Niedachop aśviatleńnia i kalcyju, a taksama psichałahičnyja prablemy ŭ intelihientnych ludziej. Byłyja biełaruskija turemnyja miedyki raskazali, jakija prablemy nazirali ŭ viaźniaŭ
22 maja pačniecca sud nad Eduardam Babarykam — viaźniam, jaki pravioŭ na Vaładarcy amal try hady. Jak takoje źniavoleńnie adbivajecca na fizičnym i psichičnym zdaroŭi viaźniaŭ? Raspytali miedykaŭ.
«Ciažki stan padślednaha ablahčaje pracu tym, chto źmiaščaje jaho ŭ SIZA»
Pravaabaronca Vasil Zavadski bolš za 20 hadoŭ prapracavaŭ miedykam u biełaruskaj pienitencyjarnaj sistemie, uznačalvaŭ miedycynskuju słužbu Departamienta vykanańnia pakarańniaŭ biełaruskaha MUS.
Zavadski raskazvaje, što kali ludzi znachodziacca ŭ SIZA nie mienš za niekalki miesiacaŭ, to šmat chto pačynaje skardzicca na stan zuboŭ, i heta typovaja prablema dla pienitencyjarnaj sistemy:
«Ja źviazvaju heta ź niedachopam naturalnaha aśviatleńnia i fizičnych nahruzak, a taksama ź niedachopam zasvajalnaha kalcyju, i normy charčavańnia nie ŭličvajuć hetaha aśpiektu. Zasvajalny kalcyj źmiaščajecca nie stolki ŭ małočnych praduktach, kolki ŭ raślinnych. Z tvarahom krychu inšaja historyja, jaho naohuł niama ŭ racyjonie viaźniaŭ: jon praduhledžany na dyjatyčnym charčavańni, ale jaho časta zamianiajuć inšymi praduktami».
U charčavańni viaźniaŭ raślinnych praduktaŭ vielmi mała. Niadaŭna tam značna źmienšyłasia kolkaść ryby, i heta taksama nie spryjaje zdaroŭju. A tak, miarkuje pravaabaronca, racyjon u viaźniaŭ u SIZA zbolšaha zbałansavany, chacia i jość pierakos u bok vuhlavodaŭ: pa normach viaźni atrymlivajuć šmat kaš i chleba, im nie chapaje tłuščaŭ i raślinnych praduktaŭ.
Niedachop aśviatleńnia vyklikaje prablemy sa zrokam, a taksama nie daje vypracoŭvacca ŭ arhaniźmie vitaminu D, jaki patrebny dla zasvajeńnia kalcyju. Paharšajecca stan zuboŭ i kaściej, dy i ŭvohule stan arhanizma i nastroj čałavieka. Navat u kałonijach čałavieku nie chapaje aśviatleńnia, bo jon vymušany peŭny čas być na pracoŭnym miescy biez dastatkovaha aśviatleńnia. Heta asabliva aktualnaja prablema ŭ našym klimacie, dzie sonca i tak mała.
Vasil Zavadski. Fota: humanrightshouse.org
Toje, što viaźniam nie chapaje fizičnaj nahruzki, taksama vielmi istotna ŭpłyvaje i na ich tonus, i na psichałahičny stan.
Imavierna, praz stres u viaźniaŭ mohuć uźnikać fizičnyja chvaroby, ale hetaja tema niedastatkova daśledavanaja. Havorka pra tak zvanuju psichasamatyku.
«Takich chvarob šmat, ale čaściej za ŭsio heta arteryjalnaja hipiertenzija, zachvorvańni skury, jazva straŭnika, mahčyma, branchijalnaja astma i cukrovy dyjabiet. Taksama bahata chvarob uźnikaje na fonie asłableńnia imunitetu, tyja ž ankałahičnyja zachvorvańni, a imunitet moža asłablacca praź psichasamatyku.
Zrazumieła, što kali doŭhi čas znachodzicca ŭ abmiežavanych i stresavych umovach, niejkija psichasamatyčnyja chvaroby prajaviacca. Bačyŭ, kali pracavaŭ u pienitencyjarnaj sistemie, što vielmi šmat ludziej tam znachodzicca ŭ pryhniečanym psichałahičnym ci depresiŭnym stanie, byvajuć i suicydy z hetych pryčyn. Adnak, pa maich nazirańniach, u źniavoleńni nie bolš suicydaŭ, čym na voli, za kratami ich našmat ciažej učynić, bo za čałaviekam tam pastajanna nazirajuć. Inšyja pryčyny śmierci zbolšaha tyja ž, što i na voli: sardečna-sasudzistyja zachvorvańni, ankałohija», — kaža Vasil Zavadski.
Što adbyvajecca ź viaźniami nakštałt Eduarda Babaryki, jakija pravodziać u SIZA nie ŭmoŭnyja čatyry miesiacy, a niekalki hadoŭ? Zavadski zaŭvažaje, što navat pa fota z suda bačna, što ludzi vyhladajuć błaha.
Ale da suda, navat da takoha, u jakim zahadzia viadomy vynik, ludzi znachodziacca ŭ stanie baraćby ź sistemaj, tamu ich arhanizm mabilizujecca. Taksama pravaabaronca dzielicca nazirańniem, što kali ludzi vyzvalajucca ź miescaŭ pazbaŭleńnia voli, to ŭ ich pačynajuć prahresavać peŭnyja chvaroby. Jon tłumačyć heta tak: praz toje, što źnikaje «tonus baraćby z chraničnym stresam», arhanizm rassłablajecca i robicca bolš schilnym da chvarob.
Aleś Bialacki ŭ sudzie. Łaŭreat Nobieleŭskaj premii miru pravioŭ u SIZA-1 bolš za paŭtara hoda. Fota: SB
Kali ŭ SIZA traplaje viazień z ankałahičnaj chvarobaj, jak u vypadku z Ksienijaj Łuckinaj, jon sutykajecca z tym, što va ŭsioj pienitencyjarnaj sistemie niama ankołahaŭ, tym bolš vuzkaha profilu. Taksama ludzi, jakija pastajanna prymali leki, mohuć niejki čas nie mieć da ich dostupu.
Tamu, tłumačyć pravaabaronca, šmat zaležyć ad nastojlivaści svajakoŭ, a taksama ad lekaraŭ.
Ciapier ličycca, što ŭ śledčyja izalatary nie pavinny prymać ludziej, stan zdaroŭja jakich vymahaje nieadkładnaj miedyčnaj dapamohi. Ale, na dumku Vasila Zavadskaha, u realnaści heta praviła nie zaŭsiody vykonvajecca.
«Treba razumieć, što ciažki stan padślednaha ablahčaje pracu tym, chto źmiaščaje jaho ŭ SIZA, i hetyja ludzi jakraz zacikaŭlenyja ŭ takim cisku. U takim vypadku čałaviek chutčej zhodzicca pryznać vinu ci niešta na siabie ŭziać.
Miedykam składana takomu supraćstajać, bo śledčyja mohuć na ich cisnuć praz administracyju ŭstanovy, kab jany prymali čałavieka ŭ SIZA», — tłumačyć jon.
Na dumku pravaabaroncy, u pienitencyjarnaj sistemie jość surjoznaja prablema z ukamplektavańniem miedycynskich kadraŭ. Umovy pracy miedykaŭ u SIZA i kałonijach bolš składanyja, čym u inšych abstavinach, niahledziačy na bonusy dla ich, i navat u dobryja časy było składana znajści miedyka dla takoj pracy. Što datyčyć lekaŭ, to Zavadski paćviardžaje: u SIZA asablivych prablem ź lekami niama. Inšaja reč, što tam zvyčajna preparaty biełaruskaj vytvorčaści, dy i nie zaŭsiody jany dobra padabranyja.
A voś trapić da stamatołaha ŭ źniavoleńni ciažej, čym da zvyčajnaha miedyka.
«U štacie kožnaj pienitencyjarnaj ustanovy budzie stamatołah, kali ŭstanova maleńkaja, jon budzie pracavać nie na ŭsiu staŭku, ale ŭ lubym vypadku jon sutykniecca ź vielmi vysokaj nahruzkaj. U źniavolenych značna bolšaja patreba ŭ stamatałahičnaj dapamozie, čym u inšych hramadzian, i adziny stamatołah ź joj nie spravicca.
Tady źjaŭlajecca spakusa nie lačyć zuby, a ich vydalać, i takaja prablema sapraŭdy jość.
Stamatołah moža pajechać na kursy ci ŭ adpačynak, i razam ź inšymi faktarami heta jašče bolš uskładniaje situacyju.
Kali ludziam vydalajuć zuby, paŭstaje prablema ich pratezavańnia, i jana zusim nie vyrašana. Raniej isnavała łabaratoryja, jakaja hetym zajmałasia. Nakolki ja viedaju, ciapier jaje niama, ale farmalna dazvolena zaklučać damovy ab pratezavańni z najbližejšaj da SIZA ci kałonii miedyčnaj ustanovaj. Ale ŭsio heta składana, bo źniavolenaha, dumaju, nie buduć nikudy vyvozić, tak jak dla hetaha treba kanvoj i transpart, tamu treba niejak zaachvocić lekara, kab jon sam niekalki razoŭ pryjechaŭ da viaźnia. Reč i ŭ cenach, bo pratezavańnie — zusim nie tannaja pracedura».
«Zbolšaha ludzi ŭ SIZA atrymlivajuć razłady adaptacyi, byvajuć nieŭrozy»
Psichijatr Pavieł Pierapiołkin dziesiać hadoŭ pracavaŭ u bresckim SIZA-7, vosiem ź ich jon adkazvaŭ za miedyčnuju častku ŭstanovy. Śpiecyjalist padzialaje viaźniaŭ SIZA na dźvie katehoryi. Pieršaja ź ich — tyja, chto ŭžo nie pieršy raz traplaje za kraty i dla kaho źniavoleńnie — častka peŭnaha ładu žyćcia. Dla takich viaźniaŭ umovy ŭ SIZA zvykłyja, i ničoha asablivaha ź imi tam nie adbyvajecca. Dla niekatorych ź ich trapić u źniavoleńnie — heta, naadvarot, mahčymaść zaniacca svaim zdaroŭjem, naprykład, prablemami, źviazanymi z zaležnaściami.
Inšaja reč — ludzi, jakija traplajuć u SIZA ŭpieršyniu, asabliva kali jany nie z marhinalnych słajoŭ.
«Psichałahičnyja prablemy ŭ takich viaźniaŭ zbolšaha datyčać adaptacyi, bo ludzi traplajuć u całkam novyja dla siabie ŭmovy, stasujucca z novymi ludźmi. Ale ŭ bolšaści vypadkaŭ viaźni zdolnyja sami adaptavacca da hetych umoŭ: u kahości heta zajmaje niekalki dzion, u kahości — niekalki tydniaŭ. Niekatorym, adnak, treba psichałahičnaja dapamoha ci pryjom psichijatryčnych lekaŭ», — kaža jon.
Ludzi ź psichičnymi zachvorvańniami taksama traplajuć u SIZA, ale heta byvaje nie tak časta, kali nie brać va ŭlik zaležnaści i rasstrojstvy asoby. Jašče, raskazvaje Pavieł, psichijatry ŭ SIZA časam majuć spravu z ałkaholnymi psichozami abo sindromami admieny narkotykaŭ ci ałkaholu. Reč u tym, što čałaviek traplaje va ŭmovy, jakija vyklučajuć užyvańnie hetych rečyvaŭ.
Ci možna atrymać u SIZA prablemy ź psichikaj? Pavieł kaža, što tut, jak i ź fizičnymi chvarobami, paharšeńnie idzie z boku najbolš uraźlivych u kankretnaha čałavieka sistem arhanizma. «U viaźnia moža być hienietyčnaja schilnaść da niejkich zachvorvańniaŭ abo chraničny praces u psichicy, bolš-mienš skampiensavany, i padčas źniavoleńnia ŭsio heta moža abvastrycca.
Zbolšaha ludzi ŭ SIZA atrymlivajuć razłady adaptacyi, to-bok u čałavieka rezka źmianilisia ŭmovy i jamu ciažka da ich prystasavacca, taksama nazirajucca depresiŭnyja reakcyi. Nie mahu skazać, što ŭmovy SIZA mohuć spravakavać raźvićcio niejkich psichozaŭ».
Akramia źmieny ŭmoŭ, na psichiku viaźniaŭ upłyvajuć i asablivaści asiarodździa, bo ty nie abiraješ jaho, ty vymušana kantaktuješ z peŭnymi ludźmi 24/7. U dadatak ty pad śledstvam abo prachodziš praz sud, i heta taksama na tabie adbivajecca, bo nie pra ŭsio možna raspavieści, nie ŭsie pačućci možna vykazać, na voli dla hetaha značna bolš mahčymaściej. Usio heta, tłumačyć Pavieł, adbivajecca na emacyjnaj śfiery, moža vyklikać nieŭroz.
Pavieł Pierapiołkin. Fota: archiŭ hieroja
Umovy ŭ kamiery SIZA nie nadta spryjalnyja i dla fizičnaha zdaroŭja: «nary», stoł, adna ci dźvie łaŭki, sanvuzieł, duš raz na tydzień, letniaja śpioka, ź jakoj ničoha nie zrobiš (Pierapiołkin udakładniaje, što ŭzimku tempieratura ŭ kamiery bolš kamfortnaja, čym u śpioku). Kali čałaviek prymaje ježu za mietr ad sanvuzła, kali pieraharodka navat nie dastaje da stoli, to heta nie nadta dobra dla zdaroŭja. U dadatak, raskazvaje doktar, viazień amal nie moža kantralavać tempieraturu ŭ kamiery, dla hetaha jon maje chiba što maleńkaje akienca pad stollu.
Taksama viaźniam nie chapaje mahčymaści chadzić. «Tak, ich vyvodziać na špacyr, ale špacyrny dvoryk — heta taki ž kamienny miašok, jak i kamiera, tolki z naciahnutaj sietkaj zamiest stoli. Usia prahułka adbyvajecca ŭ hetaj kletcy, ale ž čałavieku patrebna narmalna ruchacca, heta taksama faktar zdarovaha ładu žyćcia», — kaža Pavieł Pierapiołkin.
Miedyk śviedčyć, što ŭ psichołahaŭ i psichijatraŭ, jakija pracujuć u SIZA i kałonijach, šmat farmalnaj pracy, jakaja nie maje dačynieńnia da akazańnia miedyčnaj dapamohi i ŭvohule zbolšaha niepatrebnaja. Ci znojduć psichołahi ŭ takim vypadku čas, kab raźbiracca jak maje być u prablemach viaźniaŭ? Heta, chutčej, zaležyć ad asabistych jakaściaŭ śpiecyjalistaŭ, a taksama ad pamieraŭ SIZA, kolkaści źniavolenych i ŭkamplektavanaści štatu.
Što rabić pa vychadzie ź SIZA?
Pavieł raić zaniacca psichičnym zdaroŭjem lubomu čałavieku, jaki vyzvaliŭsia ź SIZA abo z kałonii. Mahčyma, u pieršuju čarhu lepš pajści da psichijatra, kab vyrašyć, ci treba eks-viaźniu prymać psichijatryčnyja leki — kali nie, psichijatr pieranakiruje jaho da psichołaha. Tak ci inakš źniavoleńnie adbivajecca na žyćci čałavieka, dy i da žyćcia na voli taksama treba adaptavacca.
«Psichičnyja nastupstvy ad SIZA mohuć stać adbitkam na ŭsio žyćcio, i nie zaŭsiody možna chutka čałavieku dapamahčy, asabliva kali ŭ jaho nieŭroz. Kali havorka tolki pra razład adaptacyi, to tam bolš šansaŭ, što čałaviek vyjdzie na volu i, mahčyma, navat samastojna vierniecca da narmalnaha žyćcia, ale heta ciažka», — kaža Pavieł.
U normie, ličyć Pavieł, pavinna isnavać sistema reabilitacyi eks-viaźniaŭ, u tym liku i eks-palitviaźniaŭ. Na dumku psichijatra, jany naležać da asobnaj katehoryi: čałaviek razumieje, što jon nie pavinien siadzieć, a tyja, chto jakraz pavinien, znachodziacca na voli i vyrašajuć jaho los. Heta jašče adna traŭma, tamu eks-palitviaźniam zaŭsiody patrebnaja psichałahičnaja, a to i psichijatryčnaja dapamoha.
Dla viaźniaŭ vielmi važny kantakt sa śvietam za miežami turmy. Čałaviek pastaŭleny va ŭmovy, u jakich jon nie vybiraje svajo asiarodździe, i jamu treba realizavać patreby ŭ kamunikacyi, a ŭ kamiery nie zaŭsiody jość dla hetaha adpaviednyja ludzi. Listy, spatkańni — usio heta vielmi važna i dapamahaje nie tolki ŭ adaptacyi, ale i ŭ tym, kab źnizić upłyŭ stresu ad źniavoleńnia.
Ci byŭ Pavieł śviedkam suicydaŭ u SIZA-7?
«Za dziesiać hadoŭ majoj pracy ŭ SIZA ŭ nas było dva zavieršanyja suicydy, pa siońnia ja nie razumieju ich matyvaŭ. Tyja ludzi nie mieli depresii, u ich nie było składanych adnosin z sukamiernikami abo sa znajomymi ci svajakami na voli.
Zdarajucca vostryja zachvorvańni, časam i śmierci. Na žal, ludzi pamirajuć i na voli, i ŭ turmie, ale ja nie bačyŭ vypadkaŭ, kab čałaviek pamior praz toje, što nie atrymaŭ svoječasova dapamohi. U kamiery z hetym, naadvarot, lahčej, bo viazień uvieś čas pad nahladam, taksama la jaho sukamierniki. Kali čałavieku stanie drenna,to ŭ kamiery chutčej zabjuć tryvohu i buduć niešta rabić, kab jon atrymaŭ dapamohu», — kaža jon.
Prablem u lekavańni źniavolenych šmat, ale hramadstva pra ich nie nadta viedaje i ŭ asnoŭnym usprymaje situacyju stereatypna. «Nam moža zdavacca, što ŭ takich miescach nie chapaje lekaŭ, ale zvyčajna ŭsio, što jość u zvyčajnaj paliklinicy, abo jość u miedyčnaj častcy SIZA i kałonii, abo moža być tudy pryvieziena. Ale sami ŭmovy źniavoleńnia šmat u čym śpiecyfičnyja i nie spryjajuć zdaroŭju. I jašče važna: refarmavać treba nie sistemu miedyčnaj dapamohi ŭ SIZA i kałonijach, a ŭsiu pienitencyjarnuju sistemu, bo heta pazaminułaje stahodździe», — padsumoŭvaje Pierapiołkin.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆKolki palitviaźniaŭ pamierła ci źviało rachunki z žyćciom praź nievynosnyja ŭmovy za kratami
Va ŭdzielnika hurta Tor Band za kratami zdaryŭsia recydyŭ ankałohii, jon nie moža chadzić
