U Kitai zakančvajecca vada. Susiedzi bajacca, što kraina pačnie prysvojvać ich vodnyja resursy
Z usich prablem Piekina, siarod jakich i demahrafičny spad, i zadušlivy palityčny klimat, i spynieńnie ekanamičnych reformaŭ, vyčarpańnie pryrodnych resursaŭ moža być najbolš ciažkaj i aktualnaj, piša Bloomberg.
Pryroda i hieapalityka mohuć uzajemadziejničać samym niepryjemnym čynam. Historyk Džefry Parkier śćviardžaŭ, što źmianieńnie ŭmoŭ nadvorja pryviało da vojnaŭ, revalucyj i ŭzrušeńniaŭ padčas doŭhaha hłabalnaha kryzisu ŭ XVII stahodździ. Zusim niadaŭna źmianieńnie klimatu adkryła novyja handlovyja šlachi, resursy i supiernictva ŭ Arktycy. I ciapier Kitaj, vialikaja dziaržava, jakaja była b nie suprać pierabudavać mižnarodnuju sistemu, adčuvaje niedachop vady, heta moža spravakavać kanflikty ŭnutry krainy i za miažoj.
Pryrodnyja resursy zaŭsiody mieli vyrašalnaje značeńnie dla ekanamičnaj i hłabalnaj mahutnaści. U XIX stahodździ maleńkaja kraina Vialikabrytanija vyrvałasia napierad, tamu što jaje bahatyja zapasy vuhalu dazvolili ažyćciavić pramysłovuju revalucyju. Brytaniju ŭrešcie rešt pieraŭzyšli ZŠA, jakija vykarystoŭvali svaje vielizarnyja płoščy vornych ziamiel, vielizarnyja zapasy nafty i inšyja resursy, kab stać ekanamičnym tytanam.
Toje ž tyčycca i ŭzdymu Kitaja. Kapitalistyčnyja reformy, spryjalnaja hłabalnaja handlovaja sistema i dobraja demahrafija — usio heta spryjała suśvietnamu ekanamičnamu rostu krainy z kanca 1970-ch da pačatku 2000-ch hadoŭ. Toj fakt, što Kitaj byŭ amal samadastatkovy ŭ dačynieńni da ziamli, vady i mnohich vidaŭ syraviny, i što jaho tannaja rabočaja siła dazvalała jamu ahresiŭna ekspłuatavać hetyja resursy, taksama dapamahło apynucca siarod lidaraŭ u śviecie.
I ŭsio ž pryrodnaje bahaćcie Kitaja syšło ŭ minułaje. Jak śćviardžajuć Cheł Brends, ahladalnik Bloomberg Opinion, z Majkłam Biekli ŭ ich budučaj knizie «Niebiaśpiečnaja zona», Piekin vyčarpaŭ mnohija svaje resursy. Dziesiać hadoŭ tamu Kitaj staŭ najbujniejšym u śviecie imparcioram sielskahaspadarčaj pradukcyi. Płoščy jaho vornych ziamiel skaračajucca z-za dehradacyi i praźmiernaha vykarystańnia. Imklivaje raźvićcio taksama zrabiła Kitaj najbujniejšym u śviecie imparcioram enierhanośbitaŭ: jon kuplaje try čverci svajoj nafty za miažoj, u toj čas, kali Amieryka stała čystym eksparcioram enierhii.
Situacyja z vodnymi resursami ŭ Kitai asabliva ciažkaja. Jak adznačaje Hopała Redzi, u Kitai pražyvaje 20% nasielnictva ziamnoha šara, ale pry hetym jamu dastupna tolki 7% jaho presnaj vady. Cełyja rehijony, asabliva na poŭnačy, pakutujuć ad niedachopu vady macniej, čym na zasušlivym Blizkim Uschodzie.
Tysiačy rek źnikli, u toj čas jak industryjalizacyja i zabrudžvańnie zrabili nieprydatnym vialiki abjom vady. Pa niekatorych acenkach, ad 80% da 90% padziemnych vod Kitaja i pałova jaho račnoj vady zanadta brudnyja dla pićcia, bolš za pałovu padziemnych vod i čverć račnoj vady navat nie mohuć być vykarystanyja dla pramysłovaści abo sielskaj haspadarki.
Heta darahaja prablema. Kitaj vymušany advodzić vadu z paraŭnalna vilhotnych rehijonaŭ na poŭnač, jakaja pakutuje ad zasuchi.
Pavodle acenak ekśpiertaŭ, kraina štohod hublaje bolš za sto miljardaŭ dalaraŭ u vyniku niedachopu vady. Niedachop i niaŭstojlivaja sielskaja haspadarka pryvodziać da apustyńvańnia vialikich učastkaŭ ziamli. Niedachop enierhii, źviazany z vadoj, staŭ zvyčajnaj źjavaj pa ŭsioj krainie.
Urad zaachvočvaje da narmavańnia i pavyšeńnia efiektyŭnaści vykarystańnia vodnych resursaŭ, ale hetaha niedastatkova dla vyrašeńnia prablemy. U hetym miesiacy kitajskija ŭłady abviaścili, što Huančžoŭ i Šeńčžeń — dva bujnyja harady ŭ adnosna bahataj na vadu delcie raki Čžuczian — sutyknucca z mocnaj zasuchaj u nastupnym hodzie.
Ekanamičnyja i palityčnyja nastupstvy vyklikajuć tryvohu. Prablemy z resursami ŭ Kitai dałučylisia da šerahu inšych prablem: demahrafičnaha spadu, usio bolš zadušlivaha palityčnaha klimatu, spynieńnia abo admieny mnohich klučavych ekanamičnych reformaŭ — kab vyklikać zapavoleńnie, jakoje mieła prykmietnyja nastupstvy jašče da taho, jak pryjšoŭ COVID. Sacyjalny dahavor Kitaja projdzie šmatlikija vyprabavańni pa miery taho, jak vyčarpańnie resursaŭ budzie ŭzmacniać baraćbu za ich raźmierkavańnie.
U 2005 hodzie premjer-ministr Veń Cziabaa zajaviŭ, što niedachop vady pahražaje «samomu vyžyvańniu kitajskaj nacyi». Ministr vodnych resursaŭ zajaviŭ, što Kitaj pavinien «zmahacca za kožnuju kroplu vady ci pamierci». Kali adkinuć hipierbału, to niedachop resursaŭ i palityčnaja niestabilnaść časta iduć popleč.
Śledam moža rušyć uzmacnieńnie źniešniaj napružanaści.
Śpiecyjalisty pa Kitai aścierahajucca, što, kali Kamunistyčnaja partyja Kitaja adčuje siabie niaŭpeŭniena ŭnutry krainy, jana moža nakinucca na svaich mižnarodnych kankurentaŭ. Navat kali hetaha niedastatkova, prablemy z vadoj vyklikajuć hieapalityčnyja roznahałośsi.
Bolšaja častka presnaj vady Kitaja skancentravanaja ŭ takich rajonach, jak Tybiet, jaki kamunistyčny ŭrad zachapiŭ siłaj paśla prychodu da ŭłady ŭ 1949 hodzie. Na praciahu mnohich hadoŭ Kitaj sprabavaŭ vyrašyć svaje prablemy z resursami šlacham prymusu i źbiadnieńnia svaich susiedziaŭ.
Pabudavaŭšy sieryju hihanckich płacin na race Miekonh, Piekin vyklikaŭ častyja zasuchi i razburalnyja pavodki ŭ krainach Paŭdniova-Uschodniaj Azii, takich jak Tajłand i Łaos, jakija zaležać ad hetaha vodnaha šlachu. Advod rek u Sińcziani pryvioŭ da razburalnych nastupstvaŭ u ich nižnim ciačeńni ŭ Centralnaj Azii.
Raście napružanaść u Himałajach, bo Kitaj maje płan pierakryć klučavyja vody na ich šlachu ŭ Indyju, pakinuŭšy hetuju krainu (i Banhładeš) u projhryšy. Jak vykazaŭsia indyjski stratehičny analityk Brachma Čełani, «terytaryjalnaje pašyreńnie Kitaja ŭ Paŭdniova-Kitajskim mory i Himałajach… supravadžałasia ŭtojenymi namahańniami pa prysvajeńni vodnych resursaŭ u transnacyjanalnych račnych basiejnach».
Inšymi słovami, čym macniej čahości prahnie Kitaj, tym bolš niepryjemnym z hieapalityčnaha punktu hledžańnia jon moža stać.
