Kniaź Ihar & Co.: Ruś jak handlovaja karparacyja, jakaja zajmałasia aptovymi pastaŭkami raboŭ

Vid na aziory pobač z haradziščam vikinhaŭ Maskavičy. Fota Siarhieja Hudzilina.

Ujavicie, što vy nie ŭmiejecie čytać. A ciapier raskažycie pra svaich prodkaŭ — jak jany žyli, jak ich zvali, — hruntujučysia tolki na tym, što čuli ad rodnych ciaham žyćcia. Pra babulu-dziadulu — biez prablem, ale pra tych, što byli 200 hod tamu?

U najlepšym vypadku pra ich zachavajecca niekalki pierakručanych i tumannych lehiendaŭ. Nakštałt toj, ź jakoj Alaksiej Tałočka pačynaje knihu: pra hiercaha Roła, jaki žyŭ spačatku ŭ Ałanii (?!), a paśla papłyŭ sa svaimi ludźmi na troch karablach vakoł Jeŭropy, znajšoŭ ziamlu, dzie nie było paradku — Narmandyju, — tam pasialiŭsia, staŭ kiravać — i ad jaho pajšli hiercahi narmandskija.

Siužet pra pierasialeńnie dynastyi z dalokaj ziamli byŭ pašyrany ŭ jeŭrapiejskaj mifałohii. Zhadajem choć by «pačynalnika» litoŭska-biełaruskaj šlachty, rymlanina Palamona. I tolki ŭ adnym vypadku takoje padańnie ŭsurjoz prymajecca sučasnymi daśledčykami — historyja «paklikańnia varahaŭ» na Ruś z «Apovieści minułych hadoŭ».

Zamorskija hości. Mastak Mikałaj Rerych. 1901 hod.

Z hetaha letapisu «jość pajšła» kananičnaja historyja Uschodniaj Jeŭropy ad IX stahodździa. Tałočka źviartaje ŭvahu na jaje słabyja miescy i naciažki dy prapanuje ŭjavić historyju skandynavaŭ i słavian na bierahach Dniapra biez adsyłak da «Apovieści…».

Minus čatyry, plus adzin

Pytańnie, jak składalnik letapisu, kijeŭski manach siaredziny CHII stahodździa, nie majučy encykłapiedyj i padručnikaŭ, apisaŭ padziei 200-hadovaj daŭniny, staviłasia i raniej. Letapis namahalisia roznymi sposabami «sastaryć»: akademik Alaksiej Šachmataŭ, naprykład, vyčlaniaŭ ź jaho «pačatkovyja» zvody. Alaksiej Tałočka, naadvarot, ličyć, što nijakich raniejšych zvodaŭ nie było.

Jon źviartaje ŭvahu na numierałahičnuju zakanamiernaść «minus 4 plus 1» vakoł damovaŭ kijeŭskich kniazioŭ ź Vizantyjaj 911, 944 i 971 hadoŭ, što cytujucca ŭ letapisie. Za čatyry hady da kožnaj z damovaŭ «Apovieść…» paviedamlaje pra pachod rusaŭ na Kanstancinopal, a praz hod paśla kožnaj z damovaŭ kniaź, jaki jaje padpisvaŭ, pamiraje. Supadzieńnie? Nie dumaju, jak toj kazaŭ.

Daśledčyk ličyć, što hetaja častka letapisu była skanstrujavanaja aŭtaram «Apovieści…» na asnovie tekstaŭ tych samych damovaŭ, atrymanych z kanstancinopalskaha archiva. Mienavita ź ich, a nie ź mifičnych «pačatkovych letapisnych zvodaŭ» składalnik daznaŭsia imiony pieršych kijeŭskich kniazioŭ.

Jon razvažyŭ, što damovy paznačali zamireńnie paśla vajskovych dziejańniaŭ — i napisaŭ pra pachody, jakija nie zhadvajucca pad tymi samymi datami ŭ vizantyjskich chronikach. Taksama jon pabačyŭ, što kožnuju nastupnuju damovu padpisvaje novy kniaź — i «ŭmiarćviŭ» Aleha, Ihara i Śviatasłava adpaviedna praz hod paśla damovy ź impierataram.

Kali heta tak, dyk całkam vierahodna, što pamiž hetymi viadomymi nam kniaziami ŭ Kijevie kiravaŭ chtości inšy, kamu nie paščaściła trapić u jakaści «archonta»-kniazia na staronki vizantyjskaha archiva. Moža, plamieńnik Volhi, jaki zhadvajecca ŭ adnoj z damovaŭ? Moža, niejki Akun (Chakon), jaki, pa ŭsim bačna, taksama mieŭ vysoki status? A mo žančyna? Aproč kniahini Volhi, u damovie stajać imiony Pradsłavy i Sfandry. Pradsłavaj, nahadajem, praz 150 hod nazvali połackuju kniazioŭnu, budučuju śviatuju Jeŭfrasińniu.

Dalary dziaviataha stahodździa

Možna mnoha kazać pra dałučanaść biełaruskich ziemlaŭ da hockaj dziaržavy karala Hiermanarycha ci da Chazarskaha kahanata, ale histaryčny čas na abšary Uschodniaj Jeŭropy prynieśli skandynavy. Dziakujučy im, «ničyjny» kutok na pieryfieryi cyvilizacyi nabyŭ subjektnaść, trapiŭ na staronki hiermanskich chronik, arabskich padarožnych natatak, vizantyjskich dakumientaŭ. I zaznaŭ proćmu biedaŭ.

Siońnia ŭžo mała zastałosia amataraŭ vyvodzić nazvu «Ruś» ad hustych rosaŭ, što vypadajuć na biełaruskich i ŭkrainskich papłavach ranicaj. Ci ad nievialikaj raki pad nazvaj Roś, jakaja ciače ŭ centralnaj Ukrainie i ŭpadaje ŭ Dniapro. Bolšaść navukoŭcaŭ pahadziłasia, što «ruś» — ad skandynaŭskaha słova «vieślary». Tak nazyvali siabie vikinhi, jakija viesłavali, handlavali i vajavali na rekach Uschodniaj Jeŭropy. Rusy — identyčnaść, jakuju nabyvali skandynavy, znachodziačysia tut.

U samoj naźvie našaj krainy — Biełaruś — zachavaŭsia toj skandynaŭski korań.

Ale što tut treba było vikinham? Ni bahatych, jak u Anhlii, manastyroŭ, ni ŭradlivych paletkaŭ, ni haradoŭ — tolki les, nasieleny dosyć ahresiŭnymi plamionami. I skandynavy naŭrad ci paleźli b siudy, kali b nie dyrchiem.

Arabski dyrchiem z Kaźjankaŭskaha skarbu, znojdzienaha pad Połackam. Fota: polotsk.museum.by

Hetaja nievialikaja srebnaja manieta, jakuju bili ŭ Arabskim chalifacie, była dalaram VIII—X stahodździaŭ. Jana chadziła ad Centralnaj Azii da atłantyčnaha ŭźbiarežža i Skandynavii. I šlach da bahatych rynkaŭ Chazaryi, na jakich raźličvalisia dyrchiemami, lažaŭ pa ŭschodniejeŭrapiejskich rekach. A na ich lasistych bierahach znajšlisia tavary, jakija mahli zacikavić chazarskich dy arabskich kupcoŭ: źviarynyja futry i niavolniki.

Varažskaja siamja Ch stahodździa, jakaja žyła ŭ Bałtyjskim rehijonie. Aŭtar Kruze, nadrukavana ŭ časopisie Magasin Pittoresque (Paryž, 1843 hod). Fota: shutterstock.com by Marzolino

«Rusy žyvuć daloka na poŭnačy, nie viedajuć sielskaj haspadarki, handlujuć futrami sobalaŭ i vaviorak, a taksama rabami, jakich zdabyvajuć, napadajučy z karabloŭ na słavian, kab paśla pradać u Bułhary dy Ityli. Miačy ŭ ich frankskaj raboty, i nosiać jany ich uvieś čas kala sabie», — pisaŭ arabski padarožnik. Handal niavolnikami byŭ niaprostym biznesam, patrabavaŭ infrastruktury. Na ŭsim šlachu ad raki Vołchaŭ da nizoŭjaŭ Vołhi ŭźnikali stajanki čoŭnaŭ, punkty abmienu, zimoŭki, łahiery, miescy dla ŭtrymańnia raboŭ. Hetaja sprava farmavała i charaktary: staŭšy «rusami», mnohija varahi ŭžo nikoli nie viarnulisia ŭ Skandynaviju.

Srebny kryzis

Jak siońnia suśvietnaja ekanomika zaležyć ad kursaŭ asnoŭnych valut, tak i tysiaču hod dabrabyt rusaŭ byŭ abumoŭleny palityčnym stanoviščam na dalokim Blizkim Uschodzie, praduktyŭnaściu arabskich srebnych kapalniaŭ. Pieršy kryzis udaryŭ pa ich u 870-ja — ź niejkich pryčynaŭ prytok dyrchiemaŭ va Uschodniuju Jeŭropu skaraciŭsia. Praŭda, paśla na poŭnačy Irana stabilizavałasia dziaržava Samanidaŭ, rusy adšukali šlachi da jaje rynkaŭ praz Vołžskuju Bułharyju, — i raka srebra papłyła ź jašče bolšaj siłaj.

Ciaham Ch stahodździa, padličyli navukoŭcy, ź Blizkaha Uschodu było vypampavana na poŭnač 125 miljonaŭ dyrchiemaŭ — heta 4,8 tony srebra štohod. Skarby, znojdzienyja pad Haraŭlanami na Hłyboččynie, u Kaźjankach pad Połackam, u Starym Dziedzinie Klimavickaha rajona, u Kasalakach — Karmianskaha, pakazvajuć, što biełaruskija ziemli taksama byli ŭklučanyja ŭ praces. Adzin Kaźjankaŭski skarb składajecca amal z vaśmi tysiač dyrchiemaŭ i važyć 20 kiłahramaŭ. A kolki jašče nie znojdziena!

Źjaŭleńnie na Dniapry

Padčas pieršaha srebnaha kryzisu, šukajučy novych rynkaŭ, rusy źjavilisia na Dniapry i raźviedali darohu ŭ Kanstancinopal. Ź Vizantyjaj možna było handlavać, tudy možna było najmacca słužyć. Ceny byli nie takija sałodkija, jak chazarskija: za raba ŭ Kanstancinopali možna było atrymać ekvivalent nie 200 hramaŭ zołata, ale prynamsi 180.

Ale nie zołata i srebra najbolš cikaviła rosaŭ u «Carhradzie». Jany prahli šaŭkovych tkanin. Vizantyja była adzinaj krainaj chryścijanskaha śvietu, jakaja vyrablała šoŭk. Barvovyja hładkija tkaniny nie prosta radavali voka, nie prosta byli lohkimi i kampaktnymi — jany byli simvałam ułady i prestyžu: u šaŭkovyja stroi ŭbiralisia impieratar i jaho dvor. Była ad jaje praktyčnaja karyść: u šaŭkovaj adziežy nie płodziacca vošy. Pa Dniapry i Dźvinie vizantyjski šoŭk dachodziŭ až da Birki, tahačasnaj handlovaj stalicy Šviecyi.

Mahčyma, u toj samy čas rusy źviarnuli ŭvahu i na ŭzhorki pry ŭpadzieńni Dźviny ŭ Pałatu? Šlach u Bałtyku praz Połack byŭ bližejšy, čym praz Noŭharad. Pavodle Tałočki, Połack kantralavała niezaležnaja ad Kijeva hrupa rusaŭ. Jana, vidać, mieła svoj navar z tranzitu.

U adroźnieńnie ad srebra, šoŭk u ziamli hnije, tamu padličyć choć prykładna, kolki tonaŭ jaho prajšło praź Biełaruś na poŭnač, niemahčyma. Dyj kniha Tałočki nie kranaje naŭprost historyi Biełarusi, jana zasiarodžanaja na Kijevie. Ale dapamahaje zrazumieć ahulnuju łohiku i miechanizmy dziejańnia varažska-«ruskaj» supolnaści va Uschodniaj Jeŭropie tysiaču hod tamu.

Karparacyja — heta dziaržava minus lehitymnaść

Adna z klučavych dumak aŭtara: «Dziaržavy nie zaŭždy ŭźnikajuć jak ad pačatku palityčnyja arhanizacyi i nie abaviazkova zadumlajucca navat samimi stvaralnikami jak toje, što maje suvierenitet, pravodzić niejkuju asensavanuju palityku ci ažyćciaŭlaje ŭładu nad nasielnictvam ci terytoryjaj».

Bo toje, što isnavała na kijeŭskich harach da časoŭ Uładzimira Śviatasłavaviča, možna było nazvać chutčej handlovaj kampanijaj, čym dziaržavaj. Kijeŭskaja Ruś mała čym roźniłasia ad Kampanii Hudzonavaha zaliva, jakaja ŭ XVII stahodździ skuplała na pieraprodaž źviarynyja futry ŭ indziejcaŭ i trapieraŭ Paŭnočnaj Amieryki.

Ahułam handlovyja karparacyi minułaha časta pavodzili siabie jak dziaržavy: Ost-Indskaja viała vojny i budavała čyhunki, Kampanija Hudzonavaha zaliva zajmała hihanckija terytoryi. Adzinaje, čaho im nie chapała, — lehitymnaści ŭłady. Ich mahli nacyjanalizavać adnoj pastanovaj brytanskaha parłamienta.

Jak vyhladaŭ biznes kijeŭskich rusaŭ? Dosyć padrabiazna pra heta piša vizantyjski impieratar Kanstancin VII Parfirarodny ŭ pavučańni synu Ramanu. Ź jaho natatak možna zrazumieć, što rusy nie vałodali nijakaj terytoryjaj, aproč samoha Kijeva dy fartoŭ pa Dniapry sa składami i pamiaškańniami, kab trymać niavolnikaŭ. Uvosień jany vypraŭlalisia ŭ paludździe pa ziemlach sajuźnikaŭ-słavian. Zbor tavaru — pušniny i raboŭ — praciahvaŭsia paŭhoda. Uviesnu rusy farmavali karavan i płyli pa Dniapry ŭ Kanstancinopal zbyvać sabranaje za vosień-zimu. Z takich dvuch cykłaŭ i składałasia ich žyćcio.

Hibiel ruskaha fłotu pad Carhradam. Aŭtar Fiodar Bruni. Kala 1839 hoda. Hety napad na Kanstancinopal «nieviadomaha naroda z kraju ziamli» ŭ vizantyjskich chronikach datujecca 860 hodam. Ci ŭdzielničali ŭ im kijeŭskija rusy — nieviadoma.

«Kampanii-dziaržavy», piša Tałočka, davoli doŭhi čas mohuć isnavać biez terytoryi. Usio, što treba, — sietka fartoŭ i handlovych faktoryj, jakija kampanija kantraluje, i fłot dla chutkaj kamunikacyi pamiž apornymi punktami. Plus resursnaja zona. «Rosy kirujuć nie dziaržavaj, a vialikaj darohaj. Heta jak siońnia kantralavali b sietku aŭtazapravak uzdoŭž hałoŭnaj aŭtastrady», — piša Tałočka.

Ci brali pałačanie Carhrad?

Tałočka źviartaje ŭvahu na toje, što zhadanyja vyšej damovy rusaŭ ź Vizantyjaj chutčej handlovyja, čym miždziaržaŭnyja. Jany rehulujuć ekanamičnyja adnosiny dy praviły handlu ŭ Kanstancinopali ruskich kupcoŭ.

U pieršych pahadnieńniach členy siamji, jakaja paśla stanie kniaskim rodam, jašče pieraličvajucca naroŭni z šarahovymi biznes-partniorami. Mahčyma, spačatku ich pyšnyja tytuły («śvietły kniaź!») vyklikali ahulny śmiech usioj kampanii, ale pastupova kantakty ź Vizantyjaj nakidvali peŭnyja ŭzory pavodzin.

«Kali kantaktuješ ź dziaržavami, sprabuješ vytłumačyć siabie ŭ zrazumiełych im katehoryjach, — adznačaje daśledčyk. — Adnak nieabchodna praciahłaje ŭździejańnie čužarodnych idej, kab kupcy-vajary pačali ŭsurjoz dumać pra svaju ekanamičnuju zonu jak pra dziaržavu, pra siabie — jak pra kniazioŭ, a pra svaich tubylcaŭ — jak pra paddanych».

Varažski atrad u Vizantyi. Malunak-rekanstrukcyja kanca XIX stahodździa.

Ci byli tyja damovy vynikami vajennych pachodaŭ? Naloty varažskich fłatylij na Kanstancinopal zdaralisia, jany fiksujucca ŭ vizantyjskich chronikach. Ale niama peŭnaści, što ich inicyjataram i pravadyrom źjaŭlaŭsia lidar kijeŭskaj hrupy rusaŭ. Bo paśla razhromu vikinhaŭ jon praciahvaŭ spakojna handlavać na carhradskich kirmašach.

Jak pakazvajuć anałahičnyja rejdy na Anhliju ci Francyju, pirackija fłatylii farmavalisia bieź nijakaj centralizavanaj struktury i ahulnaha kamandavańnia.

A dla nas tut samaje prykraje, što pachod 907 hoda z prybivańniem ščyta da varotaŭ Carhrada, u jakim «udzielničali» kryvičy i pałačanie, padobna, byŭ vydumany. Letapisiec sprabavaŭ nakłaści realnaść svajho CHII stahodździa — z tryvałaj užo dziaržaŭnaj strukturaj i padparadkavanymi ziemlami — na pačatak Ch-ha. Bo adnoj z metaŭ letapisu było padkreślivańnie lehitymnaści ŭłady.

Handal ludźmi: śviedčańni

Handal niavolnikami niejak abminajecca ŭvahaj, kali pišuć pra bylinna-hieraičnaje paŭstavańnie pieršych ruskich kniastvaŭ. Tym časam pra hety biznes rusaŭ zhadvajuć arabskija padarožniki, u damovach Vizantyi z rusami vyznačeńnie cany na žyvy tavar idzie asobnym punktam.

Vikinh prapanuje dziaŭčynu-rabyniu piersidskamu kupcu ŭ horadzie Bułhar na Vołzie. Mastak Tom Łoŭeł.

Aproč dakumientalnych krynic, jość i archieałahičnyja śviedčańni. Takija, jak hihanckija mahilniki kala adnosna nievialikich pasialeńniaŭ. Tak, u Hniozdavie kala Smalenska — kala 5 000 pachavańniaŭ taje pary. Ciažkija pierachody i drennyja ŭmovy ŭtrymańnia vyklikali vysokuju śmiarotnaść siarod niavolnikaŭ. Jašče adzin uskosny dokaz — bahatyja rečavyja znachodki ŭ addalenych ad handlovych šlachoŭ i rek miaścinach: impartnyja tavary i ŭpryhožańni, a taksama sastarełuju zachodniuju zbroju tam možna było atrymać tolki ŭ abmien na žyvy tavar, adznačaje daśledčyk.

Jon pravodzić paralel ź dziejnaściu partuhalcaŭ u Zachodniaj Afrycy ŭ XV—XVII stahodździach: jany taksama addavali pieravahu abmienu — nie łavili raboŭ u trapičnych lasach, a damaŭlalisia ź miascovymi kniaźkami pra pastaŭki ŭzamien na pradmiety raskošy i prestyžu.

Šerah daśledčykaŭ piša, što na biełaruskich ziemlach handal niavolnikami dažyŭ da CHII stahodździa — u časy Hleba Mienskaha jaho centrami stali Miensk i Druck.

Sacyjalnaja katastrofa 950-ch

Pieratvareńnie kijeŭskaj handlovaj karparacyi ŭ dziaržavu adbyłosia tolki ŭ časy Uładzimira Śviatasłavaviča, ličyć Tałočka. Druhi srebny kryzis 950-ch całkam spyniŭ prytok dyrchiemaŭ ź Blizkaha Uschodu, i rusy, jakija «pracavali» na vołžskim kirunku, źnikli biasśledna z usioj svajoj infrastrukturaj.

Dniaproŭskaja ruś, u adroźnieńnie ad vołžskaj, zachavałasia. Jana była skansalidavanaja, mieła pierad vačyma prykład Vizantyi, a chaos daŭ joj mahčymaść pierafarmatavacca. Kijeŭ pierachodzić na ŭnutranyja resursy, a dla hetaha treba kantrol nad terytoryjaj i padparadkavańnie nasielnictva. Zamiest raniejšych handlovych pasieliščaŭ masava źjaŭlajucca ŭmacavanyja dziadzincy.

Vodhullem toj sacyjalnaj katastrofy mohuć być letapisnyja historyi pra zabojstva Ihara (jon čamuści druhi raz za hod pajšoŭ u paludździe da draŭlanaŭ), ustalavańnie Volhaj «pahostaŭ» — miescaŭ zboru daniny. Dyj zachop Połacka, jaki ŭ kryzis hublaŭ raniejšaje handlovaje značeńnie, ci nie z hetaj sieryi?

Kniaź Uładzimir pa staroj pamiaci sprabavaŭ kantralavać handlovyja šlachi, adznačaje Tałočka: i łahična tut vyhladaje adsyłka padrosłaha syna Iziasłava ŭ Połack, na Dźvinu, a Jarasłava — u Rastoŭ, na Vołhu. Paralelna idzie razdača «stałoŭ», nie źviazanych z handlovymi maršrutami — asvajeńnie i padparadkavańnie terytoryi. Adbyvajecca i chryščeńnie, a razam ź im — pierajmańnie vizantyjskich uzoraŭ Carkvy i ŭłady.

Historyja i maršruty «Połackaj handlovaj karparacyi» jašče čakajuć svaich daśledčykaŭ. Ci budzie ŭ hetaj historyi miesca pryhožaj lehiendzie niepakornaj Rahniedy? Ci jana, jak «pryzvańnie varahaŭ», budzie adniesienaja da ahulnych miescaŭ jeŭrapiejskaj dynastyčnaj mifatvorčaści? Jak by ni było, ale śviet amatara historyi, jaki pračytaje knihu Alaksieja Tałočki, užo nikoli nie budzie raniejšym.

Šmat znachodak, a taponimaŭ niama

Kolkaść skandynaŭskich artefaktaŭ epochi vikinhaŭ va Uschodniaj Jeŭropie bolšaja, čym u Anhlii ci Narmandyi. A taponimaŭ skandynaŭskaha pachodžańnia faktyčna niama. Značyć, ličyć Tałočka, skandynavy nie pierasialalisia siudy masava (u adroźnieńnie znoŭ ža ad Anhlii i Narmandyi), raz nie zmahli naviazać svaje nazvy tubylcam.

I žyli jany pieravažna ŭ haradskich centrach. Artefakty ž mohuć być uskosnym śviedčańniem raźvitaha handlu niavolnikami.

Varažski šlem z kurhana Čornaja Mahiła na Čarnihaŭščynie. Druhaja pałova Ch stahodździa.

Rolf Piešachod, syn Rahniedy

Doktar histaryčnych navuk Aleh Łatyšonak ličyć, što imiony połackaha kniazia Rahvałoda i jaho dački Rahniedy trapili ŭ letapis sa skandynaŭskaj «Sahi ab arkniejcach», u jakoj zhadvajucca Rahnvald, jarł More, i jaho žonka Rahnchild.

Toj Rahnvald nazyvajecca baćkam Rolfa Piešachoda, zavajoŭnika Narmandyi (piešachodam jaho zvali za vializny rost: nivodzin koń nie moh panieści; praŭda, koni taje pary byli našmat drabniejšyja za sučasnych, jak i ludzi). A na Dźvinu Rahnvald-Rahvałod i Rahnchild-Rahnieda «pieranieślisia», ličyć historyk, pad upłyvam «Sahi pra Rolfa Piešachoda». U joj zhadvajecca karol Rehvid, što ŭ maładości padparadkavaŭ Padźvińnie.

Łatyšonak źviartaje ŭvahu, što imia Rahvałod źjaŭlajecca ŭ połackaj kniaskaj halinie tolki ŭ CHII stahodździ — paśla napisańnia «Apovieści…». Usiasłaŭ Połacki, jaki nazvaŭ tak svajho syna, moh daviedacca pra Rahvałoda i Rahniedu ź letapisu. I ŭ naš čas nie kožny viedaje imia prapradzieda, što ŭžo kazać pra CHI stahodździe.

* * *

Rahnar Łodbrak i Froda na Dźvinie

Sakson Hramatyk, dacki historyk, u svajoj chronicy «Dziei danaŭ», składzienaj u CHII stahodździ, adnačasova z kijeŭskim letapisam, zhadvaje Połack (Paltisca), jaki zachapiŭ chitraściu napaŭmifičny karol Danii Froda I, pieramohšy miascovaha pravadyra Viespasija (Uespasius). Froda prykinuŭsia pamierłym, Viespasij rassłabiŭsia — i dany ŭziali horad.

«Viešpats» pa-litoŭsku — «haspadar vołaści». Suadnieści karala Froda ź niejkim histaryčnym piersanažam ci vyznačyć čas apisanych padziej niemahčyma. Pra Froda jašče pisali, što jon, nie mieŭšy hrošaj na vajnu, zabiŭ drakona i zavałodaŭ jaho skarbami — heta da taho, nakolki možna ličyć sahi nadziejnaj krynicaj.

Viadomy pa sieryjale «Vikinhi» Rahnar Łodbrak taksama zhadvajecca ŭ «Dziejach danaŭ» u suviazi ź Dźvinoj. U pieradśmiarotnaj pieśni, kinuty ŭ jamu sa źmiejami, jon pryhadvaje svaje podźvihi «la vuścia Dźviny». Rahnar, pavodle Saksona Hramatyka, vajavaŭ tam z «hielespontcami», jakich uznačalvali karali Dyjan i Daksa, a taksama z rusami i skifami. Rahnar byvaŭ na Hielesponcie jašče dvojčy: kali pomściŭ za syna Chvitsierka, zabitaha tam, i kali viartaŭsia ŭ Daniju ź Mižziemnaha mora. Rahnar Łodbrak — taksama mifičny piersanaž, u vobrazie jakoha syšlisia losy dvuch-troch skandynaŭskich konunhaŭ roznaha času.

 ***

« I voś adzin z ich złučajecca sa svajoj dzieŭkaj, a tavaryš jaho hladzić na jaho»

Adnu z hrupovak rusaŭ pabačyŭ na Vołzie arabski vandroŭnik Ibn Fadłan (i heta stała asnovaj dla filma «Trynaccaty voin» z Antonia Banderasam):

«Ja nie bačyŭ ludziej z bolš daskanałymi ciełami. Jany padobnyja da palmaŭ, rumianyja, čyrvonyja. Jany nie nosiać ni kurtak, ni kaptanaŭ, ale nosić jaki-niebudź muž ź ich liku kisu (płašč), jakoj jon pakryvaje adzin svoj bok, pryčym adna ź jaho ruk vychodzić ź jaje. U kožnaha majecca siakiera, i mieč, i nož, i jon nie rasstajecca z tym. Miačy ichnija płoskija, z barazionkami, frankskija. I ad kraju paznohciaŭ da šyi ŭ ich majucca vyjavy dreŭ, rečaŭ i ludziej. …Na šyjach u ich žančyn niekalki radoŭ manistaŭ z zołata i srebra, bo, kali čałaviek vałodaje dziesiaćciu tysiačami dyrchiemaŭ, jon spraŭlaje žoncy adno manista, a kali dvaccaćciu — dva, i takim čynam kožnyja dziesiać tysiač, jakija ŭ jaho dadajucca ŭ vyhladzie manistaŭ u jaho žonki. Jany najbrudniejšyja z stvareńniaŭ Ałacha — nie ačyščajucca ni ad sparažnieńniaŭ, ni ad mačy, i nie abmyvajucca ad połavaha brudu, i nie myjuć svaich ruk paśla ježy. Jany prybyvajuć sa svajoj krainy na Ityl, a heta vialikaja raka, i budujuć na jaje bierazie vialikija damy z dreva, i źbirajecca ich u adnym takim domie i dziesiać, i dvaccać, i ŭ kožnaha łava, na jakoj jon siadzić, i ź imi dzieŭki-rabyni — zachapleńnie dla kupcoŭ.

I voś adzin ź ich złučajecca sa svajoj dzieŭkaj, a tavaryš jaho hladzić na jaho. Časam ža złučajucca mnohija ź ich adzin nasuprać adnaho, i ŭvachodzić kupiec, kab kupić u kaho-niebudź ź ich dzieŭku, i zastaje jaho. Ale rus nie pakidaje jaje, pakul nie zadavolić svaju patrebu».

Źniać realistyčnaje kino pra epochu vikinhaŭ vielmi ciažka: zanadta šakujučaja była b dla siońniašniaha hledača tahačasnaja realnaść.

* * *

Maskavičy

Skandynaŭskaje haradzišča ŭ siońniašnim Brasłaŭskim rajonie. Historyk Andrej Katlarčuk nazyvaje jaho farpostam Połackaha kniastva, što kantralavaŭ miažu z bałtami i vołaki na Brasłaŭskich aziorach. Staić nad vozieram Dziabro, ź jaho praz aziory i raku Drujku možna trapić u Dźvinu.

Archieołahi adšukali ŭ Maskavičach, aprača skandynaŭskich rečaŭ dy zbroi, mnostva nadpisaŭ skandynaŭskimi runami i malunkaŭ na kostkach svojskaj žyvioły. Nadpisy — mahičnyja zamovy, varažskija imiony… Zaniapad Maskavičaŭ u pačatku CHIII stahodździa supadaje sa źjaŭleńniem rycaraŭ-miečanoscaŭ, jakija pabudavali Ryhu i ŭziali pad kantrol handal pa Dźvinie.

* * *

Alaksiej Tałočka — historyk-miedyjavist, člen-karespandent Nacyjanalnaj akademii navuk Ukrainy. Žyvie ŭ Kijevie.

Andrej Skurko

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj
ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru
«Našaj Nivy» ŭ TH

0

0

0

0

0

0