Jakoj pavinna być novaja biełaruskaja palicyja? Raspytali eks-śledčuju, jakaja ciapier pracuje nad reformaj MUS
Biełaruska Śviatłana Chilko ŭžo šeść hod žyvie ŭ San-Francyska. Da pierajezdu ŭ ZŠA jana razam z mužam ciaham 10 hod adpracavała ŭ pravaachoŭnych orhanach, adkul zvolniłasia ŭ zvańni kapitana. U pačatku leta-2020, jak i mnohija biełarusy zamiežža, jana aktyŭna ŭklučyłasia ŭ pieradvybarčuju honku. Spačatku prosta chacieła raskazać byłym kaleham, jak pracuje palicyja u ZŠA i Kanadzie, a ŭ vyniku sabrała vakoł siabie vialikuju kamandu ekśpiertaŭ — amal startap u najlepšym styli Kremnijevaj daliny, zadačaj jakoj stała prahrama pa refarmavańni MUS. Ciapier Śviatłana z kamandaj adkaznaja za hetuju śfieru ŭ kamandzie Narodnaha antykryzisnaha ŭpraŭleńnia (NAU).
U intervju «Našaj Nivie» Śviatłana raspaviała, čamu ŭ svoj čas rasčaravałasia ŭ abranaj prafiesii i jakoj bačyć idealnuju palicyju budučyni dla rodnaj krainy.
— Raskažycie, čamu paśla škoły vy vyrašyli pastupać mienavita ŭ Akademiju MUS?
— Viedajecie, niahledziačy na toje, što siońnia ja mahu z upeŭnienaściu skazać, što źjaŭlajusia jurystam pa pryzvańni (mnie vielmi padabałasia i padabajecca raźbiracca ŭ jurydyčnym zakanadaŭstvie, ja lublu debaty pa temie), u 17 hod ja ŭsio ž nie da kanca asensoŭvała svoj vybar. Prosta na toj momant ja sustrakałasia z chłopcam, starejšym na mianie za dva hady. Było vialikaje pieršaje kachańnie. Karaciej, spačatku jon pastupiŭ u akademiju, a ja pajšła śledam za im.
Ale padśviadoma, dumaju, na moj vybar akazała ŭpłyŭ siamja. Baćka taksama słužyŭ u orhanach, jašče časy Juryja Zacharanki zaśpieŭ. Abodva dziaduli słužyli ŭ vajenna-marskim fłocie. Ja imi vielmi hanaryłasia. Praŭda, jakraz baćka nie byŭ asabliva rady majmu vybaru prafiesii. Pierš-napierš tamu, što ja dziaŭčynka, i słužba ŭ milicyi mnie budzie davacca ciažka fizična. Adnak u našaj siamji panavała svabodnaja atmaśfiera, nichto z baćkoŭ nikoli nie cisnuŭ na nas z bratam, nie abmiažoŭvaŭ u pryniaćci samastojnych rašeńniaŭ.
Śviatłana z baćkami i bratam.
— Pieraściarohi taty spraŭdzilisia?
— Mnie vielmi padabałasia vučycca. Ja skončyła akademiju na vydatna. Paśla atrymańnia stupieni bakałaŭryjata ŭ sudova-prakurorskaj, śledčaj dziejnaści pastupiła ŭ mahistraturu na kryminalistyku i rasśledavańnie złačynstvaŭ u śfiery strachavoha machlarstva. Chacieła iści dalej, u adjunkturu, zajmacca navukovaj dziejnaściu. Ale mianie spynili: tady skazali, što kvota na dziaŭčat skončyłasia, patrebnyja byli tolki chłopcy. Karaciej, pa mnie ŭdaryła hiendarnaja niaroŭnaść, i heta stała pieršym momantam rasčaravańnia ŭ akademii, jak by ja joj ni była ŭdziačnaja.
Što tyčycca pracy dalej, to pa žyćci mnie cikavyja vyprabavańni. Kali ja rablu maksimum z taho, na što zdolnaja. Kali sprabuju niešta novaje. Dla siabie ja hetyja momanty ŭ prafiesii znachodziła. Adnak minusaŭ taksama chapała. Pa-pieršaje, staŭleńnie kiraŭnictva.
Ja pryjšła pracavać śledčaj u Pieršamajskaje RUUS. Na toj momant jaho uznačalvaŭ Ivan Vasilčanka. Ranicy, kali ja zastupała na sutki, pačynalisia z vysłuchovaŭńnia jaho abrazaŭ, krykaŭ nakont taho, što ŭsie my prosta tupyja, nijakija. Dla mianie takoje staŭleńnie absalutna nie sumiaščalnaje z prafiesijaj pravaabaroncy i prosta z čałaviečaj hodnaściu.
Fizičnych ciažkaściaŭ taksama chapała. Pačynajučy ad načnych dziažurstvaŭ, jakija sami pa sabie mnie davalisia niaprosta. A kali treba spać u baraku za Pieršamajskim sudom na kresłach, zasłanych bušłatam, paśla jechać na vyklik, dychać cyharetami, bo ŭsia apieratyŭnaja hrupa palić, a ty nie, pravodzić ahlad miesca zdareńnia ŭ kvatery bieź śviatła z prusakami, heta ŭsio padryvaje. Dla ludziej u sistemie nie stvoranyja navat umovy dla adpačynku, niama pavahi, i heta z hadami moža złamać luboha.
— Tamu vy syšli paśla 10 hod?
— Ź ciažkaściami prafiesii možna žyć, heta nie pijanierski łahier. Ale staŭleńnie da supracoŭnikaŭ jak da śmiećcia składana pryniać. Ja liču, što kožny čałaviek, navat apošni złačyniec, zasłuhoŭvaje pavahi, a jaje nie było. Heta asnoŭny faktar zvalnieńnia. Choć ja nie syšła pakryŭdžanaj na sistemu, ale sistema ničoha nie zrabiła, kab dać mnie realizavacca. A mnie chaciełasia.
Samaje sumnaje, što kali ja zvalniałasia, u mianie, jak i ŭ majho muža (jon adpracavaŭ u kryminalnym vyšuku piać hod), nichto navat nie spytaŭ, a čamu, a ci možna nas niejak zachavać jak śpiecyjalistaŭ. U Biełarusi tak i dahetul: kaštoŭnaści čałaviečaha kapitału niama, sychodź — my znojdziem tabie zamienu. I niavažna, što ty kłasny prafiesijanał. Da ludziej staviacca jak da raschodnaha materyjału.
My sprabavali z mužam zajmacca vydavieckim biznesam. Było nialohka. Žyli ŭ adnapakajoŭcy. Z mebli ŭ joj stajała adna kanapa, stoł, staraja kuchnia, jakuju my zabrali z padvała maci. Pamiataju hetaje adčuvańnie, kali hrošaj zusim niama, ty nabyvaješ adzin jabłyk u kramie, chočaš źjeści frukt sama, ale nie možaš, tamu što treba addać synu. A paśla my, navat nie raźličvajučy asabliva, vyjhrali hryn-kartu. My doŭha dumali, jechać u ZŠA ci nie, ale padšturchnuła maja maci. Pramym tekstam skazała: «Sabrali rečy, kupili kvitki i na vychad, kab ja vas nie bačyła» (paśmichajecca). Kaniečnie, joj było ciažka nas adpuskać, ale nam jana pra heta nie kazała.
— Vy ciapier pracujecie teściroŭščycaj u kampanii, jakaja zajmajecca prahramnym zabieśpiačeńniem dla bieśpiłotnych aŭto. Da hetaha rabili ŭ Groupon i Microsoft. Karjeru ŭ novaj dla siabie IT-śfiery vy pačali ŭžo za miažoj?
— Pryjšłosia ŭsio ŭ pramym sensie pačynać z nula. Bo kab pracavać u ZŠA jurystam, treba zdać ciažki ekzamien. Da jaho pryjšłosia b rychtavacca minimum try hady i mieć pry hetym idealnuju anhlijskuju movu, čaho ŭ nas nie było ni tady, ni jašče ciapier navat.
My byli hatovyja na lubuju pracu, ale ryzyknuli pryjechać u Kremnijevuju dalinu, advučylisia na karotkich trochmiesiačnych kursach testavańnia prahramnaha zabieśpiačeńnia. I voś tak my pačali pracavać teściroŭščykami, usio atrymałasia. Pa pieršym kantrakcie nam płacili 18 dalaraŭ u hadzinu, i tady zdavałasia: navošta nam stolki, kudy heta padzieć (paśmichajecca).
— Što ź dziejańniaŭ siłavikoŭ, vašych byłych kaleh, u Biełarusi apošnim časam najbolš uraziła ŭ niehatyŭnym i pazityŭnym płanie?
— Niehatyvu było šmat. Usie hetyja katavańni, zabojstvy, strach… Asabliva vybiła ź siabie zabojstva Ramana Bandarenki. Na toj momant u nas užo sfarmavałasia kamanda, jakaja pracuje nad reformaj biełaruskaha MUS. My stelefanoŭvalisia i płakali. Było pačućcio žudasnaj niespraviadlivaści. Jak jurysta mianie hety hłyboka začapiła, bo ja vydatna razumieju, što pavinna być inakš. Praca milicyi pavinna być nastrojenaja na toje, kab adnaŭlać spraviadlivaść, a nie naadvarot. Kryŭdna, što nie znajšłosia supracoŭnikaŭ, jakija mahli b padniacca i abaranić ludziej tut.
Momanty honaru taksama byli. Kali daviedvałasia, što tvoj kaleha zastaŭsia dobrym, prystojnym čałaviekam. Heta tyja ludzi, jakija vyjšli na suviaź z nami ci pierastali pracavać u sistemie, ci, kali i nie zvolnilisia, to dali zrazumieć, što źbirajuć dokazy złačynstvaŭ, što jany z narodam.
— Raskažycie, chto ŭvachodzić u kamandu raspracoŭščykaŭ reformy, chto hetyja ludzi?
— U kamandzie, jakaja niepasredna zajmajecca napisańniem płana reform, 20 čałaviek. Heta vielmi raznastajny kalektyŭ: tut i byłyja supracoŭniki śpiecpadraździaleńniaŭ, tyja, chto blizka kamunikuje z AMAP, śledčyja i prosta eks-milicyjaniery. A taksama inšyja asoby, jakich ja nie nazyvaju ŭ metach ich ža biaśpieki.
Kožny z členaŭ našaj kamandy maje šyrokaje koła znajomych u sistemie MUS i atrymlivaje adtul sihnały padtrymki (inakš my nie zajmalisia b reformami).
Pra nieabchodnaść pieramien sami supracoŭniki kažuć dziesiacihodździami. Jašče ŭ časy majoj pracy paŭtarali jak mantru: treba prybrać pałačnuju sistemu. Ale da hetaha času ničoha nie zroblena. Zatoje adbyvajecca jašče bolšy raskoł unutry: mnie, naprykład, viadoma pra śledčych, jakija bolš nie chočuć jeździć na dziažurstvy ŭ RUUS, bo nie žadajuć kamunikavać ź milicyjanierami, što ŭdzielničali ŭ katavańniach.
Akramia taho, u nas mocnaja mižnarodnaja padtrymka, koła kansultantaŭ, jakija kamientujuć užo napisanaje. Ja pastajanna trymaju kantakt i z palicejskimi ŭ ZŠA, i z tymi, chto pravodziŭ reformy palicyi ŭ inšych krainach — Ukrainie, Hruzii (naprykład, heta Chacija Dekanaidze). Mnohija ekśpierty užo adznačajuć, što reforma, jakuju pišam my, kudy vyšejšaja pa ŭzroŭni, čym usio toje, što było zroblena raniej u inšych krainach.
— Jakija kankretna pamyłki inšych krain, dzie refarmavali hetuju śfieru, vy ŭžo ŭličyli?
— U nas u lubym vypadku adroźnivajecca hałoŭnaja prablema, jakuju my chočam vyrašyć. U Hruzii zmahalisia sa zładziejami ŭ zakonie, va Ukrainie była mocnaja nizavaja karupcyja, u Biełarusi ž na paradku dnia — niezakonnyja mietady viadzieńnia śledstva, parušeńnie pravoŭ čałavieka (fizičny hvałt, katavańni i hetak dalej). Kali brać ahulnuju fiłasofiju, naša milicyja pavinna pieratvarycca u palicyju i być nie palityčnaj siłaj, instrumientam pryhniatańnia, a servisam pa abaronie ludziej. Ludzi pavinny ŭpłyvać na vybar palicejskich, udzielničać u kiravańni słužbaj. Viedać usio pra jaje zarobki, kudy jany sychodziać. Abaviazkovaja taksama demilitaryzacyja: siońnia milicyja — heta armiejskaja struktura, i sposab mieniedžmienta ŭ joj armiejski, tak nie pavinna być.
Što tyčycca katavańniaŭ i žorstkaha abychodžańnia — abaviazkovaja najaŭnaść nacielnych kamier, videakamier u RUUS, bieśpieraškodny dostup pravaabarončych arhanizacyj va ŭsie budynki pravaachoŭnaj sistemy. Kab mieć mahčymaść viedać, ci pracujuć palicejskija pa praviłach.
Efiektyŭnaść sistemy pavinna budavacca tak, kab nie zaležyć ad ludziej, jakija kirujuć joj. U ZŠA u Trampa byŭ i jość patencyjał stać dyktataram: kali b jon moh sadžać ludziej u turmy, jon by z zadavalnieńniem heta rabiŭ. Ale jamu nie dazvalaje procivaha ŭ krainie, u jaho niama takoj nieabmiežavanaj ułady, jak u Łukašenki.
Śviatłana z mužam i synam.
— Chto, na vaš pohlad, pavinien uznačalić novuju palicyju?
— Na hety kont my ŭ kamandzie debatujem. Na moj pohlad, hałoŭny kryteryj — dobry ŭpraŭleniec. Nie ŭ savieckim sensie, a ŭ płanie mieniedžarstva. Na čale moža być i hramadzianskaja asoba, nie baču pryčyn, čamu kiraŭnik MUS abaviazkova pavinien nasić pahony. Kali treba, jon zmoža prajści patrebnyja treninhi — pa pracy z režymam sakretnaści, naprykład.
Na siońnia biełaruskaja centralizavanaja ŭłada — vialikaja prablema. Usie zahady prychodziać źvierchu ŭniz, i ŭ vyniku načalnik RAUS va ŭmoŭnych Lachavičach ličyć, što ni za što nie adkazvaje, bo prosta vykonvaje zahad. Hetaksama u nas kažuć usie dziaržsłužačyja. I heta treba vypravić. Ludzi sami pavinny vybirać sabie mera ź miascovych žycharoŭ, a hrošy na palicyju pavinny iści ź miascovaha biudžetu, a nie ź Minska.
U ZŠA ŭvohule z palicejskimi nastupnaja praktyka. Dva nievialikija harady znachodziacca pobač. U horadzie A palicyja pracuje drenna, a ŭ horadzie B — dobra. I žychary A vyrašajuć, što jany lepš składuć damovu z šeryfam z susiedniaha ofisa. Heta stvaraje kankurencyju: palicejskija asensoŭvajuć, što kali jany buduć drenna vykonvać svaje abaviazki, to prosta pazbaviacca pracy. Paśpiachovaść takoj madeli pakazvaje, što adsutnaść manapolii važnaja nie tolki dla kamiercyjnych pradpryjemstvaŭ, ale i ŭ dziaržsiektary.
— Vy kazali pra toje, što supracoŭniki MUS sami daŭno kažuć pra nieabchodnaść pieramien, padtrymlivajuć dziejańni NAU. Ale tyja, z kim ja sutykałasia žyŭcom, nijak na heta nie namiakali. Naadvarot, aktyŭna vykazvalisia ŭ abaronu dziejsnaj sistemy i suprać choć jakich adchileńniaŭ ad abranaha kursu…
— Naturalna, tam jość ludzi, jakich usio zadavalniaje. Ale na toje jość pryčyny. Pa-pieršaje, u tuju ž Akademiju MUS apošnija hady nazirajecca vielmi nizki konkurs, heta ŭpłyvaje na ahulny ŭzrovień adukavanaści budučych supracoŭnikaŭ.
Akramia taho, sistema zdolnaja złamać, kali ty ŭ joj doŭha pracuješ. Ty prychodziš u jaje ź niejkimi maralnymi pryncypami, razumieješ, što bić ludziej nielha. A paśla ty hladziš — adzin kaleha u susiednim kabiniecie bje, druhi, jašče i načalnik kaža, što treba było ŭdaryć. I supraćstajać hetamu asiarodździu zmoža nie kožny. Kali ty chočaš zachavać pracoŭnaje miesca, ty pahadžaješsia na pryniatyja praviły hulni.
Taksama na kožnym uzroŭni ludziej apracoŭvajuć fejkami. Śpiecpadraździaleńniam pastajanna ŭklučajuć BT, jany žyvuć u zakrytym kalektyvie, dzie prytrymlivajucca peŭnaj idei.
A paśla ž ty pavinien niejak apraŭdvać toje, što robiš. Pryznacca sabie ŭ tym, što strašna być pazbaŭlenym miesca pracy, ilhot, strašna nie znajści siabie na novym miescy — składana. Ty šukaješ inšyja pryčyny, čamu zastaješsia pracavać u sistemie. I dla hetaha vydatna padychodzić ideałohija ź lalkavodami i inšymi fejkami — tak vynachodzicca vialikaja misija abarony dziaržavy. Chaj ja siońnia ŭdaryŭ zmahara, ale ž hłabalna vyratavaŭ krainu!
— Jakim vy bačycie pakarańnie dla ŭsich datyčnych da katavańniaŭ siłavikoŭ?
— Ja razumieju biełarusaŭ, jakija niepasredna sutyknulisia z hvałtam: im chočacca nie prosta zvolnić usich z orhanaŭ, im chočacca, kab hetyja ludzi źnikli ź Biełarusi. Ale z chałodnaj hałavoj ty razumieješ, što ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie takija emocyi nie pryniasuć ničoha dobraha: zvolnić 120 tysiač čałaviek razam z unutranymi vojskami niemahčyma. Zvolnić usich, niespraviadliva.
Buduć praviedzienyja maštabnyja rasśledavańni i my prykładziom maksimum vysiłkaŭ, kab znajści i pryciahnuć da adkaznaści usich złačyncaŭ. My ščylna supracoŭničajem ź inicyjatyvaj BYPOL, u ich rasparadžeńni — hihabajty dokazaŭ, jakija navat nie paśpiavajuć apracoŭvać. Chutčej za ŭsio, u miežach reform budzie stvoranaja asobnaja struktura pa rasśledavańni złačynstvaŭ režymu. Pryčym nie tolki 2020-ha, a za ŭsie 26 hod.
Usio heta tyčycca i sudździaŭ. Chto budzie sudzić zamiest ich? My niejak abmiarkoŭvali, što navat kali zaraz zvolnić usich dziejsnych biełaruskich sudździaŭ i zamianić ich na novych ź liku piacikurśnikaŭ i vypusknikoŭ jurfaka BDU — horš nie budzie.
Ale i ŭ spravie hłabalnaha suda ja za pryciahnieńnie mižnarodnych ekśpiertaŭ. Tamu što ludzi zvonku majuć mahčymaść zachoŭvać abjektyŭnaść, vyklučyć emocyi. Navat u mianie hetaja tema mocna balić, a što adbyvajecca ŭ biełarusaŭ unutry krainy, ja navat nie ŭjaŭlaju.
— Navošta vy dałučylisia da NAU? Jak vy sami sabie adkazvajecie na hetaje pytańnie? Mabyć, vy bačycie siabie niedzie ŭ kiraŭnictvie «novaj» Biełarusi?
— Viedajecie, u nas z mužam poŭny pracoŭny dzień u našych kampanijach, 11-hadovy syn — dobra, što jon chacia b vielmi samastojny i zamatyvavany, sam zakryvaje ŭsie školnyja pytańni. I z maim uklučeńniem u palityčny paradak ja stała kudy mienš efiektyŭnaj na asnoŭnaj pracy. Heta nie zdorava, ale ja ŭsio adno nie mahu abstrahavacca: pastajanna dumaješ pra padziei ŭ Biełarusi. Tym bolš u mianie tam maci i brat. Dumaješ pra toje, što biełarusy zasłuhoŭvajuć bolšaha, bo jany realna kłasnyja. Ja paśla pierajezdu asensavała heta asabliva vyrazna: u našym asiarodździ šmat ludziej, mienš adukavanych i zdolnych, ale ŭsie jany majuć dobryja zarobki i šmat mahčymaściaŭ.
U mianie jość dośvied pracy ŭ milicyi, ja razumieju, jak pracuje hetaja sistema, jość dostup da mižnarodnych ekśpiertaŭ — chto, kali nie ja? My dziejničajem vyklučna jak vałanciory, nijakich ułasnych ambicyj u mianie niama: ja samarealizavany čałaviek. Jak tolki sprava budzie skončanaja, ja pieradam usie napracoŭki tamu, chto budzie zajmacca realizacyjaj reform.
Biełaruś moža stać pieršym prykładam jakasna praviedzienaj reformy, i heta mianie mocna matyvuje — dapamahać hetamu pracesu.
— Kali reforma budzie dapisanaja? Što vy pierš-napierš źbirajeciesia rabić z hetym płanam paśla?
— Heta budzie nieŭzabavie. Płan budzie apublikavany, my ŭžo ciapier pišam sieryju ese, jakija možna znajści na sajcie NAU. Raskryvajem tam niekatoryja idei. Poŭny prajekt reformy taksama vykładziem u adkryty dostup. Nu i kali dojdzie da realizacyi, u nas hatovyja darožnyja karty na pieršy etap.
U lubym vypadku toje, ci zmožam my hetyja reformy ažyćciavić, zaležyć ad samich biełarusaŭ unutry krainy. Tak, dapamohuć sankcyi, mižnarodny cisk, ale samim biełarusam treba praciahvać abjadnoŭvacca, nie ŭpadać u depresiju i zamiest taho, kab kazać, što niešta zdźmułasia, lepš nahadvać sabie, jaki vielizarny šlach hramadstva prajšło sa žniŭnia. Kaniečnie, ja nie da kanca maju prava sa svajoj kamfortnaj zony davać takija parady. Ja razumieju, što ludziam ciažka, represii vialikija…
Adnak treba zrazumieć, što demakratyja — heta praca na kožny dzień. Navat kali my ŭžo pieramožam, reformy pryjdziecca ažyćciaŭlać užo kudy bolšaj kolkaści ludziej. I treba budzie pastajanna cikavicca tym, što adbyvajecca navokał, čytać zakony, ustupać u hramadzianskija kamisii nahladu za palicyjaj, prajaŭlać inicyjatyvu va ŭsim… Chacia b adzin momant budzie nie dahledžany, prapuščany — i dyktatura ci niejkaja inšaja drennaja forma kiravańnia moža viarnucca iznoŭ. Tolki tak heta pracuje.
