«Ja viehietavaŭ». Historyk Anatol Sidarevič pieranios ciažkuju formu kavidu i dzielicca dośviedam
23 listapada 2020 hoda ja zachvareŭ. U toj samy dzień lekarka z 25-j palikliniki paabiacała praz tydzień pastavić mianie na nohi.
Prapisała miehasef i teafił, a ŭ dadatak — dva paraški: ACC i łaryviks. Praz tydzień daviałosia klikać lekara znoŭ. Mnie prapisali azitramicyn. Pačuŭšy takoje pa telefonie, znajomaja lekarka nie raiła mnie ŭžyvać hety antybijotyk. Ja ž jaho kaŭtnuŭ, i pieršym nastupstvam była dyjareja. Dobra, što znajomaja doktarka paraiła leki ad hetaj «radaści»: lineks forte.
30 listapada doktarka, jakaja prapisała mnie azitramicyn, paraiła ščodraje pićcio, ACC i paracetamoł pry tempieratury 38,5. A jašče napisała, što treba prajści fluarahrafiju i dała nakiravańnie na ahulny analiz kryvi.
1 śniežnia ja byŭ u 25-j paliklinicy. Zdać kroŭ na analiz nie ŭdałosia. Pa-pieršaje, doktarka, jakaja 30-ha była ŭ mianie pa abiedzie, chadziła na kvaterach pacyjentaŭ i ranicaj 1 śniežnia. Pa-druhoje,
inšyja lekary prymać mianie admovilisia. Ich pytańnie hučała ŭ styli: čaho ty tut švendaješsia, stary? I była parada: lažy doma. Stomleny, ź ciažkoju hałavoju ja musiŭ vykanać ich paradu.
Jechać u palikliniku pa abiedzie nie było siły. Praŭda, ja prajšoŭ fluarohraf, ale heta ŭsio adno, što abstukać i absłuchać: dakładnaść dyjahnostyki takaja ž. Vynikaŭ «praśviatleńnia» majoj hrudnoj kletki ŭ 25-j paliklinicy ja nie viedaju i siońnia. Admysłova zrablu zapyt.
U noč na 2 śniežnia vyklikaŭ chutkuju.
Choć tempieratura była nievysokaja (jana 10 dzion vahałasia pamiž 37,2 i 37,8), źjaviłasia tryvoha za žyćcio. Ja prasiŭ psichałahičnuju dapamohu. Pieršaje, što ŭ mianie spytali: jak składvalisia maje adnosiny z ałkaholem? Nijakaj realnaj dapamohi mnie nie pryvieźli. Ale napiaredadni znajomaja lekarka skazała mužu, majmu tavaryšu, kab ranicaj 2 śniežnia pryvioz mianie ŭ bolnicu.
Jechaŭ ja ŭ bolnicu, nie ŭziaŭšy «tryvožny» pakiet ź bializnaj, ručnikami, myłam, brytvami… Nie ŭziaŭ i zaradku da telefonaŭ. Nie toje było ŭ hałavie.
U bolnicy pačali z taho, što ŭziali na analiz kroŭ. Potym znajšli zboi ŭ rytmach serca. Potym adpravili na kampjutarnuju tamahrafiju. Ubačyŭšy mašynu japonskaj firmy «Tašyba», ja trochi supakoiŭsia: prynamsi dyjahnaz budzie dakładny.
16 śniežnia dyjahnaz byŭ taki: covid-19+ (pazabalničnaja dvuchbakovaja polisiehmientarnaja pnieŭmanija, ciažkaja chada).
Na Kućciu ž dyjahnaz trochi pamianiaŭsia: karanavirusnaja infiekcyja COVID-19 (PCR — a dakładniej mazok z rota i nosa — na RNK SARS-CoV-2 ad 03.12.20 stanoŭčy), ciažkaja forma.
Uskładnieńni: pazabalničnaja dvuchbakovaja polisiehmientarnaja pnieŭmanija, ciažkaja chada.
I kuča inšych zachvorvańniaŭ: išemičnaja chvaroba serca — ateraskleratyčny kardyjaskleroz. Ateraskleroz aorty, karanarnych arteryj. Piermanientnaja forma fibrylacyi pradserdziaŭ, tachistaličny varyjant. Arteryjalnaja hipiertenzija 2 st., ryzyka 4. I jašče niejkija CHSN FK 2 (N2A).
U mienskaj bolnicy paśla japonskaj mašyny mianie adpravili dychać kisłarodam. U pałacie ja byŭ adzin mužčyna siarod žanok. Ja siadzieŭ la aparata, jany — lažali. Nahladzieŭsia, jak biednych kurčyć, jak im niama spakoju, niejkaj zručnaj pazicyi ŭ paścielach.
2 śniežnia z bolnicy mianie nie vypucili.
Ad hadzin dzieviaci ranicy ludziej u balničnym kalidory było nie husta. Kali ž praz hadzinu ci bolš z taje pałaty, dzie ja dychaŭ kisłarodam, mianie vyvieźli, kab traspartavać u adździaleńnie kardyjałohii, u tym samym kalidory była ŭžo chmara narodu.
Trapiŭšy ŭ pałatu, ja chacieŭ byŭ ahledziecca, dzie ja, ale jak tolki vysunuŭsia na kalidor, pačuŭ basavity hołas miedsiastry: «V pałatu!» I dzion 10 z pałaty nie vychodziŭ. Potym užo, kali źjaviŭsia apietyt, a ŭ chaładzilniku — dziakuj Michasiu Skobłu — «doppajok», niekalki razoŭ učyniaŭ vyłazku na ladoŭniu. A ŭ pieršyja sutki jeści nie chaciełasia. Byli ahulnaja mlavaść i abyjakavaść, strašennaja sanlivaść.
U 1975 hodzie, kali ŭsio maje cieła baleła (sucelnaja nieŭrałhija?), kali ja tak pacieŭ, što ŭranku praścinu možna było vykručvać, kali mnie ŭpieršyniu pryśnilisia kalarovyja sny (užo daŭno nie śniacca), ja prasiŭ Boha zabrać mianie. Ja čytaŭ Jevanhielli i Dziei śviatych apostałaŭ u pierakładzie ksiandza Vincenta Hadleŭskaha, a taksama Lva Tałstoha. Čytajučy «Śmierć Ivana Iljiča», ja zhadziŭsia, što Tałstoj — hienij: hetaje apaviadańnie było i pra mianie.
Sioleta z 23 listapada ja ničoha nie čytaŭ, bo nie moh čytać. Kniha vieršaŭ Kanstancina Słučeŭskaha (pietrazavodskaje vydańnie) tak i zastałasia lažać u hałavach majho łožka. Mianie nie cikaviła, što robicca ŭ Biełarusi i śviecie. Ja, kali možna tak skazać, viehietavaŭ. I byŭ u peŭnaj miery fatalistam: niachaj budzie što budzie.
Praŭda, inšy raz ahortvała rospač: nie padrychtavaŭsia da śmierci, nie rasparadziŭsia — i ciapier całkam čužyja ludzi buduć vyrašać los maich knih, niešta rabić z maimi kampjutarami i fłeškami, vykidvać na śmietnik adrasavanyja mnie listy… A potym ja znoŭ upadaŭ u son.
Addaŭšysia na volu losu, ja, kali padumać, addaŭsia na volu miedykaŭ. Spadziavańnie było tolki na ich. I ja vykonvaŭ usie ich pradpisańni, aproč adnaho: nie moh doŭha lažać na žyvacie. I nie mahu šmat pić vady.
Nasupierak tamu, što ja čytaŭ pra covid-19, adčuvanńni pachu i smaku ja nie straciŭ. I naohuł, ź dziesiaci mužčyn, jakija (u rozny čas) lažali sa mnoju ŭ adnoj pałacie, nichto ab hetaj prablemie nie kazaŭ.
U pieršuju noč mnie śnilisia niabožčyki. Ja chacieŭ klikać na dapamohu psichterapieŭta, ale daśviedčany doktar, sacyjał-demakratka Śviatłana Siarhiejeŭna Čarniaŭskaja nazaŭtra supakoiła: pad ručku niabožčyki ciabie nie brali? Sapraŭdy, nie brali.
Pierada mnoju adzin za adnym uźnikali jak by fotazdymki niabožčykaŭ. Zdymki nie na ŭvieś rost, a pa hrudzi. Niabožčyk hladzieŭ na mianie i maŭčaŭ. A potym źjaŭlaŭsia «fotazdymak» inšaha niabožčyka ci niabožčycy. Samaje dziŭnaje: nie mahu ŭspomnić, čyje «fotazdymki» ja bačyŭ u tym śnie.
Potym, u Baraŭlanach, pra toje, što im śnilisia niabožčyki (jak praviła, svajaki), apaviadali mnie inšyja pacyjenty.
Pačuŭšy, što mnie robiać ukoły ŭ žyvot, Śviatłana Siarhiejeŭna «paciešyła» mianie: u ciabie covid-19.
Lačyli ŭ 2-j bolnicy z 2 da 16 śniežnia. Davoli intensiŭna: ukoły ŭ žyvot (try na sutki), kropielnicy, mnostva tabletak (mo da 20 na sutki), dychańnie kisłarodam u mascy, jakaja ščylna prylahaje da tvaru… Badaj praz kožnyja sutki brali na analiz kroŭ.
Nočy byli ciažkija. Pračynaŭsia ad bolu ŭ hrudziach: takoje adčuvańnie, što niechta razrazaje mnie hrudzinu vostrym nažom. Zapirała, by niejkim biervianom, dychańnie ŭ nasahłotcy.
U pierapynkach pamiž snom dumałasia pra śmierć, pra mohlicy ŭ Zadubji, pra mahiłu. Chto pachavaje? Ci pakładuć cieła ŭ čorny polietylenavy miašok dy spalać u krematoryi?
Niedzie praź piać dzion pačaŭ prajaśniacca rozum, pačała adstupać sanlivaść. Źjavilisia ŭspaminy. I adnaho razu, niešta ŭspaminajučy, ja zaśmiajaŭsia. Viartaŭsia apietyt.
Pierš, čysła 10-ha, źjaviłasia patreba pahaliccca. Dziakuj tavaryšam, što pryvieźli brytvy. Daviałosia saskrabać ščećcie dva razy. U niadzielu, 13-ha, źjaviłasia patreba pamycca. Znoŭ-taki, dziakuj tavaryšam, što pryvieźli majki, fufajki, trusy, uciralniki, škarpetki, mačałku… Ja ž usio heta nie ŭziaŭ z saboju: nie toje było ŭ hałavie.
Pamycca jak śled z adnaho razu nie ŭdałosia. 16-ha myŭsia druhi raz. Užo pryjechaŭšy ŭ Baraŭlany, pamyŭsia i treci raz. Tudy, u Baraŭlany, adzin z tavaryšaŭ pryvioz maju bializnu, maju brytvu…
Tolki čysła 13 śniežnia mnie stała rupić: što dziejecca ŭ rodnaj krainie i śviecie, jak tam «maje» fubolnyja kamandy, jakija pośpiechi ŭ Son Chyn Mina, Łuisa Suaresa, Markusa Rešfarda, Kilijana Mbape, Nejmara, u «chadaka da dziavok» Mejsana Hrynvuda i inšych?
Michaś Skobła (zdajecca, 13 śniežnia) dastaviŭ u bolnicu try knihi: dziońniki Jana Skryhana, zbornik vieršaŭ «Rički Hieraklita» Liny Kastenka i epistalarny dziońnik Viktara Astafjeva. Pieršuju z hetych knih (350 staronak) ja pračytaŭ (z ałoŭkam u rukach ) za čatyry dni.
16 śniežnia pieraviali mianie ŭ Baraŭlany — u špital dla invalidaŭ vajny. Na dalečvańnie. Kropielnic užo nie było. Tabletak pamienšała, možna skazać, u razy. Dychaŭ kisłarodam značna mienš — mo jakuju hadzinu-druhuju na sutki.
Jak kali. 19-ha, naprykład, i zusim abyšoŭsia biez aparata: jon byŭ bolš patrebny inšym pacyjentam. Viarnuli parašok acecezon: jak i Miensku, try pakieciki. I dva ŭkoły ŭ žyvot kožnyja sutki.
Užo ŭ Baraŭlany razam ź bializnaj i brytvaj adzin tavaryš pryvioz moj kampjutar. Dziŭna, ja nie zabyŭ paroli elektronnych skrynak.
Čytaju naviny. Miadovaja premija, čarhovy raz prysudžanaja maim tavaryšam Mikołam Papiekam, aryšt Mikoły i ŭ jahonym styli apaviadańnie pra heta; aryšt i chvaroba majho tavaryša Źmitra Kruka; zvalnieńnie z pracy ŭ Hrodzienskim univiersitecie majho tavaryša Valancina Askirki… Na movie niezaležnych ŚMI jany — «aktyvisty». Nie raŭnujučy jak savieckija aktyvisty časoŭ sucelnaj kalektyvizacyi, kambiedaŭcy. (Čytajcie «Znak biady» Vasila Bykava.) Takaja ŭźnikaje asacyjacyja.…
Užo tut, u Baraŭlanach, pačułasia, što japonskaja mašyna nie takaja nadziejnaja, što možna atrymać rak. Dyk i zvyčajny renthienaŭski aparat toić niebiaśpieku. I nichto nie viedaje, jak skončycca jaho žyćciovy šlach: u varjatni, u chośpisie ci pad mašynaj na vulicy.
Tym časam u siecivie navina: u Anhlii źjaviŭsia novy štam karanavirusa. I tamsama navina: 27 śniežnia u krainach Jeŭrasajuza pačniecca vakcynacyja ad covid-19. Vakcynacyja ad adnaho štamu, a druhi štam napahatovie.
Što b tam ni było, hałoŭnaja vysnova: nastaŭ čas uparadkavać svaje spravy. Što źniščyć, što addać u archivy, što zaviaščać… U Haliny Maksimaŭny Hareckaj byŭ minimum rečaŭ… I damaŭlacca z hreka-katalickim duchavienstvam. Hramadzianskaja panichida nie dla mianie, navat miortvaha. Usie samyja patrebnyja słovy i formuły daŭno zapisanyja i stali kanonam. U ich i apraŭdańnie hrešnaha čałavieka, i spadziavańnie…
Užo kali zakranuŭ relihijnuju temu, to mušu kanstatavać: pra Boha i žyćcio viečnaje nichto z maich adnapałatnikaŭ ni ŭ Miensku, ni ŭ Baraŭlanach nie zhadvaŭ. Relihijnyja pytańni ŭ razmovach adsutničali. Naša hramadstva vielmi siekularnaje. I ŭ hetym jość zaruka ad klerykalizacyi, jakuju razam pasłuchmianym pravasłaŭnym jepiskapatam hatovaja pravodzić ułada.
Uładzie ŭžo mała dziaržaŭnaj ideałohii, pijanieryi i BRSM — joj chočacca mieć u svaich rukach Carkvu jak instrumient vychavańnia pakornaha bydła. Ci razumieje ŭsiu niebiaśpieku dla jaje Maskoŭskaja Pravasłaŭnaja Carkva ŭ Biełarusi — inšaje pytańnie, ale vart nahadać, što paśla balšavickaha pieravarotu duchavienstva pieraśledavali i chramy začyniali u niemałoj kolkaści entuzijasty z rabočych i sialan, jakich za carom dziaržaŭnaja Carkva vychoŭvała ŭ duchu pakory ŭładzie. Balšaviki vykarystali antyklerykalnyja nastroi ŭ hramadstvie, nadali im arhanizacyjnyja formy.
Možna skazać, što adna forma ciemrašalstva źmianiła druhuju, ale heta ŭžo tonkaści. Bolš važna adznačyć: padobna na toje, što ciapierašnija pravasłaŭnyja viarchi kiepska vučacca ŭ historyi. Jak pisaŭ prafiesar Maskoŭskaj duchoŭnaj akademii Vasilij Klučeŭski, tych, chto ŭ historyi nie vučycca, historyja pravučvaje.
Za dvaccać dva dni ŭ bolnicy i špitali ja nie čuŭ nivodnaha dobraha słova pra ŭładu. Kali b chto rabiŭ zapisy razmoŭ, što viaducca u pałatach, i daŭ ich pasłuchać viarcham, to mo jany pierastali b havaryć pra lalkavodaŭ z Zachadu.
Niamała vykazvańniaŭ nielha cytavać: ruskija maty — hałoŭnyja i dadanyja členy skaza. Daŭno nie čuŭ ja takoha mnostva maciukoŭ! Ale heta była tolki para-trojka mužykoŭ. Bolš amataraŭ mocnaha rasijskaha słova ja ŭ bolnicach nie sustrakaŭ.
Taho, chto raiŭ u jakaści lekaŭ vykarystoŭvać 50 hramaŭ čystaha śpirtu i traktar, i što tam jašče, ličać hałoŭnym vinavatym za maštaby epidemii ŭ krainie.
Ad tavaryšaŭ pa niaščaści ja nasłuchaŭsia ab raspravach ź inšadumcami, ab hebistach, jakija kirujuć kadravaj palitykaj na pradpryjemstvach, ab karjerystach na kiroŭnych pasadach… I pra sumlennych ludziej, jakija admaŭlalisia padpisvać dakumienty na inšadumcaŭ, taksama pačuŭ.
U miedycynskich rabotnikaŭ, zdajecca, ustojlivaja alerhija na ŭładu. Chto prychoŭvaje, a chto vykazvajecca adkryta.
Najčaściej z ułady i ŭładatrymalnika śmiajucca. Litaralna z kožnaj jaho zajavy, z kožnaha kroku. Pajechaŭ u 6-ju minskuju bolnicu — vyśmiejali, pajechaŭ u Mahiloŭ — vyśmiejali. Śmiajucca z Kačanavaj, z «vučonaści» Miaśnikoviča…
Praktyčna ŭsie vykazvajuć upeŭnienaść, što va ŭładzie zładziei, karupcyjaniery, ašukancy. Niedavier — tatalny.
Ja navat viedaju, kali pierastali vieryć. Siarod maich znajomych «prostych» (a nie publičnych) ludziej — sa «spravy» Uładzisłava Kavalova i Dźmitryja Kanavałava (2011—2012). A hetamu papiaredničała kryvavaja niadziela 19 śniežnia 2010 hoda. Užo ŭ 2010-m infarmacyjnyja technałohii byli hetak raźvityja, što aficyjnyja chłuśnia ab padziejach taje niadzieli ŭščent abviarhałasia alternatyŭnymi krynicami infarmacyi.
Padziei 2020-ha pakazali usiu bieskarysnaść «partyjnaj navuki», pryzvańnie jakoj kožny raz apraŭdvać dziejańni ŭłady. Paŭtarajecca situacyja kanca 1980-ch. Instytut marksizmu-leninizmu, Akademija hramadskich navuk, Vyšejšaja partyjnaja škoła ŭ Maskvie, cełaja kuča partyjnych vydańniaŭ, nie kažučy ŭžo pra hramadaznaŭčyja instytuty Akademii navuk. I jakuju karyść pajmieła ź ich KPSS? Ichniaja bieskarysnaść była ŭ tym, što jany nie mahli skazać praŭdu. Toje ž i ciapier. Jakaja karyść z roznych analityčnych słužbaŭ, ź Instytuta sacyjałohii, kali jany nie papiaredzili ŭładu: nastroi ŭ hramadstvie mianiajucca, hulać u vybary, jak raniej, užo ryzykoŭna? Jakuju karyść zajmieła ŭłada, zabaraniŭšy niezaležnyja sacyjałahičnyja daśledavańni? Jakuju karyść pryniesła nasadžavańnie ŭ navučalnych ustanovach pijanieryi, BRSM i dziaržaŭnaj ideałohii?
A mahli b čynoŭniki z Karła Marksa, 38 uvažliva čytać, što pišuć niedziaržaŭnyja haziety. Jašče hod 15 tamu były sacyjał-demakrat Uładzimir Niściuk apisvaŭ situacyju ŭ krainie jak pažar na tarfianiku.
9 hod tamu ja aśmieliŭsia śćviardžać: u krainie «pieravažny nastroj pakul što — maŭklivaja niazhoda bolšaści». I voś pažar na tarfianiku staŭ vidavočny, i voś u bolšaści prarezaŭsia hołas…
Niaŭžo ludziam ź ideałahičnaj absłuhi, jakija taksama vyvučali navukovy kamunizm i histaryčny materyjalizm, heta nie było zrazumieła? Jak ža jany tady vučylisia? Ci Marksa, Enhielsa i Lenina čytali tolki pa cytatnikach? Nu, a Trockaha, Bucharyna, Kaŭckaha, Luksiemburh i naohuł nie čytali?
Voś vam i vydatki kapeesesaŭska-dziaržaŭnaj manapolii na ideałohiju.
Historyja vučyć: nijakija śpiecsłužby, vojski, nijakija praŭradavyja partyi i hramadskija abjadanańni, nijakija ahitpropy nie ŭratujuć uładu, kali jana nie prysłuchoŭvajecca da hołasu naroda, svoječasova nie pravodzić naśpiełyja reformy. Siłaj možna tolki adterminavać hramadskija pieraŭtvareńni, ale za červieniem 1907 hoda nieadmienna nastupaje luty 1917-ha.
I čym dalej adkładajucca naśpiełyja reformy, tym bolšaja ryzyka, što na miesca nierašučych, ale vysokamaralnych revalucyjanieraŭ pryjduć revalucyjaniery rašučyja, ale pazbaŭlenyja maralnych tarmazoŭ i abmiežavalnikaŭ. Revalucyja vyklikajecca i charaktar revalucyi vyznačajecca ŭładaju, jakaja nie choča ci baicca pieramienaŭ.
Nie viedaju, ci zhodziacca sa mnoju sacyjołahi, ale składvajecca ŭražańnie, što HRAMADSTVA pierarasło ŬŁADU. Nie niejki tam płast, a hramadstva ŭ cełym. Ułada tak i zastałasia ŭ savieckaj minuŭščynie sa svaimi doškami honaru, pierachodnymi ściahami, svajoj zamknionaściu ad naroda…
Tolki Karanik moh prydumać takoje: šukać rašeńni prablem nie na forumach, a ŭ cišyni kabinietaŭ. Zrešty i forumy vyśmiejvajucca. Lohka možna zdahadacca, što churałam nazyvajuć nijakim zakonam nie praduhležany tak zvany ŭsiebiełaruski narodny schod. I bjucca ab zakład, jaki zarobak znoŭ paabiacaje ŭłada. Niaŭžo znoŭ 500 dołaraŭ?
Lažaŭ ja, nahadaju, u 2-j mienskaj haradskoj bolnicy. Heta byłaja lečkamisija. Jak my viedajem, na miescy staroj 2-j bolnicy (vulicy Janki Kupały i Maksima Bahdanoviča) płanavali niešta budavać z udziełam zamiežnych inviestaraŭ. Hałoŭny korpus bolnicy razburyli, niejkija raboty viaducca ŭ inšych korpusach, ale na miescy hałoŭnaha korpusa ničoha niama. A tym časam čynavienstvu rupiła stvaryć sabie novuju lačebnuju ŭstanovu na jeŭrapiejski ład. Takaja ŭstanova — Respublikanski kliničny miedycynski centr — majecca ciapier u Ždanovičach. «Śmiarotnym», jak ja zrazumieŭ, možna tam lačycca tolki za hrošy (duch času!). Budynki ž staroj lečkamisii z usim načyńniem addali 2-j haradskoj bolnicy.
Ja tut mušu trochi adchilicca. U epochu «raźvitaha sacyjalizmu» ja čytaŭ pierakład ramana Maksa fon der Hruna «Miaścinami hałalod». Z taho ramana zapomnilisia dva momanty: pachvalnaje słova pra tualety na niamieckich vakzałach i abureńnie adnaho z hierojaŭ, kali jon daviedaŭsia, što ŭ «abščahach» na 16 tureckich hastarbajtaraŭ prychodzicca adzin duš. Paŭtaraju: tak mnie pamiatajecca. Čytajučy pra hety duš, ja paśmiajaŭsia: savieckaja cenzura straciła pilnaść, bo ŭ savieckich rabočych i studenckich «abščahach» adzin duš prychodziŭsia na bolšuju kolkaść karystalnikaŭ. Dy jašče pracavaŭ ź pierabojami.
Na pačatku 1990-ch u Biełaruś pryjechali niamieckija sacyjał-demakraty. Jany raźjechalisia pa rajonnych i abłasnych centrach, kab pabačyć žyćcio hramadzian u krainie, jakaja pabudavała «raźvity sacyjalizm» i prystupiła była da razhornutaha budaŭnictva kamunizmu. Uražańni ŭ našych tavaryšaŭ byli mocnyja. Asabliva zapomniłasia, jak adna tavaryška ź vialikimi vačami apaviadała pra ŭbačanaje ŭ słonimskaj bolnicy: tam była adna-adzinaja prybiralnia.
U saviecki čas i pieršyja postsavieckija hady ja viedaŭ, što ŭ lečkamisii, dzie ja naviedavaŭ svaich znajomcaŭ — piśmieńnikaŭ, — karcina istotna adroźnivajecca ad słonimskaj. Ciapier ža ja baču, što ŭ pryncypie ničoha ŭ abstalavańni pałat z taho času nie pamianiałasia. U kožnaj ź ich asobny duš i prybiralnia. Nu, i mahčymaść vyklikać u pałatu siastru, nie ŭstajučy z łožka. U dušy nie škodziła b zavieści palički dla myła, šampunia, paviesić šyrmu, jakaja b nie davała mahčymaści zapyrskać vadoju tyja ž tapački i bializnu, a to davodicca ŭsio trymać u polietylenavych torbach. A tak — u paraŭnańni ź jakoj rajonnaj bolničkaj ci navat z toj samaj 6-j u Miensku — šyk.
Žyvučy ŭ pravincyi, bačačy, jak ułada śpiekuluje na temie vajny, jak uspaminaje pra jaje ŭdzielnikaŭ tolki bližej da 9 maja i 3 lipienia, bačačy, jak tyja ž udzielniki vajny ciažka pracujuć, jakija mizernyja ŭ ich kałhasnyja piensii, jak jany pazbaŭlenyja kvalifikavanaj miedycynskaj dapamohi, ja dumaŭ, što choć dla invalidaŭ vajny pad Mienskam adčyniena prystojnaja lačebnaja ŭstanova. Adčyniena ŭ 1972 hodzie ź inicyjatyvy «samoha» Mašerava. Ciapier hetuju ŭstanovu nazyvajuć Respublikanskim kliničnym špitalem invalidaŭ Vialikaj Ajčynnaj vajny imia P. M. Mašerava.
Trapiŭšy ŭ hety špital, ja ćviorda mahu skazać, što partyjnaja namienkłatura nie šanavała tak invalidaŭ vajny, jak siabie, rodnuju.
Špital invalidaŭ vajny, badaj, pa ŭsich paramietrach sastupaje byłoj lečkamisii (pra novuju nie kažu: nie byŭ tam). I heta paśla ŭsich pierabudoŭ i dabudoŭ, pra jakija možna pračytać na aficyjnym sajcie špitala. Nie moža nie kinucca ŭ vočy i toje, što i špital dla invalidaŭ vajny ciapierašniaja ŭłada nie mahła choć b častkova nie kamiercyjalizavać. Cynizm zaškalvaje.
Ja tolki mahu ŭjavić, jakija byli vokny ŭ špitali da jaho «jeŭraramontu», bo, uvachodziačy ŭ pałatu, acaniŭ savieckuju jakaść dźviarej. I toje, što ŭ pałatach niama miechanizmu rehulavańnia tempieratury, i pavietra aśviažajuć tradycyjna — adčyniŭšy vokny. Tady ludziam, jakija bajacca skavyšoŭ, treba abo kulaj vylatać z pałat, abo chavacca pad dźvie koŭdry (bałazie, na kožnym łožku jość i druhaja koŭdra, i druhaja paduška).
U 2-j bolnicy, jak užo napisana, majecca kampjutarny tamohraf. U špitali jon jość, ale jaho niama, bo sapsavany. I nichto nie viedaje, kali budzie adramantavany.
U 2-j bolnicy, u toj pałacie, u jakoj lažaŭ ja, la kožnaha łožka majecca niachitraje prystasavańnie dla dychańnia kisłarodam. Dychajuć abo praz trubku, dva «adrostki» jakoj ustaŭlajucca ŭ nozdry, abo pry dapamozie płastykavaj maski, jakaja ščylna prylahaje da tvaru. U špitali maski ja nie bačyŭ. Nie bačyŭ i takoha niachitraha prystasavańnia nad kožnym łožkam, jak u 2-j bolnicy. Tut na ŭvieś pavierch (ja naličyŭ 21 pałatu) majucca dva ahrehaty, jakija vonkava nahadvajuć pracesary starych kampjutaraŭ. Hetyja skrynki na kołach katajuć z pałaty ŭ pałatu, ad pacyjenta da pacyjenta. Kali ŭziać pad uvahu, što ŭ adnoj «zvyjčajnaj» pałacie maksimum čatyry čałavieki, a ŭ invalidskaj — dva ci try, to adna mašyna dla dychańnia prypadaje pryblizna na 37 pacyjentaŭ. Dychać tak praciahła kisłarodam, jak u 2-j bolnicy, u Baraŭlanach pacyjenty nie mohuć.
Kali ličyć, što ŭ ahulnych 16 pałatach špitala na «maim» paviersie lažali pa čatyry čałavieki, to maksimum pacyjentaŭ — kala 74 duš. Umoŭna skazaŭšy, 37 žančyn i 37 mužčyny. Dyk voś tut, tut karcina horšaja, čym u ramanie Maksa fon der Hruna: adzin duš na (pryblizna) 18 čałaviek — pa dźvie kabiny dla žančyn i mužčyn. Praŭda, nie pamiataju, kab niamiecki sacyjalny realist pisaŭ niešta pra abmiežavańni ŭ pracy hetych kabinak. U našym ža špitali mycca z hałavy da noh možna 5 hadzin na sutki: z 6 hadzin da 7 hadzin i 30 chvilin i z 18 hadzin da 21 hadziny 30 chvilin. Možna paličyć, kolki prypadaje chvilin dušu na sutki na adnaho ŭmoŭnaha pacyjenta.
Takoje abmiežavańnie tłumačycca prosta: pieraboi z haračym vodazabieśpiačeńniem. Udzień i ŭnačy haračaje vady z-pad krana ŭ pałacie nie dačakaješsia. U lepšym razie budzie curčeć ciopleńkaja. Duš taksama byvaje začynieny ŭ «rabočy čas».
Nie lišnie budzie nahadać, što duš u špitali — miesca ahulnaha karystańnia. U pałatach dla invalidaŭ majucca tolki asobnyja prybiralni. Da pasłuh astatnich 32 umoŭnych mužčyn majucca 2 unitazy i 1 pisuar.
Mianie zacikavili pałaty dla invalidaŭ. Pahladzieŭ. Akramia tualeta, jość jašče adna «raskoša» — televizar. Ahulnaje ŭražańnie ad invalidskich pałat niepryjemnaje. Jak skazała adna pacyjentka, dvum čałaviekam tam ciesna.
Z hetaj pacyjentkaj my razyšlisia ŭ acency špitalnaha charčavańnia. Porcyi jašče z savieckaha času vialikija. Treba mieć dobry apietyt, kab ź imi spravicca. Ale voś pacyjentka, na jakuju ja spasyłaŭsia, ličyć, što charčavańnie mahło b nie takim «sialanska-praletarskim». Tut, jak ja miarkuju, prablema hustu i smaku.
Udakładniaju: tak vyhladali spravy na «maim» paviersie špitala ŭ śniežni minułaha hoda, paśla pierabudoŭ. Treba było samomu trapić u hetuju ŭstanovu, kab jašče raz pierakanacca ŭ tym, što kłopat «partyi i savieckaha ŭradu» pra ŭdzielnikaŭ vajny — čystaj vady demahohija. Špital dla invalidaŭ vajny niavyhadna vyhladaje ŭ paraŭnańni ź lečkamisijaj, jakuju balšavickaja namienkłatura pabudavała była dla siabie. (Jakuju bolnicu dla siabie stvaryła ciapierašniaja kiroŭnaja hrupoŭka, spadziajusia, nieŭzabavie pabačym.) Ale asnoŭnaj masie realnych udzielnikaŭ i navat invalidaŭ vajny (a heta dziasiatki tysiač čałaviek) navat pasłuhi baraŭlanskaha špitala byli niedastupnyja: takaja śpiecyjalizavanaja ŭstanova była adna na ŭsiu Biełaruś, a treba było b mieć taki špital jak minimum u kožnaj vobłaści. Dy ŭ «partyi i savieckaha ŭrada» na takija mety nie chapała srodkaŭ. Udzielniki vajny pamirali kali nie doma, to va ŭčastkovych i rajonnych bolničkach.
Dvaccać dva dni ŭ bolnicach zmušajuć mianie adznačyć i takoje: ludzi pažyłaha vieku — aptymisty i ŭčepista trymajucca za žyćcio. Takoje ja naziraŭ u 2-j balnicy (u pałatu intensiŭnaj terapii adpravili jakraz maładoha), takoje bačyŭ i ŭ Baraŭlanach. U chole źbiralisia žanki i mužčyny i niejk zabyvalisia na chvaroby, žartavali, śmiajalisia. Byvała, što z pałataŭ danosiŭsia zalivisty śmiech. Maładziejšyja mužčyny hučna nie śmiajalisia, da hramady ŭ chole nie chadzili. Im žyvoje kamunikavańnie zamianiali smartfony. Dobra heta ci kiepska — nie viedaju. Viedaju adno: hetyja chłopcy nie na baku ŭłady, bo ličać jaje łžyvaj, karumpavanaj, bo jana pierakryvaje pierśpiektyvu im i ich dzieciam.
19 śniežnia, na Mikołu i ŭ 10-ju hadavinu kryvavaj niadzieli, ja adčuŭ patrebu pracavać. I ŭziaŭsia za peŭnyja teksty jak redaktar.
I dva vielmi važnyja momanty. Nie viedaju, što było b sa mnoju, kali b nie sacyjał-demakraty, maje tavaryšy pa partyi. I druhi momant. Kali b ja zapisvaŭ imiony i proźviščy, atrymaŭsia b doŭhi śpis miedycynskich rabotnikaŭ, jakija mianie lačyli.
Ni da adnaho lekara adździaleńnia kardyjałohii ŭ 2-j bolnicy i 1-j terapii ŭ špitali, ni da adnoj siastry ŭ mianie niama pretenzij — jość tolki ŭdziačnaść.
Zatoje mnie cikava: chto ŭ špitali rasparadžajecca raźmiaščeńniem u pałatach ludziej, jakija tolki što pastupili na lačeńnie? (U Baraŭlanach, vyjaviłasia, nie tolki dalečvajuć, ale i lečać.) Na druhi ci na treci dzień majho tam lažańnia da nas u pałatu pryvieźli čałavieka ź Niaśviža. Maje maładyja adnapałatniki zapratestavali — i praź dźvie hadziny taho mužčynu pieraviali ŭ inšuju pałatu. 24 śniežnia mianie vypisvali. I na raźvitańnie, peŭna, zarazili, bo amal za sutki da vypiski mnie ŭ pałatu pakłali dziadźku z vysokaj tempieraturaj, čychańniem i h. d., a ja navat nie zdahadaŭsia zapiarečyć. I ŭžo kali ja pakidaŭ špital, hetaha dziadźku z našaj pałaty pieraviali ŭ inšuju. Viarnuŭsia ja 24-ha, a 25-ha mnie stała pahana, 26-ha ŭranku na hraduśniku było 38,8, a ŭviečary — 39,1. Mnie prapanoŭvali znoŭ lehčy ŭ bolnicu. Haračku ja źbivaŭ paracetamołam z no-špaj. Unačy i ranicaj 27 śniežnia try razy pacieŭ, zatoje ŭdzień čuŭsia niepahana. Źjaviŭsia apietyt. 28-ha pračnuŭsia z narmalnaj tempieraturaj. I ad taho času takich prablemaŭ niama.
Ja chvareŭ na zapaleńnie 6 razoŭ. Pa svaich nastupstvach sioletniaje zachvorvańnie — samaje ciažkoje. U niejkaj miery jaho možna paraŭnać ź jazvami straŭnika i dvanaccacipiersnaj kiški. Tady mnie, kab bolš-mienš viarnuć fizičnyja kandycyi, spatrebiŭsia ładny kavałak času. Raźvitvacca z hetaj chvarobaj daviadziecca daŭžej, kali naohuł udasca raźvitacca. Štodzień hłytaju 5 tabletak i adzin parašok. Adny leki daviadziecca prymać nie mienš jak miesiac, a maleniečnuju tabletku ryvaraksaban — jak minimum 45 dzion.
Chadzić davodzicca pavolna, bo inšy raz vodzić u baki: dajucca ŭ znaki boli ŭ pajaśnicy, u pravym tazaściehnavym sustavie. Kab vyhladać i ruchacca narmalna, treba jašče sačyć za pastavaj i dychańniem: boli ŭ plačach; kali idzieš, chilić napierad. I nie ŭ adnaho mianie takoje. Spadziavańnie nie tolki na tabletki i paraški — na lačebnuju fizkulturu, masaž, inšyja fizijaterapieŭtyčnyja pracedury. Aleś Žuk raić nie ihnaravać fizijaterapieŭtaŭ. Ad siońnia budu chadzić u palikliniku jak na pracu.
