«Archipiełah HUŁAH» — vielmi važnaja dla nas kniha». Były vykładčyk MDŁU Jury Stułaŭ pra zvalnieńnie i płany na budučyniu
Zahadčyk katedry zamiežnaj litaratury taksama raić, što treba pačytać biełarusam, jakija pačali hublać nadzieju, piša Svaboda.
Juryja Stułava nazyvajuć adnoj ź lehiendaŭ Mienskaha linhvistyčnaha ŭniversytetu, u jaki jon pryjšoŭ pracavać u 1966 hodzie. Na pačatku 1990-ch byŭ prarektaram, u apošnija hady kiravaŭ katedraj zamiežnaj litaratury.
U vieraśni 2020-ha Jury Viktaravič publična zastupiŭsia za studentaŭ MDŁU, jakija ŭdzielničali ŭ pratestach. Jahony vystup pierad novaj rektarkaj trapiŭ na videa i razyšoŭsia pa telehram-kanałach. Praz paŭhoda paśla tych padziej Stułavu nie praciahnuli kantrakt. Novuju damovu vykładčyku ŭdałosia padpisać tolki da kanca červienia, kali skončyŭsia navučalny hod.
«Ja jašče adčuvaju ŭ sabie siły pracavać»
«Pryjšoŭ va ŭniversytet paśla chvaroby, 3 sakavika, i moj propusk užo nia dziejničaŭ, — raskazaŭ Jury Viktaravič. — Nia zmoh prajści praz turnikiet. Mianie prapuścili ŭ vyniku, ja pajšoŭ u kadravy adździeł. Tam mnie skazali, što skončyŭsia kantrakt, i ŭsio. Mnie prapanavali terminovy padpisać da kanca navučalnaha hodu, treba było davieści svaich studentaŭ. Z 3 sakavika da 30 červienia. Voś siońnia jon skončyŭsia taksama».
Papiaredni kantrakt Juryja Stułava z MDŁU dziejničaŭ piać hadoŭ, jaho termin kančaŭsia ŭ 2022-m. Adnak pa novych praviłach kožny hod pracoŭnyja kantrakty pavinny pierapadpisvacca. Paśla historyi z turnikietami Stułava vyklikali da kiraŭnictva ŭniversytetu, tam adbyłasia niepraciahłaja razmova.
«Mnie skazali, što treba davać darohu maładym, — kaža vykładčyk. — Heta ŭsio adbyvałasia, kali ja jašče chvareŭ. Nie razumieŭ tady jašče da kanca, što ŭsio heta značyć. Naturalna, niekali treba było b sychodzić. Ja jašče adčuvaju ŭ sabie siły pracavać. Ale jak jość, tak jość. U mianie niama nijakich pačućciaŭ zaraz. Razam sa mnoj šmat kaleh pajšli na pensiju. Žyćcio jość žyćcio. Moj dzień zaraz prosta vyhladaje. Treba katoŭ nakarmić, u chacie prybrać, ježu pryhatavać, pačytać».
Katedru zamiežnaj litaratury zamiest Juryja Stułava zaraz uznačalić jaho byłaja aśpirantka Iryna Kudraŭcava. Pa słovach samoha Stułava, heta talenavitaja vykładčyca, jakaja razumieje prablemy katedry i zmoža ich vyrašyć. Vykładčyk kaža, što zadavoleny vybaram pierajemnicy. Pa słovach Juryja Stułava, častka jahonych užo byłych kaleh nia vielmi zrazumieła aficyjnuju pryčynu zvalnieńnia, jany chadzili na razmovu da kiraŭnictva ŭniversytetu. Ale ŭ vyniku ŭsio zastałosia, jak tam vyrašyli.
«Rospačy nie adčuvaju, heta nie kaniec žyćcia»
«Ci źviazanaje majo zvalnieńnie z tym vieraśnioŭskim vystupam u abaronu studentaŭ? Nu jak ja mahu kazać, uzrost jość uzrost, — kaža Juryj Viktaravič. — Kali niepatrebny, to i niepatrebny. Ja heta prymaju spakojna. Pra toj vystup nie škaduju pa-raniejšamu. Treba ščyrym z saboj być. Kab nie było sumnievaŭ niejkich. Što b tam mahło zdarycca, kab ja pramaŭčaŭ».
Jury Stułaŭ kaža, što atrymaŭ vialikuju padtrymku paśla naviny pra jaho chutkaje zvalnieńnie z MDŁU. Byli i zvanki, i listy ad studentaŭ, jakija ŭ roznyja hady ŭ jaho navučalisia. Byli navat paviedamleńni ad tych, kaho Jury Viktaravič vučyŭ u 1960-ja.
«Čytaŭ usio heta jak nekraloh niejki, z adnaho boku. A ja ž jašče žyvy. A ź inšaha boku, zrazumieŭ, što niešta ja ŭ svaich studentach pakinuŭ. Nia kožnamu taki nekraloh udajecca pračytać pry žyćci. Rospačy ja nie adčuvaju zaraz, heta nie kaniec žyćcia. Ja praciahvaju navukovuju pracu. Chto viedaje, što budzie dalej».
Akramia listoŭ z padtrymkaj, šmat zvanili z roznych krainaŭ i haradoŭ — ź Londanu, z Vašynhtonu, vielmi šmat było paviedamleńniaŭ ad kaleh z Rasiei. Navat źbiralisia vystupić u abaronu Stułava, pisać listy, adnak Jury Viktaravič ich adhavaryŭ. Ciapier užo były vykładčyk MDŁU źbirajecca zajmacca navukovaj dziejnaściu.
«Zajmajusia prablemaj histaryčnaha ramanu, niepasredna amerykanskaj litaraturaj. U apošnija hady adbyvajucca značnyja źmieny ŭ žanrach, u zvarocie da minułaha. Jak najnoŭšyja technalohii na heta ŭsio ŭpłyvajuć. Vielmi cikava. Tamu budzie čym zajmacca. Pišu artykuły, udzielničaju ŭ kanferencyjach. U hetym navučalnym hodzie braŭ udzieł u 13 mižnarodnych kanferencyjach. Usio onłajn! I heta navat praściej, bo jeździć nikudy nia treba. Heta byŭ Pieciarburh, Sybir, Varšava i hetak dalej».
Taksama zaprašali na kanferencyju va Ŭralski federalny ŭniversytet u jakaści hanarovaha hościa. Akramia navukovaj dziejnaści, pa słovach vykładčyka, jon raźličvaje praciahvać i lekcyi. Apošnija hady praź internet vykładaŭ kurs rasiejskaj i biełaruskaj kultury dla studentaŭ z Kitaju. Jość vierahodnaść, što zajmacca hetym možna budzie i nadalej.
«Pierakanańni ŭ ludziej zastalisia tyja ž»
«Va ŭniversytecie zaraz usio stała cišej, — kaža Jury Stułaŭ. — Ludzi razumiejuć, što niebiaśpiečna. Mnohija navučajucca płatna. Stracić mahčymaść vučycca dla ich budzie ciažka. Ale hetyja nastroi ž nikudy nie padzielisia. Pierakanańni zastalisia tyja, što i byli. Jak ja ŭžo niedzie kazaŭ, historyja idzie cyklami. Adzin projdzie, pačniecca druhi».
Jury Viktaravič kaža, što zvalnieńnie vykładčykaŭ u VNU Biełarusi moža mieć nehatyŭny efekt najpierš dla samoj systemy adukacyi.
«Nia budu kazać, što ja vieličynia ŭ navucy, usiaho tolki dacent, — kaža Stułaŭ. — Ale ŭ mianie vielmi vialiki dośvied, ja šmat vučyŭsia. Prajšoŭ šmat stažyrovak. I takich viedaŭ, jakija jość u mianie, ich niama ŭ maładych vykładčykaŭ. Ja svaju rolu bačyŭ u tym, kab ich pieradavać. Navat nia stolki studentam, kolki samim maładym vykładčykam. Ale zaraz jak budzie, tak budzie. Hady projduć, pakul čałaviek dasiahnie patrebnaha ŭzroŭniu».
U listapadzie minułaha hodu Jury Viktaravič kazaŭ, što z aptymizmam hladzić u budučyniu i pierakanany, što pieramieny ŭ lepšy bok abaviazkova adbuducca. Nie źmianiŭ svajoj dumki vykładčyk i paśla zvalnieńnia z universytetu ŭ kancy červienia 2021 hodu.
«Ja zaŭsiody byŭ takim pesymistyčnym aptymistam, — kaža Stułaŭ. — Usio patrabuje šmat času. U minułym hodzie niejki cykl prajšoŭ, zaraz taksama treba čas. Terminu dakładnaha nie nazavu, nie mahu. Padavałasia, što ŭsio chutka moža być, ale bačym, što «chutka» — heta paniaćcie adnosnaje».
«Niemahčyma zabaranić usio zapar»
Juryja Stułava dzivić žorstkaść i aktyŭnaść, ź jakoj dziejničajuć ułady. Jon pryznajecca, što nie razumieje, čamu ŭsio tak adbyvajecca. Vykładčyk sumniajecca, što takaja taktyka moža być praduktyŭnaj.
«Z adnaho boku, ludzi buduć pavodzić siabie cišej, buduć bajacca, — kaža Jury Viktaravič. — Ale ž nehatyŭnaje staŭleńnie da ŭłady tady budzie źjaŭlacca nia tolki ŭ sercy taho čałavieka, jaki sam trapiŭ pad cisk. Ale i ŭ sercach jaho rodnych, blizkich, siabroŭ. Ja nia viedaju, ci majuć sens takija pavodziny z boku ŭłady. Navat kali niechta zaraz uchvalaje ŭłady, to ja nie pierakanany, što jon heta robić ad ščyraha serca».
Ci pracuje dziaržaŭnaja idealohija va ŭniversytetach, ci stanuć studenty bolš lubić uładu, kali ich pačnuć hetamu metanakiravana vučyć u VNU? Jury Stułaŭ miarkuje, što hetaha dasiahnuć budzie składana. Navat niahledziačy na toje, što ŭ časy SSSR studenty časam pačuvalisia valniej, čym ciapier.
«Ja pačynaŭ pracavać vykładčykam u 1960-ja, — uzhadvaje Stułaŭ. — Tady ŭžo adliha skončyłasia, pačynalisia represii. Ale ź ciapierašniaj sytuacyjaj ich ciažka paraŭnoŭvać. My tady adnojčy stvaryli taki «Klub 317», bo hrupa nazyvałasia 317. Rabili viečaryny paezii, spektakli, šmat čaho. U nas vystupała hrupa «Lavony», jakija paźniej stali «Pieśniarami». Vielmi cikava było. Ale mianie adnojčy vyklikaŭ dekan, papraknuŭ, što «my nacyjanalistyčnyja rečy ładzim». Skazaŭ, što ŭsio treba ŭzhadniać. Ale heta było mahčyma. Zaraz, ja tak razumieju, užo nie».
Isnavała mahčymaść zajmacca niečym, akramia vučoby, i paźniej. Jury Viktaravič raskazvaje pra stvareńnie papularnaha ŭ Miensku kinaklubu, dziakujučy jakomu mnostva ludziej pabačyli filmy Andžeja Vajdy dy inšyja stužki. Usio heta, na dumku vykładčyka, paŭpłyvała i na pratesty studentaŭ na pačatku 1990-ch. Na płošču Lenina vychodzili ŭ tym liku i jaho vučni.
«Ale i zaraz niemahčyma ŭsio zabaranić, — kaža Jury Viktaravič. — Kali ludzi majuć hałavu, kali jany čytajuć knihi, kali hladziać filmy, to nie. Zaraz jość internet. Treba mieć hałavu i dumać nad tym, što ty bačyš, što adbyvajecca navokał. Biełarusam, jakija hublajuć nadzieju, ja paraju pačytać Česłava Miłaša. Nia tolki paeziju, ale i publicystyku. Nia prosta tak Miłaš atrymaŭ Nobeleŭskuju premiju. Jon pabačyŭ usio z roznych bakoŭ, zrabiŭ vysnovy. I Sałžanicyn jašče. «Archipelah HUŁAH» — heta vielmi važnaja dla nas kniha. Šmat čaho čytać možna. Ciapier mnostva mahčymaściaŭ. Ludziam tolki treba pracavać nad saboj».
