Bustarnyja vakcyny: što heta takoje, ci rabić ich suprać COVID-19 i čamu vakoł ich razharnułasia suśvietnaja sprečka
Pakul u Biełarusi poŭny kurs vakcynacyi ad kavidu prajšło krychu bolš za 15% nasielnictva, bahatyja krainy sutykajucca ź inšaj dylemaj: rabić ci nie dadatkovyja, bustarnyja dozy. Z adnaho boku, stała vidavočna, što tolki vakcynacyjaj pandemiju nie pieramahčy, bo ź ciaham času efiektyŭnaść zroblenaj pryščepki panižajecca. Ź inšaha boku, jość sumnievy ŭ karyści bustarnaj vakcyny suprać ciažkich vypadkaŭ kavidu. A jašče pytańnie, ci maralna marnavać vakcyny na bustarnyja ŭ bahatych krainach, pakul šmat dzie ŭ śviecie nie mohuć atrymać navat pieršaj dozy. Raźbirajemsia, što pra heta dumajuć palityki, navukoŭcy i daktary.
Čamu ŭvohule zahavaryli pra bustarnyja vakcyny?
Śviet sustreŭ źjaŭleńnie pieršych vakcyn ad karanavirusa z entuzijazmam, mnohija krainy ŭzdychnuli z palohkaj i źniali karanavirusnyja abmiežavańni. Ale zusim chutka stała vidavočna, što adnoj tolki vakcynacyjaj pandemiju nie pieramahčy.
Daśledavańnie ŭ Vialikabrytanii pakazała, što abarona paśla dvuch injekcyj vakcyny Pfizer źniziłasia da 88% za adzin miesiac paśla vakcynacyi i da 74% za piać-šeść miesiacaŭ.
Vakcyny vyklikajuć vypracoŭku śpiecyfičnych antycieł, jakija abaraniajuć naš arhanizm ad chvaroby. Ale efiektyŭnaść vakcyn z časam źnižajecca, a ŭ arhaniźmie pamianšajecca kolkaść antycieł. Bustarny ŭkoł istotna pavialičvaje kolkaść antycieł.
Danyja daśledavańnia Pfizer pakazvajuć, što bustarnyja pryščepki adnaŭlajuć efiektyŭnaść vakcyny da 95%. Padobnyja daśledavańni byli i ŭ inšych vytvorcaŭ vakcyn. Dadatkovy ŭkoł Johnson & Johnson praz dva miesiacy zabiaśpiečyŭ 94% efiektyŭnaści suprać COVID-19. Bustar Johnson & Johnson, zrobleny praz 6 miesiacaŭ, pavialičvaje kolkaść antyciełaŭ u 12 razoŭ.
Pažyłyja izrailcianie, jakija atrymali treciuju dozu vakcyny suprać kavidu, sa značna mienšaj imaviernaściu atrymajuć stanoŭčy vynik testu na SARS-CoV-2, čym tyja, u kaho było tolki dva ŭkoły.
Danyja pakazvajuć, što treciaja doza vakcyny Pfizer źnižaje pakazčyki špitalizacyi asob, starejšych za 60 hadoŭ, u dziesiać razoŭ.
Mutacyja virusa taksama niehatyŭna ŭpłyvaje na zdolnaść arhanizma abaranić siabie. Roznyja varyjanty karanavirusa majuć roznyja mutacyi, što aznačaje, što vakcyna, jakaja dobra pracuje suprać adnaho varyjantu, moža być nie vielmi efiektyŭnaj suprać inšaha.
Daśledavańni pakazvajuć, što praz 6 miesiacaŭ paśla vakcynacyi citry antycieł suprać pieršapačatkovaha štamu kavidu zastavalisia na vysokim uzroŭni, bolšym, čym heta navat nieabchodna dla abarony ad chvaroby. A voś kali brać antycieły ad novych štamaŭ, jakija ŭźnikli paśla stvareńnia vakcyny, ich i praŭda stanaviłasia istotna mienš ź ciaham času.
Ale kali razhladać pamianšeńnie zdolnaści arhanizma abaraniać siabie ad kavidu, pakul što niezrazumieła, kolki na heta ŭpłyvaje mutacyja, a kolki — źmianšeńnie kolkaści antycieł.
Navukoŭcy pieršapačatkova padličyli, što 70% ludziej pavinny być vakcynavany, kab dasiahnuć statkavaha imunitetu. Ale pakolki varyjant Delta bolš zarazny, vierahodna, ciapier ad 85% da 90% ludziej majuć patrebu ŭ vakcynacyi.
Taksama mnohija daktary vystupajuć za bustary, tamu što jany dazvolać źmienšyć pieradaču infiekcyi dzieciam, jakija jašče słaba vakcynavanyja, navat u bahatych krainach.
Zaraz bustarny ŭkoł robiać vakcynaj z takim samim składam, što i pieršyja dźvie dozy. Ale heta moža źmianicca: vytvorcy vyvučajuć ciapierašnija mutacyi ŭ paraŭnańni ź pieršapačatkovym varyjantam virusa, kab stvaryć adaptavany varyjant vakcyny.
Pabočnyja efiekty ad bustarnaj vakcyny takija samyja, jak i ad pieršych dźviuch doz: hałaŭny bol, stomlenaść, tempieratura, bol u myšcach.
Dyk što, kali patrebnyja bustary, značyć vakcyna nieefiektyŭnaja?
Nie, heta prosta aznačaje, što vaša imunnaja sistema z časam pačnie hublać svaju zdolnaść abaraniacca ad kavidu. Ale heta nie značyć, što pieršapačatkovaja vakcyna nie spracavała ci była nieefiektyŭnaj. Bustary — narmalnaja źjava, nie tolki ŭ kavidnych vakcynach.
Niekatoryja daktary miarkujuć, što nazyvać treciuju dozu vakcyny bustarnaj niekarektna. U vakcynałohii dobra viadoma, što pry vykarystańni padobnych vakcyn časta nieabchodna rabić apošniuju dozu praz 4-6 miesiacaŭ paśla pieršaj (ci pieršych), kab sfarmiravać imunny adkaz. Mnohija vakcyny, jakija ŭvodziacca ŭ dziacinstvie, robiacca paśladoŭnaściu z troch doz, z pramiežkam niekalki miesiacaŭ pamiž druhoj i treciaj dozami. Całkam mahčyma, što niešta padobnaje nieabchodna i dla kavidnych vakcyn.
I karektna heta nazyvać nie «bustarnaj», a treciaj dozaj. U ludziej ad słova «bustarny» stvarajecca niapravilnaje ŭražańnie, što pieršyja dozy vakcyn byli nieefiektyŭnymi, chacia heta zusim nie tak.
Dadatkovyja dozy vakcyn — narmalnaja źjava ŭ vakcynałohii, jany nijak nie kažuć pra nieefiektyŭnaść vakcyny. Naprykład, darosłyja pavinny atrymlivać vakcynu suprać słupniaku kožnyja dziesiać hadoŭ. Rekamiendujecca štohod rabić inšyja pryščepki, naprykład, ad hrypu.
Dla niekatorych vakcyn moža spatrebicca dźvie dozy, naprykład suprać adru, epidemičnaha paratytu i krasnuchi. Dzieci zvyčajna atrymlivajuć pieršuju dozu va ŭzroście 12-15 miesiacaŭ, a druhuju (i apošniuju) dozu — va ŭzroście 4-6 hadoŭ.
A što tam u ZŠA?
Niadaŭna prezident ZŠA Bajden zrabiŭ zajavu ab tym, što kraina płanuje dazvolić bustarnyja ŭkoły, ale pakul što niezrazumieła, kali čynoŭniki achovy zdaroŭja ŭchvalać taki krok dla šyrokaj hramadskaści. Profilnyja viedamstvy rekamiendavali zrabić treci ŭkoł vakcyny tolki dla ludziej z asłablenym imunitetam i starych. Upraŭleńnie pa kantroli za praduktami i lekami ZŠA rekamiendavała bustarnyja vakcyny taksama ludziam, starejšym za 65 hadoŭ, a maładziejšym i zdarovym — nie.
Z ulikam taho, što krychu bolš za pałovu ŭsiaho nasielnictva ZŠA całkam vakcynavana, ekśpierty ŭ halinie achovy zdaroŭja zajavili, što bustarnyja pryščepki nie źjaŭlajucca dobraj idejaj dla spynieńnia pandemii.
Daśledavańni pakazvajuć, što ludzi, čyja imunnaja sistema padaŭlenaja, vypracoŭvajuć mała ci ŭvohule nie vypracoŭvajuć antyciełaŭ paśla atrymańnia vakcyny COVID-19, i što bustary dapamahajuć im vypracoŭvać bolš. Pažyłyja ludzi taksama vyjhrali b ad bustaraŭ, tamu što vakcyny nie pracujuć tak dobra ŭ starych ludziej, jak u maładych.
Pakul što panuje niavyznačanaść, ale ŭ ZŠA ŭžo paśpieli ŭvieści 2 miljony bustarnych doz.
ZŠA pieradali biadniejšym krainam kala 160 miljona doz vakcyny.
A što ŭ susiedziaŭ?
Jeŭrapiejskaje ahienctva pa lekavych srodkach zajaviła 2 vieraśnia, što niama vostraj nieabchodnaści ŭ praviadzieńni bustarnych pryščepak dla nasielnictva, padkreśliŭšy, što pryjarytetam ciapier pavinna być vakcynacyja adnoj traciny jeŭrapiejcaŭ, jakija nie całkam vakcynavany.
Ale ŭvodzić treciuju dozu ci nie — zastajecca prerahatyvaj miascovych uładaŭ. Pieršaj krainaj u ES, jakaja dazvoliła rabić trecija dozy, — praz čatyry miesiacy paśla druhoj pryščepki — stała Vienhryja.
U Litvie pravodzić masavuju revakcynacyju ad karanavirusa ciapier paličyli niemetazhodnym, vyrašyŭšy pryščapić bustarnaj dozaj tolki pacyjentaŭ z hrupy ryzyki: asob, starejšych za 65 hadoŭ; pacyjentaŭ i rabotnikaŭ chośpisaŭ i adździaleńniaŭ palijatyŭnaha dohladu; miedrabotnikaŭ; ludziej z asłablenym imunitetam.
Padobnaja situacyja i ŭ Łatvii — treciuju dozu atrymajuć ludzi, starejšyja za 65 hadoŭ.
U Polščy revakcynacyja budzie tyčycca miedycynskich rabotnikaŭ i ludziej, starejšych za 50 hadoŭ. Zhadanyja hrupy atrymajuć jaje praz šeść miesiacaŭ paśla apošniaj dozy.
Va Ukrainie i Rasii revakcynacyi pakul što niama — zanadta małaja kolkaść ludziej prajšła vakcynacyju dźviuma dozami.
Arhumienty suprać bustarnych vakcyn
Krytyki miarkujuć, što bahatym krainam varta sfakusavacca na tym, kab davakcynavać jašče nie vakcynavanych hramadzian (u tym liku dziaciej), pierakanać kavid-dysidentaŭ, a taksama dapamahčy z vakcynami biednym krainam, a nie marnavać ich na bustary.
Da taho ž, daktaram elemientarna brakuje danych, jakija dazvolili b acanić efiektyŭnaść bustaraŭ u baraćbie ź ciažkimi vypadkami chvaroby i pandemijaj. Ź ciaham času istotna efiektyŭnaść vakcyny źmianšajecca tolki suprać lohkich vypadkaŭ, suprać ciažkich jana zastajecca vielmi vysokaj.
Suprać bustarnych doz vystupaje i SAAZ. Arhanizacyja zaklikaje ŭvieści maratoryj na bustarnyja vakcyny dla ŭsich, akramia starych i ludziej z kiepskim imunitetam, pakul kožnaja kraina śvietu nie vakcynavała chacia b 40% svajho nasielnictva. Pakul što małaimavierna, kab meta SAAZ była vykananaja da kanca 2021 hoda. U śviecie niama nivodnaj biednaj krainy, jakaja vakcynavała b bolš za 8% svajho nasielnictva.
«Kali niekatoryja krainy mohuć dazvolić sabie rabić bustarnyja pryščepki, a inšyja nie praviali jašče pieršaha i druhoha etapu vakcynacyi, heta maralna niapravilna», — skazaŭ kiraŭnik arhanizacyi Hiebrejesus.
Najhoršaja situacyja z vakcynacyjaj zaraz u krainach Afryki: tam vakcynavana tolki kala 3,5% darosłaha nasielnictva.
Heta bolš, čym prosta etyčnaja prablema. Urady, viadoma, niasuć adkaznaść u pieršuju čarhu za abaronu svaich ułasnych hramadzian, i mienavita heta imknucca zrabić bahatyja krainy. Naprykład, brytanski premjer Borys Džonsan zajaviŭ, što bustarnyja ŭkoły dla pažyłych i chvorych brytancaŭ zaraz u pryjarytecie adnosna adpravak vakcyn u biednyja krainy. Ale jość bolš šyrokija nastupstvy pry praviadzieńni bustarnych pryščepak da taho, jak bolšaja častka astatniaha śvietu budzie vakcynavanaja.
Kali vykarystoŭvać najaŭnyja vakcyny jak bustarnyja zamiest taho, kab adpraŭlać ich u biednyja krainy, u tych słabaraźvitych krainach kavid i dalej budzie raspaŭsiudžvacca i muciravać, prynosiačy novyja štamy ŭžo ŭ krainy pieršaha śvietu, i ad hetych novych štamaŭ vakcyny mohuć być užo nieefiektyŭnymi. Bahatyja krainy paŭtarajuć raniejšyja pamyłki, nie dumajučy pra hłabalnaje vymiareńnie.
Krytyki bustarnych vakcyn paraŭnoŭvajuć ich z vyratavalnymi kamizelkami dla tych, u kaho ŭžo hetyja kamizelki jość, pakul inšyja ludzi tonuć. 75% usich uviedzienych vakcyn prychodzicca na 10 krain.
Chacia vytvorcy vakcyn istotna naraścili svaje mahutnaści, u śviecie pakul što niedastatkova vakcyn dla kožnaha čałavieka, i bustary vyhladajuć marnatraŭstvam. Zadavolić popyt farmaceŭtyčnyja zavody zmohuć nie raniej za 2023 hod. Z časam takoj dylemy (addać vakcyny biednym krainam ci adpravić ich na bustarnyja dozy) nie budzie, ale pakul što jana zastajecca aktualnaj.
Kolkaść antyciełaŭ i praŭda źmianšajecca z časam u vakcynavanych — heta daviedziena navukoŭcami z Brytanii i Izraila — ale kolkaść antyciełaŭ nie źjaŭlajecca adzinym faktaram, ad jakoha zaležyć, ci zachvareje čałaviek. Imunnaja sistema našmat bolš składanaja.
Niekatoryja daśledavańni pakazvajuć, što imunny adkaz kletak zastajecca mocnym jašče vielmi doŭha, heta aznačaje, što vakcyny buduć abaraniać vas ad ciažkich vypadkaŭ chvaroby navat ź nizkim uzroŭniem antycieł. Nizkaja kolkaść antycieł zusim nie aznačaje, što vy zachvarejecie.
Niama nijakich pierakanaŭčych dokazaŭ taho, što źnižeńnie imunitetu ŭ vakcynavanych ludziej pryvodzić da značnaha rostu kolkaści špitalizacyi abo śmierciaŭ ad kavidu.
Taksama navukoŭcy i daktary adznačajuć, što vakcynavanyja ludzi, jakim nie rabili «bustar», usio adno chvarejuć u razy mienš, čym nievakcynavanyja. Naprykład, pavodle daśledavańnia ŭ Łos-Andželesie, nievakcyniravanyja ludzi pa-raniejšamu amal u 5 razoŭ čaściej zaražalisia i ŭ 29 razoŭ čaściej byli špitalizavanyja, čym vakcynavanyja dźviuma dozami biez bustaraŭ.
Kali b abaronienaść vakcynavanych ludziej biez bustara nabližałasia b da abaronienaści nievakcynavanych, tady b arhumienty za treciuju dozu byli b bolš pierakanaŭčymi, ale heta nie tak.
Da taho ž, u navukoŭcaŭ pakul što vielmi mała danych pra ŭpłyŭ bustarnych vakcyn na moładź i ludziej siaredniaha vieku. Vytvorcy vakcyn imknucca ekstrapalavać vyniki svaich daśledavańniaŭ efiektyŭnaści bustaraŭ sa starych ludziej na moładź, ale heta nie zusim karektna.
Jość imaviernaść, što patencyjnaja niebiaśpieka dla moładzi ad bustarnych vakcyn moža być bolšaj, čym niaznačnaja atrymanaja karyść.
Niekatoryja daktary i navukoŭcy skardziacca, što rašeńnie nakont bustarnych vakcyn prymajecca palitykami valuntaryscki, biez navukovaha i ekanamičnaha abhruntavańnia i publičnaj dyskusii.
Jak vymiarać efiektyŭnaść vakcynacyi?
Debaty vakoł nieabchodnaści bustarnych vakcyn šmat u čym zaležać ad taho, jaki ŭzrovień ryzyki ličyć prymalnym dla hramadstva.
Dla adnych ludziej efiektyŭnaść vakcynacyi vyznačajecca ŭ źmianšeńni kolkaści ciažkich chvorych i śmierciaŭ, dla inšych — u ahulnym źmianšeńni kolkaści novych vypadkaŭ.
«Ciapierašnija zapasy vakcyn mahli b vyratavać bolš žyćciaŭ, kali b jany vykarystoŭvalisia ŭ raniej nievakcynavanych papulacyjach, čym kali b jany vykarystoŭvalisia ŭ jakaści bustaraŭ u vakcynavanych papulacyjach», — pišuć aŭtary artykuła ŭ časopisie Lancet.
Heta składanaje pytańnie, jakoje patrabuje pastajannych sumiesnych namahańniaŭ daśledčykaŭ vakcyn, imunołahaŭ, epidemijołahaŭ.
U daśledavańniach časta akcentujuć uvahu na źnižeńni efiektyŭnaści abarony ad chvaroby, ale časta ihnarujuć, što vakcynavanyja pieranosiać chvarobu ŭ lahčejšaj formie.
Pra heta časta zabyvajuć, ale efiektyŭnaść vakcyny suprać COVID-19 pieraŭzychodzić pieršapačatkovyja čakańni. 95% abarony — prosta fantastyčnaja ličba dla Moderna i Pfizer, kali ŭličvać, što pry raspracoŭcy vakcyn spadziavalisia na 70%, i navat 50% było b dobrym vynikam. Karanavirus muciruje, a vakcyny dahetul zastajucca efiektyŭnym srodkam.
Heta całkam narmalna, što efiektyŭnaść vakcyny z časam źnižajecca.
Vakcyny ad dyfteryi, słupniaku kožnyja 10 hadoŭ patrabujuć revakcynacyi, ale heta nijak nie kaža, što jany kiepskija, pravalnyja ci nieefiektyŭnyja.
