Vykładańnie biełaruskaj movy ŭ biełaruskich licejach na Padlaššy mohuć zrabić fakultatyŭnym. Biełarusy pratestujuć
Padlašskaja kuratoryja aśviety patrabuje ad kiraŭnictva licejaŭ z dadatkovym navučańniem biełaruskaj movie ŭ Hajnaŭcy i Bielsku-Padlašskim ŭnieści źmieny ŭ svaje statuty, jakija zrobiać vyvučeńnie biełaruskaj movy nieabaviazkovym.
Budynak druhoha ahulnadukacyjnaha liceja z dadatkovym vyvučeńniem biełaruskaj movy ŭ Hajnaŭcy. Fota: Wikimedia Commons
Pra heta piša karespandent polskaj haziety Wyborcza.
Na siońnia ŭ Polščy tolki ŭ licejach (čatyrochhadovaja škoła, druhaja stupień školnaj adukacyi) z dadatkovym vyvučeńniem biełaruskaj movy ŭ Hajnaŭcy i Bielsku-Padlašskim usie vučni naviedvajuć zaniatki pa biełaruskaj movie i kultury, a taksama zdajuć vypuskny ekzamien pa hetaj movie. Abiedźvie ŭstanovy majuć bolš za siemdziesiat hadoŭ historyi. U Bielsku-Padlašskim biełaruskamoŭnaja škoła pracuje z 1944-ha, u Hajnaŭcy — z 1949-ha.
Biełarusy žyvuć na Padlaššy i Sakolščynie advieku. U pieršaj pałovie XX stahodździa pa-biełarusku tut razmaŭlali i pravasłaŭnyja, i kataliki. Ciapier biełaruskuju ci padvojnuju samaśviadomaść zachavali pieravažna pravasłaŭnyja. Pavodle danych pierapisu 2011 hoda, biełarusami nazvali siabie amal 44 tysiačy hramadzian Polščy. Danych pierapisu 2021 hoda pakul niama.
Aŭtar nahadvaje, što zychodziačy z artykuła 35 Kanstytucyi Respubliki Polšča, zabieśpiačeńnie členam mienšaściej svabody zachoŭvać i raźvivać svaju ŭłasnuju movu, zachoŭvać zvyčai i tradycyi i raźvivać svaju ŭłasnuju kulturu i, takim čynam, u šyrokim razumieńni etničnuju i nacyjanalnuju samaśviadomaść, źjaŭlajecca abaviazkam dziaržaŭnaj ułady.
Realizacyja prava ludziej, jakija naležać da mienšaściej, «vyvučać movu mienšaści abo na movie mienšaści» i ich prava «vyvučać historyju i kulturu mienšaściaŭ» adbyvajecca na ŭmovach i ŭ paradku, vyznačanym u Zakonie ab sistemie adukacyi ad 7 vieraśnia 1991 hoda.
Zakon ab sistemie adukacyi praduhledžvaje, što škoły i dziaržaŭnyja ŭstanovy «dajuć mahčymaść vučniam zachoŭvać svaju nacyjanalnuju, etničnuju, moŭnuju i relihijnuju samabytnaść, u pryvatnaści, vyvučać movu i ŭłasnuju historyju i kulturu». Pytańni adukacyi mienšaściej rehulujucca padrabiazna ministerskimi pastanovami.
Jak adznačajecca ŭ artykule, ź listapada minułaha hoda pradstaŭniki Padlašskaj kuratoryi aśviety (poł. — Kuratorium Oświaty) i Ministerstva adukacyi i navuki akazvajuć cisk na dyrektaraŭ hetych škoł, kab jany ŭnieśli źmieny ŭ statuty. Hetyja źmieny dazvolać zrabić biełaruskuju movu fakultatyŭnym pradmietam pa žadańni.
Jak śćviardžaje aŭtar, u liście, jaki niadaŭna atrymaŭ dyrektar liceja ŭ Hajnaŭcy Ihar Łukašuk ad kiraŭnika Padlašskaj kuratoryi aśviety, heta abhruntoŭvajecca tym, što dva abzacy adnaho z artykułaŭ statuta nibyta supiarečać Zakonu ab sistemie adukacyi 1991 hoda, u jaki ŭ 2022 hodzie byli ŭniesienyja źmieny, i pastanovie Ministerstva adukacyi i navuki ad žniŭnia 2017 h. ab umovach i paradku vykanańnia dziciačymi sadkami, škołami i hramadskimi ŭstanovami zadač, jakija dazvalajuć padtrymlivać pačućcio nacyjanalnaj, etničnaj i moŭnaj samaśviadomaści navučencaŭ, što naležać da nacyjanalnych i etničnych mienšaściaŭ i supolnaściaŭ, jakija karystajucca rehijanalnaj movaj.
Aŭtar pryvodzić hetyja dva abzacy: «U škole ŭsie vučni navučajucca biełaruskaj movie jak rodnaj movie biełaruskaj mienšaści» i «Vyvučeńnie rodnaj movy biełaruskaj mienšaści ŭvachodzić u lik abaviazkovych adukacyjnych mierapryjemstvaŭ».
U artykule raspaviadajecca pra dyskusiju, jakaja razharnułasia na adnym z apošnich pasiadžeńniaŭ paviatovaj rady.
Na joj supracoŭnik biełastockaha adździeła Instytuta nacyjanalnaj pamiaci Bahusłaŭ Łabendzki (Bogusław Łabędzki) vykazaŭ mierkavańnie, što «heta pavinna być polskaja škoła, z dadatkovym vyvučeńniem biełaruskaj movy dla ŭsich dziaciej našaha horada». Abapirajučysia na pastanovu Ministerstva adukacyi i navuki ad žniŭnia 2017 hoda, jon zajaŭlaje, što vykładańnie movy mienšaści (u hetym vypadku biełaruskaj) pavinna być arhanizavanaje ŭ hetych licejach na asnovie piśmovaj zajavy baćkoŭ navučencaŭ abo samich paŭnaletnich navučencaŭ «na dobraachvotnaj asnovie, a nie ŭ abaviazkovym paradku dla ŭsich navučencaŭ», jak heta vynikaje sa statuta škoły. A vypuskny ekzamien nie moža być abaviazkovym.
U abaronu škoły na tym pasiadžeńni vykazaŭsia staršynia paviatovaj rady i były dyrektar biełaruskaha liceja Jaŭhien Sačko (Eugeniusz Saczko). Jon zaŭvažyŭ, što jurydyčnyja traktoŭki pastanovy 2017 hoda mohuć być roznyja. Tak, prafiesary Andžej Sakovič (Andrzej Sakowicz) i Matevuš Pilič (Mateusz Pilich) ź jurydyčnaha fakulteta Univiersiteta ŭ Biełastoku ličać, što dziaržaŭnyja škoły abaviazanyja dać mahčymaść vučniam zachoŭvać pačućcio nacyjanalnaj, etničnaj, moŭnaj i relihijnaj identyčnaści. Što licej u Hajnaŭcy ŭ adpaviednaści sa svaim statutam i robić.
Sačko taksama nahadaŭ pra pazicyju, jakuju ŭžo vykazvała na hety kont piedahahičnaja rada liceja: hetaja škoła była stvorana z ulikam biełaruskaj mienšaści ŭ Polščy i na praciahu dziesiacihodździaŭ «pastajanna pravodzić dziejnaść pa padtrymańni biełaruskaj nacyjanalnaj identyčnaści», u tym liku, šlacham dałučeńnia ŭsich vučniaŭ da biełaruskaj movy, a taksama historyi i kultury biełaruskaj mienšaści».
Piedahahičnaja rada liceja ŭ svajoj pastanovie taksama adznačyła, što nastupstvam dziejańniaŭ pa źmienie statuta škoły «moža być nie tolki źniščeńnie spadčyny mnohich pakaleńniaŭ», źviazanaj z samim licejem, ale i «ŭsiaho asiarodździa biełaruskaj nacyjanalnaj mienšaści ŭ Polščy».
Aŭtar artykuła źviartaje ŭvahu na toje, što piedahahičnaja rada ŭ svaim zvarocie prosić nie pradprymać dziejańniaŭ, jakija b źniščyli charaktar liceja, abapirajucca na pazicyju baćkoŭskaj rady liceja, jakaja była ahučanaja ŭ listapadzie 2022 hoda.
Śviatkavańnie Dnia voli ŭ biełaruskim licei Hajnaŭki. Fota: Radyjo «Racyja»
U publikacyi adznačajecca, što ŭ padtrymku licejaŭ u Hajnaŭcy i Bielsku-Padlašskim, akramia ich dyrektaraŭ, vystupaje staršynia Abjadnańnia dla dziaciej i moładzi, jakija vyvučajuć biełaruskuju movu, «AB-BA» Tamaš Hierasimiuk (Tomasz Gierasimiuk), staršynia Biełaruskaha histaryčnaha tavarystva prafiesar Aleh Łatyšonak (Oleg Łatyszonek) i staršynia Biełaruskaha sajuza ŭ Polščy Jaŭhien Vapa (Eugeniusz Wappa).
U ich sumiesnaj zajavie, jakaja niadaŭna była apublikavanaja, i jakuju cytuje vydańnie, adznačajecca: «Pradstaŭniki ŭstanovy i biełaruskaj nacyjanalnaj mienšaści nieadnarazova sprabavali parazmaŭlać z pradstaŭnikami ŭpraŭleńnia adukacyi i Ministerstva adukacyi i navuki, kab pierakanać ich, što rašeńni, jakija jany prasoŭvajuć, padarvuć asnovy isnavańnia i misii škoły i pryviaduć da faktyčnaj likvidacyi liceja ŭ jaho ciapierašnim vyhladzie. Na žal, čynoŭniki zastajucca hłuchimi da našych zvarotaŭ i arhumientaŭ».
Aŭtary zvarotu zhadvajuć situacyju, jakaja ŭtvaryłasia ŭ padobnym licei ŭ Bielsku-Padlašskim. Tam u vieraśni 2022 hoda bolšaść vučniaŭ čaćviortych kłasaŭ, skarystaŭšysia rašeńniem Ministerstva adukacyi i navuki, admovilisia ad vyvučeńnia biełaruskaj movy. Heta było na chvali situacyi z vajnoj i mihranckim kryzisam.
Niahledziačy na zakanadaŭčaje patrabavańnie zdavać vypuskny ekzamien pa biełaruskaj movie ŭ takoj škole, hetyja vučni z dazvołu školnaj rady nie zdavali vypuskny ekzamien pa hetaj movie bieź jakich-niebudź nastupstvaŭ dla siabie. «Heta pierapyniła niekalki dziesiacihodździaŭ tradycyi škoły i pryviało da razbureńnia jaje ŭnikalnaha charaktaru», — adznačajecca ŭ zajavie.
Aŭtary zajavy padkreślivajuć: «My nie možam dapuścić, kab rašeńni źvierchu, jakija prymajucca nasupierak prośbam i zaklikam asiarodździa, pachavali niekalki dziasiatkaŭ hadoŭ pracy, zatarmazili raźvićcio i na praktycy pryviali da źniščeńnia adukacyi biełaruskaj nacyjanalnaj mienšaści ŭ Polščy. Tamu my zaklikajem spynić dziejańni, nakiravanyja na źmianieńnie charaktaru vykładańnia biełaruskaj movy ŭ licejach Hajnaŭki i Bielska-Padlašskaha».
U artykule adznačajecca, što spravaj zacikaviłasia i lidarka biełaruskaj apazicyi Śviatłana Cichanoŭskaja. Aŭtar cytuje vytrymku ź jaje lista da ministra adukacyi i navuki Pšemysłava Čarneka (Przemysław Czarniek): «Źmiena charaktaru licejaŭ u Bielsku-Padlašskim i Hajnaŭcy i ich likvidacyja jak škoł dla biełaruskaj mienšaści budzie mieć niehatyŭny vodhuk siarod biełaruskich niezaležnych elit i, biezumoŭna, budzie vykarystoŭvacca prapahandaj siłavoha aparatu Łukašenki».
Ad redakcyi. Na sajcie petycjeonline.com idzie zbor podpisaŭ pad pietycyjaj da Padlaskaj kuratoryi aśviety i Ministerstva adukacyi i navuki z prośbaj zachavać ciapierašni charaktar adukacyi biełaruskaj mienšaści ŭ Polščy. Jaje ŭžo padpisali 15 biełaruskich arhanizacyj.
Čytajcie jašče:
Aleh Łatyšonak: My vierym, što dyjaspara padchopić naš ściah
Pieravahi biełaruskaj movy vačyma maładoha libierała
Dastupnaść i dyskryminacyja biełaruskaj movy ŭ Biełarusi: vyniki novaha apytańnia
