Łatyšonak‑ideołah pra litvinaŭ‑škodnikaŭ
Z nahody apošniaha intervju historyka Aleha Łatyšonka piša fiłosaf Alaksiej Dziermant.
Z nahody apošniaha intervju historyka Aleha Łatyšonka piša fiłosaf Alaksiej Dziermant.
Z apošniaha intervju Łatyšonka:
— Jaki mif, na vašu dumku, najvialikšy ŭ historyi Biełarusi?
— Vidać, litvinski. Jon vielmi raspaŭsiudžany, i jahonyja prychilniki zaciata admaŭlajuć lubuju inšuju tradycyju. Sapraŭdnyja mify adpaviadajuć vielmi hłybinnaj praŭdzie, ale ŭ hetym vypadku litvinski mif — falšyvy i škodny dla biełaruskaści. Paŭtarusia, my — biełarusy, nie litviny i nie litoŭcy. My majem svaju tradycyju, jakaja starejšaja za VKŁ, za Litvu. Jak nacyja my sfarmavalisia ŭžo paśla źniknieńnia VKŁ, tamu ŭsie, chto adrynaje ŭłasna biełaruskuju tradycyju, škodziać ahulnaj spravie.
Miarkujučy pavodle tekstaŭ prychilnikaŭ vyklučna ruskaj hienieałohii biełaruskaj nacyjanalnaj idei, mienavita jany zaciata admaŭlajuć lubuju inšuju tradycyju, a kankretna, tradycyju litoŭskuju, chacia bolš spraviadlivym było b pryznaść, što biełaruskaść u jaje niezaležnickim vymiareńni sfarmiravałasia jak litoŭska‑ruski simvaličny simbijoz. I ŭžo kožny tutejšy čałaviek praz ułasnaje rehijanalnaje pachodžańnie, vieravyznańnie, kulturnyja, estetyčnyja i ideałahičnyja prychilnaści znachodzić u im najbolš adpaviednaje dla siabie. A sproby zmusić palubić usio ahułam, u tym liku niešta dalokaje, u svojskaści jakoha jość surjoznyja pastavy sumniavacca, my b nazvali nie łajalnaściu da peŭnaj viersii nacyjanalnaj hienieałohii dziela ŭjaŭnaha adzinstva, a intelektualnym balšavizmam. Praciahłaje isnavańnie siarod biełarusaŭ «litoŭskaha mifa», rost cikavaści da jaho, jak i kolkaści prychilnikaŭ — najlepšaje śviedčańnie jaho adpaviednaści «hłybinnaj praŭdzie». A voś što realna škodzić nacyjanalnaj idei, dyk heta niedalnabačnaje zmahańnie ź im.
I jašče cikavaje mierkavańnie: «Kankretna hetaj knihi nie bačyŭ, ale situacyja znajomaja (Łatyšonka taho ž tudy taksama chilić). Apošnim časam razdražniaje strašna: pa sutnaści nastyrna robicca novy/restaŭracyjny rusinski nacprajekt — poŭny anałah tych ža pałona‑litvinaŭ — jaki pry tym chočuć macham uciuchać užo isnujučaj i dosyć šmatlikaj supolnaści (biełarusam) pad soŭsam taho, što heta jak by jany i jość. Nijak nie zrazumieju, naiŭnaść ci muchlož».
Tut jaŭna prastupaje i aktualny ideałahičny prahmatyzm — maŭlaŭ, nie ŭdałosia ŭciuchać biełarusam litvinizm a‑la BNF, pasprabujem ź inšaha boku. Moža i ciapierašniaj uładzie bolš prydasca. Taksama bačna, što niekatoryja ŭładalniki biełaruskich ŚMI (NN, Arche) bačać u hetym peŭnaje vyjście i raskručvajuć «rusinstva». Da taho ž amal usie rusinskija historyki, ideołahi sapraŭdy pravasłaŭnaha vieravyznańnia i katalicyzm, bałtyzm, pałonalitvinizm — hłyboka čužaja dla ich źjava. Što nazyvajecca «dušieńka ponimajet, no nie prinimajet».
Toje, što adbyvajecca «rusinski reniesans» asabista mianie nie ździŭlaje i nie nadta aburaje, bo i čas vielmi zručny, i historyja ŭsio ž maje śfieryčny charaktar, dziŭna, što litoŭščyna ŭ nas dahetul nie pamierła. Čym skončycca čarhovaja rusinskaja sproba revanšu? Pa‑mojmu, najlepšym čynam adkazaŭ na heta Valer Bułhakaŭ: «Chutkaść asymilacyjnych pracesaŭ u Biełarusi nie rastłumačyć adno ahresiŭnaściu kalanijalnych naratyvaŭ — u vialikaj stupieni jany byli vynikam abumoŭlenaj kulturnymi i histaryčnym čyńnikami hatovaściu ruskaj elity VKŁ da kalabaracyi z rasiejskim imperskim uradam».
