukašenkaŭcy. Mnohija nie ličać hetuju sistemu sapraŭdnaj łacinkaj, ale faktyčna Instrukcyja pa pieradačy hieahrafičnych nazvaŭ jość łahičnym praciaham dziejnaści dziejačaŭ mižvajennaha pieryjadu pa refarmavańni łacinskaha ałfavita z metaj addaleńnia jaho ad polskaha. Jana ŭličvała jak admovu ŭ aficyjnym kiryličnym pravapisie ad zališniaha adlustravańnia miakkaści na piśmie, tak i skasoŭvała niełahičnuju polskuju Ł, što vybivałasia z šeraha inšych.
Źjaŭleńnie himna Biełaruskaj Narodnaj Respubliki vyklikała ździŭleńnie ŭ biełarusaŭ. Taksama hetaja staronka pakazvaje na niepaśladoŭnaść vykarystańnia alternatyŭnaha pravapisu ŭ dakumiencie.
Raskrytykavany byŭ i himn Biełaruskaj Narodnaj Respubliki na staronkach dakumienta, bo nichto nie zrazumieŭ, u jaki momant Kabiniet pryniaŭ «Vajacki marš» Makara Kraŭcova ŭ jakaści aficyjnaha himna. «Pry čym tut BNR? Hety pašpart budzie vydavać BNR?» — dzivilisia ŭ tvitary.
Karcina Marka Šahała «Nad horadam» na staronkach pašparta va ultrafijaletavym vypramieńvańni.
Žartaŭliva papraknuli aŭtaraŭ navat za cenzuru: na karcinie «Nad horadam» Marka Šahała, jakaja vykarystanaja ŭ jakaści adnaho sa srodkaŭ abarony novaha dakumienta i bačnaja na staronkach tolki va ultrafijaletavym vypramieńvańni, abrezali mužyka, jaki siera pad płotam.
Spadar Džypsinkoŭ na šmatlikija prośby viarnuŭ šahałaŭskaha sieruna.
«Abo viartajcie mužyka ŭ levym nižnim vuhle, abo nie čapajcie Šahała. Čamu maŭčyć Rada kultury?» — patrabavali žartaŭniki. Błohier Džypsinkoŭ na hetyja zapyty zrabiŭ kałaž, źmiaściŭšy šahałaŭskaha sieruna na vokładku pašparta.
Ale ŭ cełym nacyjanalnaja aryjentavanaść i nasyčanaść simvolikaj novaha pašparta pryjšłasia daspadoby navat tym, chto krytykavaŭ asobnyja momanty. Tyja, kamu taki pašpart pakul nie patrebny, vykazvalisia, što chacieli b jaho zajmieć choć by tamu, što jon prosta pryhožy.
Pakul pašpart zastajecca ŭsiaho tolki prajektam, i nieviadoma, jaki kančatkovy vyhlad jon nabudzie. Chočacca spadziavacca, što kanfliktnyja momanty buduć vyrašanyja, a sam dakumient zdabudzie nieabchodnuju moc dla taho, kab palehčyć žyćcio vymušanym uciekačam ź Biełarusi.
Pakul ža biełarusy majuć mahčymaść prajści apytańnie na płatformie «Hołas», kab dapamahčy Abjadnanamu kabinietu vyśvietlić kolkaść hramadzian, jakija chacieli b atrymać novy biełaruski pašpart (udzieł u hałasavańni dla tych, chto znachodzicca ŭ Biełarusi, moža być niebiaśpiečnym).
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆČytajcie taksama:
Kavaleŭski raskazaŭ i pakazaŭ, što ź siabie budzie ŭjaŭlać biełaruski alternatyŭny pašpart
Ułady pryznali ekstremisckim miedal Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta
«Biełaruś pieradusim». Łozunh na miedalach ad Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta vyklikaŭ dyskusiju
Vo-piervych, začiem? Słovo Biełaruś očień mołodoje po istoričieskim i linhvističieskim masštabam. Jemu ot siły 150 let ili około toho. Tak li my k niemu priviazany, čto otkazaťsia prosto niet sił? Da, ja ponimaju, čto mołodomu pokoleniju trudno otkazaťsia ot takoho słova, ono vsiu svoju žizń prožiło pri łukašieniźmie i nie priedstavlajet siebie žizń biez słov Łukašienko i Biełaruś (da i biez krasno-zielenoho fłaha). No s istoričieskoj točki zrienija eto słovo - samozvaniec. Jemu biez hodu niediela, a ono prietiendujet na nazvanije ciełoj strany, žizń kotoroj iźmieriajetsia tysačieletijem. V 90-ych hodach eto była ohromnaja ošibka tak nazvať stranu. Nado było mieniať koriennym obrazom, čtoby dažie nie było sozvučno Ruś-i. Siejčas by łukašisty i putinisty nie pleli by o našiem rodstvie i blizosti. My by byli litviny/litvinianie/litvincy, a oni russkije ili moskovity - kakoje rodstvo? Dažie jazyki raznyje.
Vo-vtorych, a kakovo vosprijatije ludiej? A vosprijatije ludiej, a ludi v svojej maśsie słabo obrazovany, takovo, čto oni vidiat v etom Ruś i podčinienije jej. Inymi słovami, jeśli my Biełaruś, to my mładšij brat ili mładšaja siestra Vielikoj Rusi (i jeśli moskovitianie siebia poka tak nie nazyvajut oficialno, to čieriez niekotoroje vriemia vpołnie mohut podpraviť - užie siejčas vovsiu hulajet konciepcija Rusi ot Briesta francuzskoho do Vładivostoka so vsiakoj russkomirnosťju, podožditie jeŝie paru let i Biełaruś budiet mładšim Biełym kusočkom Rusi). Ono nam nado? A pierievośpitať ludiej - nievozmožno za 10-20 let. Vrať žie o nieśviazi Biełarusi i Rusi - siebia nie uvažať. K tomu žie, eto otvierniet po-nastojaŝiemu umnych ludiej, kotoryje priekrasno vidiat etu śviaź i znajut istoriju. Putin i jeho putinoidy ponimajut eto i vovsiu ispolzujut. My chotim im dať jeŝie odin ryčah upravlenija?
V-trieťjich, počiemu? Počiemu vy tak chotitie ostaviť imienno eto słovo? Tut u mienia otvieta niet, eto vam łučšie znať.
I, nakoniec, obrazovanije. Kuda lehčie učiť dietiej, kohda pokazyvaješ istinnuju istoriju, a nie vydumannuju. Kohda hovoriš, čto Suvorov - zavojevatiel i ubijca, stolko ludiej poubivał (i vieł on nie osvoboditielnyje, a zachvatničieskije vojny). On był russkim vojakoj, a nie litovskim, vojevał za rasširienije Rośsii protiv nas, Vielikoj Litvy. Čto u nas s Rośsijej dažie nazvanija raznyje. Čto vsie eti Rusi tam, na vostokie, v Azii, a my - Jevropa. Vsie budiet kuda proŝie. Tiem boleje, čto eto pravda, čto vsie tak i było, čto s Ruśju my bolšie vojevali, čiem žili mirno, čto im udałoś nas zavojevať, no my pomnim imia svoje (litviny) i pomnim, čto my byli zavojevany Ruśju, čto nie pristało nam nosiť takoje *ruśskoje imia. Čieriez hod-dva, nu, čieriez piať, vsie zabudut kak košmarnyj son nazvanije Biełaruś i budut svobodno dyšať Vielikoj Litvoju. Pomniu, jeŝie let 5 nazad školniki i studienty s pridychanijem lubovaliś krasno-zielenym, a tiepieŕ bolšinstvo biez rvoty vzhlanuť na eto čudo nie mohut. Tožie hovorili - naš, istoričieskij, lubimyj ściah. A tiepieŕ?
Vyvod: samo słovo Biełaruś imiejet očień niedavnieje proischoždienije, proischodit ot słova Ruś, ludi siebia s nim stali śviazyvať sovsiem niedavno (po istoričieskim masštabam), poetomu spokojno možno skazať, čto samo słovo nie javlajetsia istoričieskim ili dažie čto ono nie imiejet dostatočnych istoričieskich korniej. Jeśli vziať proizvodiaŝieje słovo Ruś, to tohda słovo Biełaruś imiejet korni nie boleje 700 let, čto tožie možno nazvať nie imiejet istoričieskich korniej. Otkuda proizošło słovo Ruś - točno nie iźviestno. Rim, naprimier, ili Afiny imiejut 2000-3000 letniuju istoriju i imiejut priekrasno zadokumientirovannoje proischoždienije. Vot eto užie možno nazvať imiejut istoričieskije korni.
1B. Tierzajut mienia smutnyje somnienija po povodu vašieho takoho horiačieho otstaivanija tiermina ***rus***. A vy nie skažietie, čiej Krym? A v Ukrainie siejčas vojna ili śpiecialnaja opieracija? Biez otvietov na eti voprosy našie obŝienije, skorieje vsieho, biessmyślenno.
2. Nu, stran, iźmienivšich svoje nazvanije - choť prud prudi. Była Mołdavija (ja dažie nie hovoriu Mołdavskaja SSR) - stała Mołdova. Była Čiechosłovakija, stało dvie strany, Čiechija i Słovakija. Była Hołłandija, stała Nidierłandy. Była Rodiezija, stała Zimbabvie. Była Piersija, stała Iran (jeŝie i 100 let nie prošło ot smieny imieni). Była Siam, stała Tajłand. Była Ciejłon, stała Šri Łanka. I takich niemało. Jesť Bienin, Burkina Faso, Konho, ... Iz sovsiem niedavnich (poślednije 5 let) nazvanija pomieniali Nidierłany, Mjanma, Sieviernaja Makiedonija i Esvatini (nie sčitaja miełkich iźmienienij, kotoryje ja tut dažie nie upominaju). A vied́ jeŝie mieniajut nazvanija horodov, nacionalnostiej, jazykov. Nie problema.
3. Vot, davajtie opriedielimsia. Čiej Krym?