05.01.2022 / 17:30   Rus Łac Bieł

Mierkavańnie: Varta Nazarbajevu było svoječasova syści, i jon zastaŭsia b u historyi pazityŭnym piersanažam

Nazarbajeŭ mudra dziejničaŭ pieršyja dziesiacihodździ svajho kiravańnia, ale dalej adarvaŭsia ad realnaści i času, piša Aleś Santocki.

Siarod łozunhaŭ kazachstanskaha pratestu siońnia časta hučyć «Šał kiet!» («Stary, sychodź!»). Adrasat jaho — Nursułtan Nazarbajeŭ, jaki staić la rula kazachskaj dziaržavy z 1989 hoda, jašče z tych časoŭ, kali Kazachstan byŭ respublikaj u składzie SSSR, a kiravała im kamunistyčnaja partyja.

Ciažka prahnazavać, čym skončacca ciapierašnija kazachstanskija pratesty, ale pa ich maštabie i napału baraćby padobna, što prosta tak heta ŭžo nie rassmokčacca.

Kab uziać situacyju pad kantrol, kazachstanskim uładam treba ŭžo, vidać, dziejničać mietadami Łukašenki. I jaŭna pralić pry hetym niamała kryvi svajho naroda. Faktyčna tym samym kali nie abnuliŭšy zusim, to značna prymienšyŭšy svaje ŭłasnyja dasiahnieńni i zasłuhi raniejšych hadoŭ. Samu najaŭnaść jakich admaŭlać składana.

Kazachstan 1990-ch, na jakija prypaŭ zorny čas Nursułtana Nazarbajeva, nie maje nijakaha padabienstva da Biełarusi tych ža časoŭ. Śćvierdžańni Łukašenki i viernych jamu prapahandystaŭ, što, maŭlaŭ, jahony prychod da ŭłady praduchiliŭ spaŭzańnie krainy da žachaŭ hramadzianskaj vajny, što tolki dziakujučy jamu ŭ krainie zachavaŭsia mir i spakoj i jaje nie razarvali na častki — tolki strašyłki, nijakich realnych pieradumovaŭ dla mižetničnych, mižkanfiesijnych i inšych kryvavych kanfliktaŭ u našaj krainie nikoli nie było.

Kazachstan ža — zusim inšaje. Naprykancy isnavańnia Savieckaha Sajuza hetaja respublika była adnym z najbolš patencyjna vybuchovaniebiaśpiečnych katłoŭ. Pavodle apošniaha savieckaha pierapisu 1989 hoda, kazachaŭ u ahulnaj kolkaści nasielnictva było ŭsiaho 39,7 %, amal stolki ž było ruskich, jakija razam ź inšymi ruskamoŭnymi składali faktyčna pałovu nasielnictva.

Mnohija paŭnočnyja vobłaści byli pieravažna ruskimi pavodle etničnaha składu nasielnictva, što rabiła Kazachstan vielmi ŭraźlivym da manipulacyj z boku Maskvy. Dy i ź inšymi šmatlikimi ŭ Kazachstanie narodami mahło b być vielmi niaprosta, adno tolki zakiń tudy iskrynku.

Nazarbajevu praz toj niebiaśpiečny pieryjad udałosia pravieści krainu na dziva hładka, jon daŭ rady i prablemie sieparatyzmu, i nie dapuściŭ mocnych mižetničnych kanfliktaŭ. Haračych kropak na terytoryi Kazachstana ŭ postsaviecki čas nie ŭźnikła. I ŭ hetym niesumnienna možna bačyć zasłuhu jaje pieršaha prezidenta ź jahonaj zaŭsiody vielmi aściarožnaj palitykaj u hetych dalikatnych pytańniach.

I havorka nie tolki pra toj kankretny biahučy momant. Za hady niezaležnaści krainy, a heta značyć faktyčna za časy kiravańnia Nazarbajeva, uvohule mahčymaść takoha raźvićcia padziej istotna źmienšyłasia. Choć kraina i zastajecca polietničnaj, ale kazachaŭ u Kazachstanie ciapier nie 40%, a kala 70%. Terytoryi ž ź pieravahaj niekazachskaha nasielnictva choć jość i ciapier, ale ich nieparaŭnalna mienš, čym heta było 30 hadoŭ tamu. I dasiahnutaja takaja situacyja, što važna, biez etničnych čystak.

Dastatkova pradumanaj, a hałoŭnaje, paśladoŭnaj była pry Nazarbajevie i moŭna-kulturnaja palityka. Uviadzieńnie kazachskaj movy va ŭsie śfiery žyćcia nie farsiravałasia, rola ruskaj u hramadskim žyćci dahetul značnaja, u tym liku na aficyjnym uzroŭni. Ale kazachskaja pry hetym zaŭsiody padtrymlivałasia dziaržavaj i kolkaść tych ludziej, jakija jaje dobra viedajuć dy karystajucca, niaŭchilna raście. I ŭ inšych padobnych śfierach situacyju, viadoma, nielha idealizavać, ale i tam nie sucelnyja pravały.

Kali b pierabirać šmatlikija postsavieckija aŭtarytarnyja režymy i aceńvać ich na pradmiet «aśviečanaści», to, badaj, kazachstanski zaniaŭ by adno z najpieršych miescaŭ. Jak by ni stavicca da Nazarbajeva, ale varta pryznać, što jon čałaviek, prynamsi nie pazbaŭleny stratehičnaha myśleńnia i bačańnia. I prynamsi pieršyja dziesiacihodździ jahonaha kiravańnia dla Kazachstana nie stračanyja, pry inšych raskładach usio mahło dla hetaj krainy składvacca kudy horš.

Ale voś tolki ŭ tym, kali było varta svoječasova syści, čućcio jaho padviało. I choć, u adroźnieńnie ad mnohich inšych kaleh-dyktataraŭ, na kantralavany tranzit ułady pry ŭłasnym žyćci i jasnaj pamiaci Nazarbajeŭ navažyŭsia, ale jaŭna z hetym spaźniŭsia.

Spaźniŭsia navat našmat, moža hadoŭ na 10. Pieradaj jon uładu pierajemniku ŭ jakim 2010 hodzie, da rasstrełu śniežańskich pratestaŭ 2011-ha ŭ Žanaazienie, — uvajšoŭ by, badaj, u historyju, dy nie tolki nacyjanalnuju, jak davoli stanoŭčy hieroj i prykład dla inšych.

A niehatyvy kiravańnia, jakich taksama było niamała, śpisali b na balučyja, ale niepaźbiežnyja vydatki. Ale sychodzić svoječasova dla aŭtarytarnych lidaraŭ — zadača zvyčajna niepadjomnaja, tolki adzinki davali z hetym sabie rady.

U hetyja dni, badaj što, kančatkova maje vyrašycca, što dla sastarełaha Nursułtana Nazarbajeva važniejšaje — ułada ŭ sinich palcach da apošniaha ŭzdychu ci miesca ŭ historyi. Miarkujučy pa apošnich navinach, druhoje dla jaho, zdajecca, usio ž taki nie pusty huk. Kali, viadoma, jon heta ciapier vyrašaje sam.