Hienij ci varjat. Navukoŭcy zazirnuli ŭ tajamnicy mozhu talenavitych ludziej i znajšli kluč da ŭźniknieńnia tvorčych idej
Šerah navukovych daśledavańniaŭ śviedčyć ab isnavańni ŭskosnych suviaziej pamiž rozumam hienija i psichična chvoraha, bo ŭ tvorčym pracesie prysutničaje elemient iracyjanalnaści. Asnoŭnaje, što abjadnoŭvaje hetyja dźvie hrupy ludziej, — toje, što ich mozh nie ŭmieje adfiltroŭvać infarmacyju.
Ideja ab tym, što tvorčyja ludzi taksama krychu varjaty, isnavała z samych rańnich časoŭ čałaviectva. U staražytnaj Hrecyi Płaton adznačaŭ ekscentryčnaść paetaŭ i dramaturhaŭ, a Arystociel bačyŭ, što niekatoryja tvorčyja typy byli ŭ toj ža čas depresiŭnymi. U sučasnasnuju epochu hetaja suviaź taksama nazirajecca: ad Robierta Šumana, jaki čuŭ hałasy, što nakiroŭvali da jaho muzyku, i Silvii Płat, jakaja zasoŭvała hałavu ŭ duchoŭku, da Van Hoha, jaki adrazaŭ sabie vucha.
Tvorčyja ludzi krychu čaściej, čym inšyja, pakutujuć ad bipalarnaha afiektyŭnaha rasstrojstva. Zdarovyja svajaki šyzafrenikaŭ taksama majuć tvorčyja zdolnaści. Hienietyčny varyjant niekatorych psichozaŭ moža być źviazany z tvorčymi dasiahnieńniami. Niekatoryja paramietry šyzatypii — rysy asoby, jakija mohuć zrabić čałavieka bolš uraźlivym dla šyzafrenii, — pradkazvajuć tvorčyja zdolnaści čałavieka.
Hrupa niejrabijołahaŭ z Aŭstryi pad kiraŭnictvam Andreasa Finka z Univiersiteta Hraca znajšła suviaź pamiž zdolnaściu prapanoŭvać aryhinalnyja idei i niazdolnaściu mozhu padavić aktyvacyju pieradklińnia — vobłaści mozha, jakaja dapamahaje nam źbirać infarmacyju (pry aktyŭnaj pracy mozha hetaja vobłaść zvyčajna małaaktyŭnaja). Čym bolš znachodlivy byŭ udzielnik, tym bolš jon mieŭ ciažkaściej z pryhniečańniem pieradklińnia pry vykanańni składanaj zadačy na pracoŭnuju pamiać.
Jak adznačajuć daśledčyki, hetyja vyniki adpaviadajuć idei ab tym, što bolš tvorčyja ludzi ŭklučajuć u svaje razumovyja pracesy bolš padziej / stymułaŭ, čym mienš tvorčyja ludzi. Ale što asabliva važna, navukoŭcy vyjavili, što takaja aktyvacyja mozhu padčas tvorčaha myśleńnia była ŭ ludziej, jakija mieli vysokija bały pa šyzatypii. Takim čynam, heta paćvierdziła ideju ab tym, što kreatyŭnaść i schilnaść da psichičnych zachvorvańniaŭ demanstrujuć padobnyja pracesy na ŭzroŭni mozhu.
Fink i jaho kalehi pryjšli da vysnovy, što, mahčyma, tvorčyja i šyzapatyčnyja ludzi nie zdolnyja adfiltroŭvać pabočny materyjał ci toj, što nie maje dačynieńnia da situacyi.
Niazdolnaść mozhu ihnaravać nierelevantnuju ci pabočnuju infarmacyju vučonyja nazyvać «kahnityŭnaj rastarmožanaściu» (cognitive disinhibition). Takaja niazdolnaść moža zrabić šyzapatyčnych asob bolš schilnymi da varjackich dumak abo zbłytanaści śviadomaści; ź inšaha boku, heta moža zrabić tvorčy rozum bolš pładavitym. Pra heta raspaviała psichołah Harvardskaha ŭniviersiteta Šeli Karsan u svajoj knizie «Tvoj tvorčy mozh».
Takoj asablivaściu tłumačycca toj fakt, što ludzi z vysokimi tvorčymi dasiahnieńniami z bolšaj imaviernaściu ŭchvalajuć usio niezvyčajnaje. Jany vierać u telepatyčnyja znosiny, sny, jakija pradkazvajuć budučyniu, uspaminy ab minułych žyćciach. U ich taksama čaściej uźnikaje dežaviu, jany časta čujuć roznyja hałasy.
I voś tut hałoŭnaje pytańnie: jak tvorčamu čałavieku nie stać varjatam. Šeli Karsan u svajoj inšaj pracy daje na jaho adkaz.
Jana adznačaje, što na raźvićcio kreatyŭnaści i źjaŭleńnie patałohii, akramia kahnityŭnaj rastarmožanaści, upłyvajuć takija faktary, jak uzrovień IQ, asablivaści pamiaci, uvahi, stylu žyćcia, najaŭnaść ci adsutnaść traŭmirujučych faktaraŭ (strata baćkoŭ, ekanamičnyja ciažkaści, status mienšaści i h. d.). Na dumku Karsan, tolki ad kompleksu hetych faktaraŭ i asablivaściej raźvićcia čałavieka zaležyć, stanie jon hienijem ci, na žal, varjatam.
Karsan zaŭvažaje: «Faktam zastajecca toje, što tvorčy hienij pavinien vyjści za ramki racyjanalnaha myśleńnia, kab ustalavać iracyjanalnyja suviazi pamiž paniaćciami, jakija zvyčajna padzialajucca racyjanalnym rozumam. Tvorčyja hienii schilnyja da ryzykoŭnych palotaŭ fantazii, jakija advodziać rozum daloka ad zony kamfortu racyjanalnaha kantralavanaha myśleńnia ŭ stan patencyjnaha chaosu. Hetyja rastarmožanyja paloty, naŭmysnyja abo spantannyja, padaryli śvietu vyklučnyja tvory hłybokaha značeńnia i pryhažości».
Čytać jašče:
Čamu niekatoryja typy muzyki prymušajuć naš mozh śpiavać, a inšyja nie
Čamu 3000 hadoŭ tamu čałaviečy mozh byŭ bolšy
Red., vy b čytali i hladzieli bolš. moža b tady i manili mienš