«U žurnalista pavinny być svaje ludzi ŭ Ministerstvie ekanomiki, ź jakimi jon chodzić na piva». Razmova ź Iosifam Siaredzičam
Zasnavalnik i hałoŭny redaktar «Narodnaj Voli» Iosif Siaredzič pracuje ŭ žurnalistycy bolš za 50 hadoŭ. Na 26-m hodzie isnavańnia adna z najstarejšych niedziaržaŭnych haziet «Narodnaja Vola» pierastała vychodzić u papiarovym vyhladzie. Chacia ŭ ličbavaj viersii ŭ jaje bolš čytačoŭ, hałoŭny redaktar u intervju Radyjo Svaboda raskazaŭ, što maryć jak maha chutčej viarnucca da papiery.
«Jak tolki hazeta vyjšła na samaakupnaść, dla nas znoŭ pačalisia harotnyja dni»
«Narodnaja Vola» ŭsie 26 hadoŭ svajho isnavańnia była ŭ pastajannym zmahańni: 5 hadoŭ vymušana była drukavacca ŭ Vilni, potym stolki ž — u Smalensku, bo biełaruskim drukarniam było zabaroniena zaklučać ź joju damovy. Vydańnie peryjadyčna «vykidali» ź «Biełsajuzdruku» i padpisnych katalohaŭ, «Narodnaja Vola» prajšła šmat sudoŭ i vyžyła. Za apošnija 7 hadoŭ u hetaha ŚMI nie było nivodnaha papiaredžańnia, padkreślivaje jaho zasnavalnik i niaźmienny hałoŭny redaktar Iosif Siaredzič.
«Cikavaja dynamika — jak tolki «Narodnaja Vola» vyjšła, možna skazać, na samaakupnaść, dla nas znoŭ pačalisia harotnyja dni. My mieli na pačatku 2020 hodu narmalny tyraž — 23 tysiačy ekzemplaraŭ. Asobnyja numary mahli drukavać nakładam u 25, 30, 50 tysiač asobnikaŭ. U nas sfarmavałasia nia tolki stałaja čytackaja aŭdytoryja, ale i razhalinavanaja valanterskaja sietka raspaŭsiudu. Valantery mahli luby dadatkovy nakład raspaŭsiudzić pa krainie ŭ samy karotki termin.
My vyšli na prastor, na šyrokuju darohu, i nam, zdavałasia b, ništo nie pieraškadžała raźvivać hazetu ŭ narmalnym rečyščy.
Unikalny vypadak: «NV» nia maje ciaham siami hadoŭ nivodnaha papiaredžańnia, nivodnaj vymovy ni ad Ministerstva infarmacyi, ni ad Hienprakuratury, ni ad Ministerstva justycyi, ni ad Administracyi prezydenta — i traplaje ŭ pałon! Raptam — abvał za abvałam», — uzhadvaje składany 2020 hod hałoŭny redaktar.
«Biełaruskija ŭłady padtrymlivajuć ščylnyja suviazi z kramloŭskimi»
Praz dva tydni paśla prezydenckich vybaraŭ, 24 žniŭnia 2020 hodu, «Narodnaja Vola» atrymała list, što Biełaruski Dom druku nia moža bolš drukavać hazetu — nibyta złamałasia abstalavańnie. Potym była zabarona na padpisku, na raspaŭsiud praz šapiki «Biełsajuzdruku».
Iosif Paŭłavič adnaviŭ svaje staryja suviazi ŭ susiedniaj Rasiei, i peŭny čas hazeta lehalna vydavałasia ŭ drukarni «Prajm-prynt» u horadzie Daŭhaprudnym Maskoŭskaj vobłaści. Kali hetaja drukarnia admoviłasia praciahvać supracoŭnictva, znajšli inšuju ŭ Maskvie. Ale i taja admoviła ŭ apošni momant.
«Dasłoŭna patłumačyli tak: «Na nas najechali». Kali b heta była biełaruskaja drukarnia, ja b moh zrazumieć. A tut — u inšaj krainie, pry druhoj uładzie toje ž samaje. To bok biełaruskija ŭłady padtrymlivajuć ščylnyja suviazi z kramloŭskimi ŭładami, i jość damoŭlenaść ni ŭ jakim vypadku ni praz pryvatnyja, ni praz federalnyja drukarni nie dapuścić «Narodnuju Volu» na infarmacyjny rynak.
Nu što ž zrobiš! My šukajem inšyja šlachi», — dzielicca svaimi prablemami Iosif Paŭłavič.
Apošni numar hazety «Narodnaja Vola» na papiery byŭ nadrukavany 13 listapada 2020 hodu ŭ Rasiei i dastaŭleny ŭ Miensk. U hety ž dzień uvieś nakład — 25 tysiač asobnikaŭ — zabrali z redakcyi nieviadomyja asoby ŭ cyvilnym i bałakłavach. Z tych časoŭ «Narodnaja Vola» vychodzić tolki ŭ internecie.
«Poŭnaja durnota z boku ŭładaŭ. Jak byccam by takimi zabaronami možna blakavać dostup šyrokaj hramadzkaści da svabodnaj infarmacyi! My ciapier na svaim sajcie vyviešvajem uvieś numar, jaki viarstajem takim čynam, jak byccam by vydajom jaho ŭ papiarovym varyjancie. I mnohija materyjały razychodziacca pa samych roznych sajtach. Kali praanalizavać, kolki było prahladaŭ našaha artykuła, da prykładu, raniej na partale Tut.by albo na «Našaj Nivie», «Salidarnaści», atrymlivajecca, što heta ŭ šmat razoŭ bolš za naš nakład u papiarovym varyjancie. Čaho damahlisia ŭłady, zablakavaŭšy nas? «Narodnaja Vola» ŭ elektronnym vyhladzie maje siońnia bolš šyrokaje koła čytačoŭ, čym raniej papiarovy varyjant», — razvažaje hałoŭny redaktar.
Papiarovaj «Voli» škada jašče i tamu, što ŭ jaje była svojeasablivaja aŭdytoryja stałych ludziej — zbolšaha nia zvykłych karystacca elektronnymi ŚMI, kamputarami, novymi technalohijami.
«I hetyja ludzi siońnia sapraŭdy pakryŭdžanyja ŭładaj, jakaja zabaraniła drukavać hazety — niekali «Našu Nivu», «Svobodnyje novosti plus», ciapier našu hazetu», — kaža Siaredzič.
«My ŭsio ž taki čakajem taho dnia, kali «Narodnaja Vola» vierniecca ŭ papiarovuju versiju», — spadziajecca jon.
«15 čałaviek z Tut.by za kratami, a brend zachavaŭsia»
Faktyčna zablakavaŭšy pracu šmat jakich niezaležnych ŚMI, adkul ciapier atrymlivajuć infarmacyju čynoŭniki? Voś što dumaje pra heta hałoŭny redaktar:
«Z elektronnych srodkaŭ masavaj infarmacyi. Siońnia ž nia toj čas, kali možna zablakavać svabodnaje słova. Pahladzicie na toj ža Tut.by. 15 čałaviek za kratami, jany nia majuć mahčymaści pisać, pieradavać infarmacyju. Ale ž infarmacyja pad hryfam Tut.by raspaŭsiudžvajecca pa cełym šerahu roznych telehram-kanałaŭ. Tak što navat kali adzin čałaviek zastajecca i zachoča, kab brend Tut.by zachavaŭsia — brend budzie prysutničać u infarmacyjnaj prastory. «Prychłopnuć» na adnym kanale ŭ siecivie — praz paŭhadziny admysłoŭcy abyduć blakavańnie.
Kali čałaviek choča čytać «Salidarnaść», Tut.by, «Narodnuju Volu», a nia choča čytać Mukavozčyka dy Hładkuju ŭ «SB», jon znojdzie mahčymaść čytać niezaležnyja ŚMI. Nu nie prymusiš ža čytać čałavieka toje, što jon nia choča!»
Adnak sam Siaredzič časta nie chavaje svajoj niezadavolenaści stanam sučasnaj biełaruskaj žurnalistyki.
«Z adnaho boku, zaraz jość mahčymaść praz sekundu raspaŭsiudzić tuju infarmacyju, jakaja niekali mahła trapić da čytača tolki praz sutki. Ja vitaju taho, chto prajaŭlaje zvyšaperatyŭnaść. Ale, znoŭ ža, heta nie daje prava tamu, chto pieršy zdabyŭ infarmacyju, dapuścić navat samuju drobnuju niedakładnaść. Ty ŭsio ž taki pavinien pieradać tolki tuju infarmacyju, jakaja adpaviadaje rečaisnaści.
Siońnia našamu bratu nie chapaje prafesijnaha ŭzroŭniu. Ja inšym razam spračajusia z maładymi kalehami i kažu: «Vas moža zahubić nieachajnaść — u styli, u hramatycy, u drobiaziach». Jany razvodziać rukami. Ja kažu: «Biada vaša, što pobač niama dobraj redaktarskaj ruki, nie chapaje taho nastaŭnickaha pačatku, jaki mieŭ kožny z nas, navičkoŭ».
Tamu ja ŭziaŭ šefstva nad našaj junaj supracoŭnicaj, 20-hadovaj studentkaj žurfaku Hłafiraj Žuk, jakaja ciapier adsiedžvaje 30 sutak. Ja ŭbačyŭ, što jana maje zdolnaści, u jaje jość perspektyva. I pamiataju tyja časy, kali sam rabiŭ pieršyja kroki ŭ žurnalistycy, i kali b pobač nie było vopytnych nastaŭnikaŭ, kali b nie stvarałasia narmalnaja tvorčaja abstanoŭka dla maładych, mahčyma, ja b nia staŭ žurnalistam i redaktaram.
My z Hłafiraj Žuk inšym razam sadzimsia pobač, razam pracujem nad kožnym radkom jaje tekstu. Potym ja joj kažu: biary i vyvučaj kožnuju praŭku.
Ale siońnia, akramia maładych, jašče nie abstralanych žurnalistaŭ, vy nia ŭbačycie na miescy padziej vopytnych žurnalistaŭ. Aksakały siońnia zajmajucca «kabinetnaj» žurnalistykaj, a ofisnaja žurnalistyka nikoli nie dazvolić pahłybicca ŭ sutnaść surjoznaj prablemy. Što takoje praz telefon źviazacca z kiraŭnikom, čynoŭnikam? Pa-pieršaje, nichto, kali nia viedaje žurnalista asabista, praz telefon nia budzie surjozna razmaŭlać. A ŭ nas siońnia zbolšaha — telefonnaja žurnalistyka».
Niahledziačy na ŭsie składanaści, ź jakimi ciapier sutykajucca žurnalisty niezaležnych vydańniaŭ, Siaredzič upeŭnieny, što prafesijnaja žurnalistyka pavinna zachavać svoj uzrovień i ŭ takich umovach.
«Ja ŭčora źbiraŭ svaich supracoŭnikaŭ i prasiŭ: «Davajcie budziem leźci ŭ samo žyćcio!»
Vy pamiatajecie, jak pa ŭsich ŚMI prajšli kadry, kali rabočyja MZKT paśla vybaraŭ sustreli Łukašenku vokličami «Sychodź!». Niadaŭna my daviedalisia, što na hetym ža zavodzie pabyvała spadarynia Kačanava. I cišynia! My prosta nia viedajem, jak prajšła hetaja sustreča: ci byli vostryja pytańni, ci ŭzhadvałasia taja žnivieńskaja sustreča z Łukašenkam. Čamu? Tamu što nichto z žurnalistaŭ nie pasprabavaŭ navat pahavaryć z tymi ludźmi, ź jakimi sustrakałasia Kačanava. Ja razumieju: nielha zajści na zavod. Ale pobač z prachadnoj u susiedniaj kramie, u susiednim piŭbary možna sustrecca z rabočymi i paraspytvać. Mnie zapiarečać: ludzi napałochanyja i nia chočuć razmaŭlać z žurnalistami. Tak, dzieviać napałochanyja, ale dziasiaty skaža! Prosta niama ŭ nas siońnia «čarnavoj žurnalistyki». A biez čarnavoj nia budzie prafesijnaj žurnalistyki».
Skieptyčna stavicca Siaredzič i da tłumačeńniaŭ, što niezaležnym žurnalistam čynoŭniki i inšyja pradstaŭniki ŭłady admaŭlajuć u kamentarach i infarmacyi:
«Kali b vy skazali takoje eŭrapiejskamu žurnalistu, jon by prosta paśmiajaŭsia! Heta naša prablema — jakim čynam siońnia atrymać tuju ci inšuju infarmacyju.
U žurnalista, jaki zajmajecca, umoŭna kažučy, ekanamičnymi prablemami, pavinny być u Ministerstvie ekanomiki dvoje-troje «svaich» ludziej, ź jakimi jon uviečary moža schadzić na piva ci ŭ vychodnyja parybačyć. Inakš jak ty možaš viedać, što varycca na toj kuchni? Tamu ja nie ŭsprymaju ŭsurjoz zajavy, što siońnia žurnalist nia moža trapić va ŭładnyja struktury. Našy žurnalisty dahetul čakajuć, kali im na spodačku pryniasuć infarmacyju».
«Usie čynoŭniki, pradstaŭniki ŭłady — u pałonie ŭ adnaho čałavieka»
Siaredzič zhadvaje, jak žurnalistka «Narodnaj Voli» Maryna Koktyš uziała interviju ŭ lidera Biełaruskaj sacyjał-demakratyčnaj partyi («Hramada») Ihara Barysava. Barysaŭ vykazaŭ pesymistyčnuju dumku, što «zaraz niemahčyma vieści amal nijakuju palityčnuju dziejnaść, nielha prajaŭlać niejkuju aktyŭnaść, palityčnaje žyćcio vielmi niebiaśpiečnaje».
Tady Siaredzič zrabiŭ da hetaj publikacyi redakcyjny kamentar: «Siońnia, jak nikoli, pavinien nabatam hučać hołas partyi».
«Tamu što partyi stvarajucca dla taho, kab uziać uładu ŭ svaje ruki. Ihar Barysaŭ pakryŭdziŭsia i napisaŭ: «Siońnia, jak nikoli, pavinna hrymotaj hučać słova «Narodnaj Voli»».
Ja adkazaŭ, što hazeta i partyja — heta nie adno i toje ž. My, hazetčyki, žurnalisty, nia rviemsia da ŭłady — my nie palityčnyja partyi. U nas roznyja misii: u žurnalistaŭ svaja, u partyj — svaja. Raśpisaŭ pa punktach, što heta tolki častka parad, nie maja meta vučyć lideraŭ rozumu. Ale vy zaraz maŭčycie, jak vady ŭ rot nabrali, vas nie čuvać, napišacie niejkuju dochłuju zajavu i ličycie, što zmahajeciesia z dyktaturaj», — emacyjna raskazvaje spadar Siaredzič.
Na dumku Iosifa Siaredziča, siońnia pavinna adbycca evalucyja ŭ hałovach rabočych, intelihiencyi, u hałovach pradstaŭnikoŭ ułady, apazycyi, žurnalistaŭ.
«Adnak usie čynoŭniki, pradstaŭniki ŭłady — u pałonie ŭ adnaho čałavieka. I hety čałaviek uziaŭ ich u pałon nia ŭčora i nia siońnia, a daŭnym-daŭno. Kolki ŭ ich siońnia tryvoh i abaviazkaŭ pierad hetym čałaviekam! Katedžy dy ŭčastki ŭ Drazdach, ilhotnyja kredyty i hetak dalej. Ja viedaju čynoŭnika, na jakoha sabranaja ŭžo nie adna tečka, nie adzin sejf kampramatu. Jak tolki hety čynoŭnik astupicca, zrobić krok uprava-ŭleva, jaho chucieńka zaviazuć kudy treba i nadoŭha. Tamu mnohija čynoŭniki znachodziacca ŭ kryminalnym pałonie, možna tak skazać.
Ale mnie padajecca, što treba havaryć nie pra evalucyju hetych ludziej, a pra evalucyju ŭ mazhach šyrokaha hramadztva. Kali ludzi buduć žyć tolki adnoj dumkaj — pra čarku i skvarku — heta adna sprava. A kali da ich dojdzie, što, akramia čarki i skvarki, treba mieć budučyniu i dla siabie, i dla svaich dziaciej, i dla krainy ŭ cełym, — heta inšaja sprava», — razvažaje hałoŭny redaktar «Narodnaj Voli».
Jon raskazaŭ, jak z prafesijnaj cikavaściu šmat hadoŭ naziraje za adnym čałaviekam — staršyniom znakamitaha APK «Snoŭ», senataram Mikałajem Radamanam.
«Nieadnojčy jon uskosna vykazvaŭsia na roznych mierapryjemstvach, što «ja, maŭlaŭ, kiruju znakamitaj haspadarkaj, nabližajecca pensija, ale što ja budu mieć? Ničoha!». Tak, ziamloj Radamana nie nadzielać, jon zastaniecca tolki z adnoj pensijaj, i dobra, kali jana budzie prystojnaja. Ale jon taksama ŭ pałonie. Jon ža nia stavić pytańni kateharyčna: «Davajcie prymiem zakony ab raździaržaŭleńni, ab mahčymaści kuplać ziamlu». Čamu? Na hetaje pytańnie pavažany haspadarnik pavinien adkazać sam. Ja tolki dadam: evalucyja pavinna adbycca ŭ hałovach usich biełarusaŭ», — razvažaje spadar Siaredzič.
«Historyja daść samuju hałoŭnuju acenku: Łukašenka rasčałaviečyŭ čałavieka»
Iosif Paŭłavič znajomy z Alaksandram Łukašenkam z kanca 1988 hodu, kali Siaredzič pracavaŭ u «Sovietskoj Biełoruśsii», a Łukašenka kiravaŭ škłoŭskim saŭhasam «Haradziec». Potym ciaham 5 hadoŭ jany zasiadali ŭ Viarchoŭnym Saviecie 12 sklikańnia. Siaredzič nieadnarazova braŭ udzieł u pres-kanferencyjach kiraŭnika dziaržavy, niekalki hadoŭ tamu jon havaryŭ z Łukašenkam voka na voka amal try hadziny.
Siaredzič pierakanany: Łukašenku treba było daŭno ŭziacca za reformy. A ci ž treba zaciskać palityčnyja partyi, žorstka i biaźlitasna raspraŭlacca z apanentami?
«Niekali historyja daść samuju hałoŭnuju acenku Łukašenku: jahonaja palityka pryviała da rasčałaviečvańnia čałavieka. Duchoŭny ŭzrovień mnohich z tych, chto pobač ź im pracuje — čynoŭnikaŭ, medyčnaj, kulturnaj intelihiencyi — našmat nižejšy, čym byŭ u saviecki čas u tych ža partyjnych rabotnikaŭ. Navat u saviecki čas duch čałaviečy byŭ na bolš vysokim uzroŭni.
Rasčałaviečany čałaviek — heta samaje strašnaje. Voś tut prablema: jakim čynam abudzić u čałavieku čałaviečnaść?
Ja pa svajoj pracy čytaju samyja roznyja vydańni, u tym liku i «SB — Biełaruś siehodnia». Mukavozčyk ledź nie adkrytym tekstam vykazvajecca, što treba zakopvać «pratestunoŭ» u ziamlu. Pakul jamu ŭsie budzie sychodzić z ruk — budzie praciahvacca samaje sapraŭdnaje kilerstva. Žurnalistykaj heta nielha nazvać.
Pieramieny nastupiać tolki tady, kali evalucyja adbudziecca ŭ mazhach šyrokaha hramadztva. I tut vialikaja rola žurnalistaŭ. Kab nas čytaŭ i rabočy z MAZa, i ITR, i intelihiencyja, ja nie kažu ŭžo pra elitu, jakaja, na moj pohlad, źnikaje na vačach. Moža, vyraście dastojnaja elita z tych maładych chłopcaŭ i dziaŭčat, jakija zaraz zmahajucca za demakratyju, — kaža Siaredzič i dadaje: — Chočacca ŭ heta vieryć».
